Ləzgi Saleh

Ləzgi Saleh (XVI əsr, Yuxarı Yaraq^[d] – XVI əsr) — XVII əsr ləzgi əsilli Azərbaycan şairi. Şair Səfəvilər Dövlətinin Şirvan bəylərbəyliyinə aid Yuxarı Yaraq kəndində anadan olub.

Ləzgi Saleh
Doğum tarixi	XVI əsr
Doğum yeri	Yuxarı Yaraq, Şirvan bəylərbəyliyi, Səfəvilər Dövləti
Vəfat tarixi	XVII əsr
Vətəndaşlığı	Səfəvilər Dövləti
Milliyyəti	ləzgi
Fəaliyyəti	şair
Fəaliyyət illəri	XVII əsr
Əsərlərinin dili	Ləzgi dili
Ləzgi Saleh Vikimənbədə

Həyatı

Saleh XVII əsrdə Yuxar-Yaraq kəndində anadan olub. O, ilk təhsilini kənd mədrəsəsində alıb. Saleh daha sonra burada işləməyə başlayıb.

Yaradıcılığı

Salehin məhəbbət lirikasının bir xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onun şeirlərində aşiqin təsviri, mədhiyyəsi əsas yer tutur. Onlarda lirik qəhrəmanın hissləri gizlidir. Məşuqun vəsf və mədhində əsas təsvir vasitələri şairin ənənəvi şərq poeziyasından, farsçılıqdan və ərəbizmdən götürdüyü müqayisələrdir.

Şairin "Çəkərəm tabı" və "Olmuşam müştaq" misraları ikihecalı müqayisə sistemi ilə səciyyələnir. Hər sətirdə iki müqayisə var. Amma ikihecalı sistem lirik qəhrəmanın daxili aləminin bütövlüyünü, sevgili obrazını pozur:

Aşiqəm bir xuba, tuti-məhbuba,
Nisbəti-Eyyuba, çəkərəm tabı,
Əqli aldı məndən, canım o təndən.
Üz görsətsə, gündə eylər səvabı.

Bu necə qamətdir, nə qiyamətdir,
Türfə əlamətdir, sərvi-cənnətdir,
Aşiqə mübaiyət çox müctəddir,
Qibləyi-Zahiddir, zərdir-zibadır.

Libası əhmərdir, zərdir-zibadır.
Qaməti ərərdir, yaşınnır bir dür,
Camalı ənvardır, sima qəmərdir.
Dilimdə əzbərdir hüsnü kitabı.

Bu cümlə cahanda, qülli-İranda,
Şəhri İsfaxanda, Azərbaycanda,
Rövzəyi-rizvanda, huri-qılmanda.
Mələkdə, insanda tanılmaz babı.

Salehəm, kuyində, dildə, dəhanda,
Vəsfini söylərəm yavuqda, gendə,
Ol gözəllik səndə, qəmzə şövqündə.
Dərdi qəmin məndə yoxdur hesabı.

Şairin "Nisbətdir" şeiri lirik qəhrəmanın kədərli duyğularını təsvir edən sevgilisi obrazının müşayiəti ilə seçilir:

Eylərəm fikr ilə övraq,
Səri-kuyində oldum çak.
Sənsən, billah, cövhəri-pak,
Səsim sədaya nisbətdir.

Fəndin aləm içdə yoxdur,
Məhəbbət canında çoxdur,
Sanki kirpiklərin oxdur.
Qaşların yaya nisbətdir.

Əyninə geymisən əhmər.
Bağında qönçələr yetər,
Dil-dodağın şirin şəkər,
Cismin şəhlaya nisbətdir.

Geyinmisən rəngi-gülgün,
Sən Leylisən, mən də Məcnun.
Saleh deyər: qəddi mövzun —
Sərvi-balaya nisbətdir.

Ləzgi Salehin yaradıcılığında "Nə bilsin?" didaktik şeiri də var. Şair burda obrazın hər bir tərifini mənfi və müsbət tərəfdən verir. Onlarda cəmiyyətin pisliklərinin poetik təcəssümü var. Saleh bu pislikləri ifşa edərək onların aradan qaldırılması yollarını da göstərir:

Ay usta, gün usta, söyləyən aşıq,
Ləzgicə bilməyən farsı nə bilsin?!
Oxumayıb əlif, beyin binadan,
Ədəbi, ərkanı, dərsi nə bilsin?!

Özgəni nə bilsin özün bilməyən?
Əyrisin nə bilsin düzün bilməyən?
Danışanda doğru sözün bilməyən
İşin avandını, tərsi nə bilsin?!

Əsil siyasətdə abi bilməyən,
Məsəllərdə neçə Nəbi bilməyən,
Özünü, sözünü, dəbi bilməyən,
Haqqı, qanacağı, həfsi nə bilsin?!

Bu sində haqq gülə vüsal etməyən,
Canım, haqq yoluna cəfa qatmayan,
Kəbəyə, Bağdada, Saleh getməyən
Şamı, Ərzurumu, Qarsı nə bilsin?!

Ədəbiyyat

• С. А. Бедирханов. Азербайджаноязычная лезгинская поэзия ХVIII-ХIХ веков. Махачкала. 1999.
• С. А. Бедирханов. Азербайджаноязычная поэзия народов Южного Дагестана (XVII-XVIII вв.). Махачкала. Ф. М. Ибрагимова. 2007.