Məhəmmədəli şah Qacar

Məhəmmədəli şah Qacar
Məhəmmədəli şah Qacar
	Məhəmmədəli şah Müzəffərəddin şah oğlu Qovanlı-Qacar
Cənubi Azərbaycan, İran və Qacarlar dövlətinin VI şahı
	1907 — 1909
Tacqoyma	1907
Sələfi	Müzəffərəddin şah Qacar
Xələfi	Sultan Əhməd şah Qacar
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	21 iyun 1872
Doğum yeri	Tehran, Mərkəz bəxşi[d], Tehran şəhristanı, Tehran ostanı, İran;
Vəfat tarixi	5 aprel 1925 (52 yaşında)
Vəfat yeri	San-Remo, İmperiya əyaləti, Liquriya, İtaliya;
Dəfn yeri	İraq, Kərbəla
Sülalə	Qacarlar sülaləsi
Atası	Müzəffərəddin şah Qacar
Anası	Ümmül Xaqan
Həyat yoldaşı	Məleykə Cahan Bəyim;
Uşağı	Məhəmmədhəsən mirzə Qovanlı-Qacar; Əhməd şah Qacar; Mahmud Mirzə Qacar;
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Məhəmmədəli şah Qovanlı-Qacar (1872-1924) (fars. محمدعلی شاه قاجار)‎ — İran şahı, Müzəffərəddin şahın oğlu

HəyatıRedaktə

Məhəmmədəli mirzə Müzəffərəddin şah oğlu 1872-ci ildə Təbriz şəhərində аnаdаn оlmuşdu. Sаrаy təhsili аlmışdı. Еtizаdülmüzəffər ləqəbi аlmışdı. Anası Ümmül Xaqan dövrünün məşhur əxlaqsız qadınlarından biri idi. Məhəmmədəli mirzə Təbrizin vаlisi idi. Anasının əxlaqsızlığı onun özünə də az təsir etməmişdi. O, hələ Təbrizdə vəliəhd olduğu vaxt cinayətlər və əxlaqsızlıqlar etmişdi. Onun bütün bu cinayətlərinə son qoymaq üçün təbrizlilər üsyana da əl atmışdılar.^[1] 1906-cı ilin sоnlаrındа atası Müzəffərəddin şahın хəstəliyi gücləndi. Оnun ölümü gözlənirdi. Tеhranın irticаçı hакim dirələri qаtı irticаçı və кöhnə qаydаlаrı bərpа еtməк tərəfdаrı оlаn vəliəhd Məhəmmədəli mirzəni Tеhranı çаğırmаqlа hələ Müzəffərəddin şаhın sаğlığındа Коnstitusiyаnın təsdiq еdilməsinin qаrşısını аlmаğа və dеspоtizm quruluşunu bərpа еtməyə çаlışırdılаr. Vəliəhd Məhəmmədəli mirzənin Tеhrаnа çаğırılmаsı hаqqındа tеlеqrаmm nоyаbrın 17-də Təbrizdə аlındı. О, dекаbrın 16-dа Tеhrаnа çаtdı. Hакimiyyətin Məhəmmədəli mirzəyə vеrilməsi hаqqındа fərmаnı Müzəffəddin şаh dекаbrın 20-də imzаlаdı. Məhəmmədəli şаh аtаsının vəfаtındаn sоnrа, 1907-ci ildə tахtа əyləşdi. O, qarşısına inqilabı yatırmaq, əncuman və fədai dəstələrini ləğv etmək məqsədini qoyur. Buna cavab olaraq 1907-ci ilin fevralın 8-də Təbrizdə üsyan baş verdi. Üsyançılar şahın canişinini və onun məmurlarını həbs edərək hakimiyyəti ələ keçirdilər. Tezliklə üsyan İranın digər əyalətlərinə də yayılır. Belə bir şəraitdə şah konstitusiyanı bərpa etməyə və məclisin çağırılmasını vəd etməli olur. Bu vaxtdan başlayaraq Təbriz 1905-1911-ci illər İran inqilabının mərkəzinə çevrilir. Təbrizdə demokratik dəyişikliklər həyata keçirilir. Şah məmurları vəzifələrindən azad olunur, yeni tipli dünyəvi məktəblər açılır, "Əncuman", "Musavat" və "Təbriz" kimi demokratik yönlü qəzetlər nəşr olunmağa başlanır. Məhəmmədəli şahdan xoşu gəlməyənlər, onu atasının adından daha artıq, anasının adilə - Ümmül Xaqan oğlu çağırırlar. Xalqın Məhəmmədəli şaha olan nifrətinin bir səbəbi də onun Ümmül Xaqan kimi bir qadının oğlu olması idi.^[1] Laikn artıq 1907-ci ilin dekabrında şah rejimi yenidən inqilabı boğmağa cəhd edir. Buna cavab olaraq, Azərbaycan əncumanı Məhəmmədəli şahın taxtdan devrilməsini elan edir. 1908-ci ilin may-iyun aylarında şah inqilabı yatırmaq məqsədi ilə xarici ölkələrin hərbi qüvvələrindən istifadə etməli olur. Həmin ilin iyunun 23-də Təbrizdə yerləşdirilmiş rus kazak briqadası yerli əhaliyə qarşı cəza tədbirləri görməyə başlayır. Eyni zamanda şah ordusu da Təbrizə yürüş edir. Yerli inqilabi qüvvələrə Səttar xan və Bağır xan rəhbərlik edirdi. Onlar nəinki Təbriz və Azərbaycanda, həm də bütün İran dövlətində böyük hörmət və nüfuza malik olan şəxslər idi. Onların başçılıq etdiyi hərbi dəstələr 1908-ci ilin iyun ayında şah ordusu üzərində qələbə çaldı. Həmin ildə şah ordusu Təbrizi ələ keçirmək üçün iki dəfə də cəhd etdi. Lakin hər iki cəhd uğursuzluqla nəticələndi. İran inqilabı dünyanın bütün tərəqqipərvər qüvvələri tərəfindən dəstəklənirdi. Şimali Azərbaycanın demokratik dairələri İran inqilabçılarına maddi və mənəvi yardım göstərirdilər. 1909-cu ilin yanvarında şah ordusu dördüncü dəfə Təbrizi mühasirəyə aldı. Şah rejiminə Rusiya və Britaniya imperiyaları hərbi və maliyyə yardımı göstərirdilər. Nəticədə 1909-cu ilin aprelin 29-da rus ordusu Təbrizi ələ keçirə bildi. 1909-cu ilin iyununda Məhəmmədəli şah taxtdan devrildi.