Kosmik yarışSSRİABŞ arasında 1957–1975-ci illərdə kosmosun fəthi sahəsində gedən gərgin mübarizə. Bu dövr süni peyklərin buraxılması, kosmosa heyvanların və insanın göndərilməsi, avtomatik stansiyaların Ay, MarsVeneraya göndərilməsi və insanın Aya ayaq basması ilə xarakterizə olunur.

Kosmik yarış
Soyuq müharibə çərçivəsində
Kosmik yarış 1975-ci ildə Soyuz-Apollon sınaq layihəsi ilə başa çatmışdır
Tarix 4 oktyabr 1957 — 24 iyul 1975
Yeri Kosmik fəza
Nəticəsi ABŞSSRİ-nin qələbəsi
• ABŞ-nin Aya enməsi
Münaqişə tərəfləri

SSRİ SSRİ

ABŞ ABŞ
NASA

Komandan(lar)

Sergey Korolyov
Vladimir Çelomey
Vasili Mişin
Nikolay Kamanin
Valentin Qluşko

Ceyms E. Veb
Robert R. Gilrut
Verner fon Braun
Kristofer Kraft
Corc Lou
Tomas O. Peyn
Semuel K. Filips

Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Terminin adı "Silahlanma yarışı"nın adına uyğunlaşdırılmışdır. Kosmik yarış soyuq müharibə dövründə SSRİ və ABŞ arasında mədəni, texnoloji və ideoloji qarşıdurmanın vacib bir hissəsinə çevrilmişdi. Bu onunla əlaqəli idi ki, kosmik tədqiqatlar elmi və hərbi layihələr üçün böyük əhəmiyyət daşımaqla yanaşı, insanlarda ruh yüksəkliyi də yaradırdı.

"Yarış" 4 oktyabr 1957-ci ildə Sovet İttifaqında Yerin ilk süni peyki "Sputnik-1"in kosmosa göndərilməsi ilə başlanmışdır. Kosmik yarış dövründə SSRİ və ABŞ peyklərini orbitə öz daşıyıcı raketləri ilə çıxaran, idarəolunan kosmik uçuşları başladan, Günəş sisteminin digər planetlərini tədqiq edən dünyanın ilk və əsas "kosmik gücünə" çevrildilər.

Kosmosa insan göndərilməsi ətrafında gedən yarış SSRİ-nin qələbəsi ilə başa çatdı. 1961-ci il, aprelin 12-də SSRİ-də "Vostok" gəmisi ilə Yuri Qaqarin yerətrafı orbitə göndərildi. Beləliklə, SSRİ dünyada kosmosa ilk insan göndərən dövlət oldu və bu məsələdə ABŞ-yə texniki və ideoloji zərbə endirdi.

Amerika buna 23 gündən sonra cavab verə bildi. ABŞ astronavtı Alan Şepard "Freedom-7" kosmik gəmisi ilə yerətrafı orbitə göndərildi, Şepard kosmosa göndərilən ikinci insan oldu. SSRİ buna növbəti kosmonavtlarını yerətrafı orbitə göndərməklə cavab verdi. SSRİ 1962-ci il avqustun 12–15-də kosmosa iki nəfər göndərdi və bununla Amerikanı yenə də qabaqlamış oldu.

Kosmos uğrunda gedən savaşa qadınlar da cəlb edildilər. Belə ki, 1963-cü il iyunun 16-da "Vostok-5" gəmisi ilə SSRİ ilk qadın kosmonavtı, Valentina Tereşkovanı kosmosa göndərdi. Bu isə ideoloji baxımdan ABŞ-yə vurulan daha bir zərbə oldu.

"Titan II" raketi havaya qalxır

1966–68-ci illərdə SSRİ-nin kosmosa göndərdiyi kosmik gəmilərin bəziləri qəzaya uğradı. Bundan sonra kosmosda ağalıq etmək uğrunda mübarizədə ABŞ tədricən üstünlüyü ələ almağa başladı. 1969-cu il iyulun 21-də ABŞ-nin Ay proqramı çərçivəsində "Apollon-11" kosmik gəmisi uğurla Ay səthinə ilk astronavtları, Nil ArmstronqEdvin Oldrini çıxardı.

Xronika (1957–1975)

redaktə
Tarix Hadisə Ölkə Layihə
21 avqust 1957 İlk qitələrarası ballistik raket   SSRİ R-7
4 oktyabr 1957 Yerin ilk süni peyki
Kosmosdan ilk siqnal
  SSRİ "Sputnik-1"
3 noyabr 1957 Yerin orbitində ilk canlı, Layka adlı it   SSRİ "Sputnik-2"
31 yanvar 1958 Yerin radiasiya qütblərinin aşkarlanması   ABŞ "Eksplorer-1"
17 mart 1958 Günəş batareyasından qidalanan ilk süni peyk   ABŞ "Avanqard-1"
18 dekabr 1958 İlk rabitə peyki   ABŞ Project SCORE
2 yanvar 1959 Yerin orbitindən ilk çıxış
"Günəş küləyi"nin ilk dəfə aşkar olunması
Ayın yanından ilk uçuş
  SSRİ "Luna-1"
4 yanvar 1959 Heliosentrik orbitdə ilk obyekt   SSRİ "Luna-1"
17 fevral 1959 İlk meteoroloji peyk   ABŞ "Avanqard-2"
28 fevral 1959 Qütb orbitində ilk süni peyk   ABŞ "Diskaverer-1"
7 avqust 1959 Yerin orbitdən çəkilmiş ilk şəkli   ABŞ "Eksplorer-6"
13 sentyabr 1959 Başqa göy cisminə, Aya enən ilk aparat   SSRİ "Luna-2"
4 oktyabr 1959 Ayın görünməyən tərəfinin ilk şəkli
Qravitasiya menvrindən ilk istifadə
  SSRİ "Luna-3"
1 aprel 1960 İlk telekameralı meteoroloji peyk   ABŞ TIROS-1
5 iyul 1960 İlk kəşfiyyat peyki   ABŞ GRAB-1
11 avqust 1960 Orbitdən faydalı məlumatlarla (Yer səthinin şəkilləri) qayıdan ilk aparat   ABŞ "Diskaverer-14"
12 avqust 1960 İlk passiv rabitə peyki   ABŞ "Echo-1A"
18 avqust 1960 İlk fotokameralı kəşfiyyat peyki   ABŞ KH-1 9009
1961 Orbitdən ilk uçuş
Uçuş istiqamətinin uçuş vaxtı ilk korreksiyası
İlk fırlanma vasitəsilə stabilləşdirmə
Veneranın 100 000 km yaxınlığından ilk idarəolunmayan uçuş
  SSRİ "Venera-1"
12 aprel 1961 İlk idarəolunan kosmik uçuş (ilk kosmonavt Yuri Qaqarin)
İlk idarəolunan orbital uçuş
  SSRİ "Vostok-1"
5 may 1961 İlk suborbital idarəolunan kosmik uçuş
(İdarəolunan ikinci kosmik uçuş)
  ABŞ "Merkuri-3"
7 mart 1962 İlk orbital Günəş observatoriyası   ABŞ OSO-1
12 – 15 avqust 1962 İdarəolunan kosmik gəmilərin ilk qrup halında uçuşu
(birləşməsiz)
  SSRİ "Vostok-3" və "Vostok-4"
14 dekabr 1962 Veneranın 33800 km yaxınlığından ilk idarəolunan uçuş   ABŞ "Mariner-2"
16 iyun 1963 Kosmosda ilk qadın (Valentina Tereşkova)   SSRİ "Vostok-6"
19 iyun 1963 Marsın 197000 km yaxınlığından ilk idarə olunmayan uçuş   SSRİ "Mars-1"
19 iyul 1963 İlk çoxdəfəlik suborbital təyyarə   ABŞ X-15 Flight 90
26 iyul 1963 Geosinxron orbitdə ilk süni peyk   ABŞ "Syncom-2"
5 dekabr 1963 İlk peyk naviqasiya sistemi   ABŞ "Transit"
19 avqust 1964 Geostasionar orbitdə ilk süni peyk   ABŞ "Syncom-3"
12 oktyabr 1964 İlk çoxyerli kosmik gəmi   SSRİ "Vosxod-1"
18 mart 1965 Kosmonavtın açıq kosmosa ilk çıxışı   SSRİ "Vosxod-2"
14 iyul 1965 Mars ətrafında ilk idarəolunan uçuş   ABŞ "Mariner-4"
2 noyabr 1965 İlk ağır süni peyk (avtomatik stansiya) və ilk ağır daşıyıcı raketin uçuşu   SSRİ "Proton (KA)" və "Proton (RN)"
15 dekabr 1965 İdarəolunan kosmik gəmilərin qrup halında uçuşu zamanı birgə manevrlər (birləşməsiz)   ABŞ "Gemini-6" / "Gemini-7"
3 fevral 1966 Başqa göy cisminə (Aya) ilk yumşaq eniş
Başqa göy cisminin səthindən ilk şəkillər
  SSRİ "Luna-9"
1 mart 1966 Veneraya çatmış ilk aparat   SSRİ "Venera-3"
16 mart 1966 İlk orbital birləşmə (idarəolunan gəmi və pilotsuz aparat)   ABŞ "Gemini-8" / "Agena"
3 aprel 1966 Başqa göy cisminin (Ayın) orbitində ilk süni peyk   SSRİ "Luna-10"
2 iyun 1966 Aya ikinci yumşaq eniş (raket dartı qüvvəsi ilə eniş)
Aydan şəkillər
  ABŞ Sörveyor-1
23 aprel 1967 Kosmik uçuş zamanı kosmonavtın ölümü ilə nəticələnən ilk qəza   SSRİ "Soyuz-1"
30 oktyabr 1967 İki pilotsuz kosmik aparatın birləşməsi   SSRİ "Kosmos-186" / "Kosmos-188"
9 noyabr 1967 Çox ağır daşıyıcı raketin ilk uçuşu   ABŞ "Saturn-5"
15 – 21 sentyabr 1968 Ay ətrafında Yerə qayıdışla nəticələnən ilk uçuş
Ay ətrafında canlı varlıq tərəfindən ilk uçuş
  SSRİ "Zond-5"
21 – 27 dekabr 1968 İdarəolunan gəmini daşıyan çox ağır daşıyıcı raketin ilk uçuşu və başqa göy cisminin (Ayın) orbitində ilk idarəolunan uçuş   ABŞ "Saturn-5" və "Apollon-8"
16 yanvar 1969 İlk idarəolunan birləşmə və ekipajın yerdəyişməsi   SSRİ "Soyuz-4" / "Soyuz-5"
18 – 26 may 1969 Başqa göy cisminin (Ayın) orbitində ilk ayrılma, manevr və təkrar birləşmə   ABŞ "Apollon-10"
21 iyul 1969 Ayda ilk insan və başqa göy cismindən ilk uçuş   ABŞ "Apollon-11"
13 – 16 oktyabr 1969 İdarə olunan üç kosmik gəminin qrup şəklində ilk uçuşu (birləşməsiz)   SSRİ "Soyuz-6", "Soyuz-7", "Soyuz-8"
19 noyabr 1969 Kosmonavtlarla daha əvvəl enmiş avtomatik stansiyanın Ay səthində görüşü   ABŞ "Apollon-12" / "Sörveyor-3"
24 sentyabr 1970 Ay qruntunun nümunələrinin avtomatik götürülməsi və Yerə çatdırılması   SSRİ "Luna-16"
23 noyabr 1970 Ayda hərəkət edən aparat   SSRİ "Lunoxod-1"
12 dekabr 1970 İlk orbital rentgen teleskopu   ABŞ Uhuru
15 dekabr 1970 Veneranın səthinə ilk yumşaq eniş   SSRİ "Venera-7"
23 aprel 1971 İlk orbital stansiya   SSRİ "Salyut-1"
iyun 1971 İlk orbital observatoriya   SSRİ "Orion-1"
14 noyabr 1971 Marsın ilk süni peyki   ABŞ "Mariner-9"
27 noyabr 1971 Mars səthində ilk aparat   SSRİ "Mars-2"
2 dekabr 1971 Avtomatik stansiyanın Mars səthinə ilk yumşaq enişi   SSRİ "Mars-3"
3 mart 1972 Günəşin cazibə dairəsindən çıxmış ilk aparat   ABŞ "Pioner-10"
15 iyul 1972 Asteroid qurşağına çatmış ilk aparat   ABŞ "Pioner-10"
3 dekabr 1973 Yupiterin yaxınlığından ilk uçuş   ABŞ "Pioner-10"
29 mart 1974 Merkurinin yaxınlığından ilk uçuş   ABŞ "Mariner-10"
15 iyul 1975 İlk beynəlxalq idarəolunan uçuş   SSRİ
  ABŞ
"Soyuz-Apollon"

Həmçinin bax

redaktə

Xarici keçidlər

redaktə