Qacarlar

Qacarlar və ya Qacarlar sülaləsi (fars. سلسله قاجاریه, ərəb əlifbası azərbaycan: قاجارلار və ya قَجَرلر) — Azərbaycan və indiki İranda ərazisində 1796 və 1925-ci illər arasında hakimiyyətdə olmuş Azərbaycanlı[1][2] və Türk mənşəli sülaləsidir[3][4][5][6]. Qovanlı Türk tayfasından olan Qacarlar, Monqol işğalı zamanlarında İrəvan ətrafında kök salmışlar və Səfəvi sülaləsini Azərbaycanda və İranda hakimiyyətə gətirən yeddi Qızılbaş-Türk tayfalarından biri olmuşlar[7].

Qacarlar sülaləsi
fars. قاجاریان
Imperial Emblem of the Qajar Dynasty (Lion and Sun).svg
Ölkə
Banisi Ağa Məhəmməd şah Qacar
Sonuncu hökmdar Sultan Əhməd şah Qacar
Hazırkı rəhbər Soltan Məhəmməd Əli Mirza
Əsası qoyulub 1789
Soyun kəsilməsi 1925
Milliyyət Azərbaycanlı
Commons-logo.svg Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

XVI əsrin əvvələrində Azərbaycanda və İranda hakimiyyəti ələ keçirən Səfəvilər indiki Azərbaycan Respublikasının ərazisini yerli türk xanlarına buraxmışlardır[8] və 1554-cü ildə Gəncə şəhərinin Şahverdi Soltan Ziyadoğlu Qacar tərəfindən idarə edildiyi haqda tarixi məlumatlar mövcuddur[9]. Ziyadoğulları ailəsi sonralar Qarabağa da hökmdarlıq etmişdir. 16–17-ci əsrlərdə Qacarlar Səfəvi dövlətində bir sıra rəsmi vəzifələr tutmuşlar. I Şah Abbas Səfəvi dövründə Şahsevən türk tayfaları kimi tanınan Qacarları İranın müxtəlif bölgələrinə yerləşdirmişdir və bunların bir çoxu Astarabad (hal-hazırda Qorqan) ərazisində qoyulmuşdur. 1796-cı ildə Zənd sülaləsinin sonuncu hökmdarını məğlub etdikdən sonra Ağa Məhəmməd xan Azərbaycanı və İranı Qacar hakimiyyəti altında birləşdirmişdir.

Qacarlar sülaləsi siyahısıRedaktə

Oğuz türklərinin boyu[10][11][12][13]
Bayat boyu
Qacarlar
Qovanlı oymağı
Qacarlar sülaləsinin şəcərəsi
Qacarlar sülaləsi
Şəkli Adı Atası Hökmranlığı Qeydlər
Astrabad və ətraf ərazilərdə yerli əmirlik dövrü (XVIII əsrin əvvəlləri-1747)
Fətəli xan Qovanlı-Qacar Şahqulu xan XVIII əsrin əvvəlləri-1726 Astrabaddakı Mübarəkabad qalasının hakimi (XVIII əsrin əvvəlləri-1722)[14], Astrabad və ətraf ərazilərin bəylərbəyi (1722–1726)[15], Səfəvi İmperiyasının baş vəziri (1722–1726) olmuşdur.
  Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar Fətəli xan Qacar 1726–1747 Astrabad və ətraf ərazilərdə yaşayan Aşağıbaş (Qovanlı) qacarlarının başçısı[16] olmuşdur
Müstəqil xanlıq dövrü dövrü (1747–1759; 1770–1777; 1779–1789)
  Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar Fətəli xan Qacar 1747–1759 1747-ci ildıə mərkəzi Astrabad olan ilk müstəqil Qacar dövlətini qurmuşdur.
Hüseynqulu xan Qacar (Cahansuz şah) Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar 1770–1777 1770-ci ildə Zəndlərdən ayrılaraq Astrabadda Qacarların müstəqilliyini bərpa etmiş, "Cahansuz şah"adı ilə tanınmışdır[17]
  Ağa Məhəmməd xan Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar 1779–1789 1779-cu ildə Astrabadda yenidən Qacarların müstəqilliyini bərpa etmiş, 1785-ci ildə Tehran və Qumu, 1786-cı ildə İsfahanı ələ keçirmiş, 1786-cı ildə paytaxtı Tehrana köçürmüşdür[17]
Qacarlar dövləti (şahlıq dövrü) (1789–1925)
  Ağa Məhəmməd şah Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar 1789–1797 Tacqoyması mart 1796
  Fətəli şah Hüseynqulu xan Qovanlı-Qacar 1797–1834
  Məhəmməd şah Abbas mirzə Qovanlı-Qacar 1834–1848
  Nasirəddin şah Məhəmməd şah 1848–1896
  Müzəffərəddin şah Nasirəddin şah 1896–1907
  Məhəmmədəli şah Müzəffərəddin şah 1907–1909
  Sultan Əhməd şah Qacar Məhəmmədəli şah 1909–1925

Qacar imperator ailəsiRedaktə

Sürgündəki Qacar İmperator Ailəsinə hal-hazırda Məhəmməd Əli Şahın ən böyük nəsli Sultan Məhəmməd Əli Mirzə Qacar rəhbərlik edir, Qacar taxt-tacının varisi Məhəmməd Həsən Mirzənin nəvəsi, Sultan Əhməd Şahın qardaşı və II Məhəmməd Həsən Mirzədir.

Məhəmməd Həsən Mirzə 1943-cü ildə İngiltərədə vəfat etdi, Fransada qardaşının ölümündən sonra 1930-cu ildə sürgündə özünü şah elan etdi.

Başlıqlar və üslublarRedaktə

Şah və onun həyat yoldaşı, İmperator Əlahəzrət adlanırdılar. Ən böyük oğlan şaqları Əlahəzrət adlanırdı. Uşaqların hamısı Şahzadə və ya Şahzadə Xanum titulu daşıyırdı.[18]

1925-ci ildən bəri Qacar sülaləsiRedaktə

Qacar İmperator Ailəsinin başçılarıRedaktə

İmperator Ailəsinin rəhbərliyi Məhəmməd Əli Şahın ən böyük kişi nəslindən miras qalmışdır.

Qacar xanədanının varisləriRedaktə

İstinadlarRedaktə

  1. ↑ Genealogy and History of Qajar (Kadjar) Rulers and Heads of the Imperial Kadjar House
  2. ↑ Cyrus Ghani. Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power, I.B. Tauris, 2000, ISBN 1-86064-629-8, p. 1
  3. ↑ Cyrus Ghani. Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power, I. B. Tauris, 2000, ISBN 1-86064-629-8, p. 1
  4. ↑ William Bayne Fisher. Cambridge History of Iran, Cambridge University Press, 1993, p. 344, ISBN 0-521-20094-6
  5. ↑ Dr Parviz Kambin, A History of the Iranian Plateau: Rise and Fall of an Empire, Universe, 2011, p.36, online edition.
  6. ↑ Jamie Stokes and Anthony Gorman, Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, 2010, p.707, Online Edition: "The Safavid and Qajar dynasties, rulers in Iran from 1501 to 1722 and from 1795 to 1925 respectively, were Turkic in origin."
  7. ↑ Encyclopedia Iranica. The Qajar Dynasty. Online Edition
  8. ↑ K. M. Röhrborn, Provinzen und Zentralgewalt Persiens im 16. und 17. Jahrhundert, Berlin, 1966, p. 4
  9. ↑ Encyclopedia Iranica. Ganja. Online Edition
  10. ↑ Cyrus Ghani. Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power, I. B. Tauris, 2000, ISBN 1-86064-629-8, p. 1
  11. ↑ William Bayne Fisher. Cambridge History of Iran, Cambridge University Press, 1993, p. 344, ISBN 0-521-20094-6
  12. ↑ Dr Parviz Kambin, A History of the Iranian Plateau: Rise and Fall of an Empire, Universe, 2011, p.36, online edition.
  13. ↑ Jamie Stokes and Anthony Gorman, Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, 2010, p.707, Online Edition: "The Safavid and Qajar dynasties, rulers in Iran from 1501 to 1722 and from 1795 to 1925 respectively, were Turkic in origin."
  14. ↑ Mehman Süleymanov, Gülüstan müqaviləsi. I hissə. Bakı-2014. II–V fəsillər, səh.73–367.
  15. ↑ T.Nəcəfli, G.Nəcəfli, XVI-XVIII-ci yüzilliklərdə Qacarların Azərbaycanın siyasi həyatında rolu (məqalə). 2013.
  16. ↑ Tahirə Həsənzadə, XVIII–XIX əsr Əfşarlar və Qacarlar dövrünün görkəmli Azərbaycan türkləri. Bakı-2013. Səh. 71–116.
  17. ↑ 1 2 Ədalət Tahirzadə, Ağa Məhəmməd şah Qacar (Tərcümeyi-hal oçerki). Bakı-2005.
  18. ↑ "Qajar (Kadjar) Titles and Appellations". www.qajarpages.org. İstifadə tarixi: 31 May 2020.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qacarlar&oldid=5836321"