Lui Brayl
Lui Brayl (fr. Louis Braille; 4 yanvar 1809[1][2][…] – 6 yanvar 1852[1][2][…], Paris, Sena[d], Fransa[3]) — gözdən əlillər üçün dünya miqyasında istifadə olunan Brayl əlifbasının yaradıcısıdır. Bu əlifbayla birdən altıya qədər olan xanalar vasitəsi ilə gözdən əlilər həm yaza, həm də oxuya bilərlər. Əlifba Asiya xalqlarının əlifbalarından başqa, dünyada olan bütün əlifbalara tətbiq etilmişdir. Lui Braylın özüdə gözdən əlil olmuşdur.
| Lui Brayl | |
|---|---|
| fr. Louis Braille | |
 | |
| Doğum tarixi | 4 yanvar 1809[1][2][…] |
| Vəfat tarixi | 6 yanvar 1852[1][2][…] (43 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | vərəm |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | orqan ifaçısı[d], ixtiraçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
redaktəLui Brayl Paris yaxınlığında yerləşən Kopvrey kəndində anadan olmuşdur. Uşaqlıq dövrünün böyük bir qismi Lisle şəhərində keçmişdir. Atası Simon Rene Brayl sərraclıqla məşğul olurdu. Üç yaşı olanda atasının yataq otaqında, sərrac iynəsi ilə sol gözünü zədələmişdir. Bu hadisə zamanla sol gözünün kor olmasına səbəb oldu. Gözünün zədələnməsi səbəbindən, Braylın sağ gözündə oftalmiya xəstəliyi yaranmışdır. 6 yaşı olarkən, tamamilə kor olmuşdur. Bütün bunlara baxmayaraq, Brayl təhsil almaq və uğurlu gələcək qurmaq istəyirdi. Ailəsinin ona dəstək olması, Braylın təhsil almaq həvəsini daha da artırdı. Brayl 7 yaşı olarkən, Korlar üçün kral inistutuna daxil oldu. İnstitutda aldığı təhsil, Braylın həyatında böyük rol oynamışdır.
Təhsil aldığı yerin şəraiti elədə yaxşı deyildi. Nahar zamanı tələbələrə quru çörək və su verilirdi. Qanunlara tabe olmayan tələbələr, sərt cəzalandırılır, bəzən saatlarla rütubətli otaqlarda qalırdılar. Lui Brayl əslində Çarl Barbien tərəfindən Napoleon Bonapartın əsgərlərinin gecə vaxtı, bir-birləri ilə əlaqə yaratmaq üçün tərtib etdiyi sistemdən faydalanmışdır. Barbienin sistemi çox qəliz idi. Digər tərəfdən hərbi qərargahda sistemi mürəkkəb olması səbəbindən rədd etmişdi. 1821-ci ildə Çarl Barbien Paris Milli Akademiyasının gözdən əlillər kafedrasına gəlmişdir. Burada Lui Brayl ilə tanış olur və onun idealarını dinləyir. Brayl Barbienə altı xanalı sistemdən istifadə etməyi təklif edir. Sistem dahada təkminləşdirilir və müasir əlifbaya uyğunlaşdırılır.
Fəaliyyəti
redaktə
Lui Brayl üç yaşında olarkən atasının emalatxanasında gözünü bizlə zədələmiş və 5 ildən sonra görmə qabiliyyətini tamamilə itirmişdir. 10 yaşında o, gözdən əlil uşaqlar üçün Kral İnstitutuna verilir. Burada dərsliklər artilleriya zabiti Şarl Barbyenin gecə vaxtı məlumatları göndərə bilmək üçün yaratdığı metodla hazırlanırdı. Belə ki, hərflər kartonda açılmış dəliklər vasitəsilə təsvir edilirdi, məlumat isə barmaqları bu işarələrə toxundurmaqla oxunurdu. Bu hərflər uşaq barmaqları üçün həddindən artıq böyük idi, bu isə sözləri oxumaqda çətinlik törədirdi. Bu səbəbdən 15 yaşlı Lui Barbyenin metodu ilə tanış olduqdan sonra onun ağlına relyef-nöqtəli yazı sistemini yaratmaq ideyası gəlir. O, 1829-cu ildə məktəbdə oxuyarkən öz adı ilə adlandırdığı, indiyə qədər bütün dünyada istifadə olunan gözdən əlil və görmə qabiliyyəti zəif olan şəxslər üçün Brayl şriftini yaradır. O, hərf və rəqəmlərdən başqa elə həmin prinsipə uyğun olaraq not əlifbasını yaratmış və gözdən əlil şəxslərə musiqini tədris etmişdir.
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 Louis Braille // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ 1 2 3 4 Louis Braille // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ 1 2 Брайль Луи // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ https://actu.fr/societe/ces-celebrites-enterrees-en-seine-et-marne_46112692.html.
Ədəbiyyat
redaktə- Əliquliyev R. M., Salmanova P. M. İnformasiya cəmiyyəti: maraqlı xronoloji faktlar. Bakı: "İnformasiya Texnologiyaları" nəşriyyatı, 2013, 169 səh.