Məhinbanu Sultan

Məhinbanu sultan (tam titulu: Banui Dövran Bilqüszamani, Nəvvab'i-Naibəyi-Səfəviyyə Məhinbanu sultan Səfəvi; 1519, Təbriz – 20 yanvar 1562, Qəzvin) — Səfəvi Sultanı, Şah I İsmayılın və Şah Sultanın qızı.

Məhinbanu sultan
Məhinbanu Sultan Şah İsmayıl qızı Səfəvi
Səfəvilər Dövlətinin Naibəsi
1540 – 1562
Əvvəlki	Taclı bəyim
Sonrakı	Pərixan Sultan
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1519
Doğum yeri	Təbriz, Təbriz şəhristanı, Şərqi Azərbaycan ostanı, İran
Vəfat tarixi	20 yanvar 1562(1562-01-20)
Vəfat yeri	Qəzvin, Qəzvin şəhristanı, Qəzvin ostanı, İran
Fəaliyyəti	siyasətçi, courtier[d]
Atası	Şah İsmayıl Xətai
Anası	Şah Sultan
Ailəsi	Səfəvilər
Dini	İslam
Elmi fəaliyyəti
Tanınır	Naibə

Həyatı

Məhinbanu sultan Şah I İsmayıl ilə Taclı bəyim sultanın qızı idi.1516-cı ildə Təbrizdə doğulmuş, sərt saray təlim, tərbiyəsi almışdı. Ömrünün ilk çağları dövlət dərin mənəvi böhran keçirirdi. Mərhum atası Şah I İsmayıl qəfil ölümü vəziyyəti daha da gərginləşdirmişdi. Anası Taclı bəyim sayəsində qardaşı I Təhmasib taxta keçmiş, feodalların dövlətə laqeydliyi artmışdı. Lakin anasının güclü idarəsi sayəsində dövlət yenidən əvvəlki günlərinə geri dönmüşdü. Məhinbanu Sultan gözəl bir xanım olsa da, ailə həyatı qurmamış, talibləri qəbul etməmiş, ömrünü dövlət işlərinə sərf etmişdir.

Fəaliyyəti

Ögey bacı olmasına baxmayaraq, Məhinbanu Sultan qardaşının yanında söz və məşvərət sahibi olaraq 'Naibə' vəzifəsinə qədər yüksəlmişdi (1540). Güclü iradəsi ilə tədbirli bir xanım olan Məhinbanu Sultan, əsasən, saray çəkişmələrində tərəf tutmur, qardaşının səltənətin yaxşı olması üçün əlindən gələni edirdi. Müxtəlif müharibələrdə ona fikir və tövsiyələrini bildirdi. Hətta onun nüfuzu o qədər yüksəlmişdi ki, 1550-ci illərdə gedən Səfəvi-Osmanlı müharibələrində Qanuni Süleymanın zövcəsi Xürrəm Sultan və qızı Mehrimah Sultan Məhinbanu Sultana hədiyyələr göndərərk məktublarında qardaşı I Təhmasibin bu savaşı dayandırmasını istəmişdilər. Çünki Səfəvilər döyüşlərdə üstünlük təşkil edir, Osmanlıların qorxuya düşməsinə səbəb olmuşdular.

Məhinbanu Sultanın Xürrəm Sultana və Mehrmah Sultana cavab məktubu: 1554 - cü il "Ülya - həzrət möhtərəm Xürrəm Sultan və ülya - cənab Mehrmah Sultan zatiailələri əvvəla sarayımıza göndərdiyiniz bu çox dəyərli hədiyyələr üçün sizə minnətdarlığımızı və təşəkkürlərimizi bildiririk.Sizin Ali - Osman üçün necə də dəyərli və möhtərəm xanımlar olduğunuz Rumi və Əcəm diyarına olduqca məlumdur...Sizin xahiş və istəkləriniz bizə tam aydın və aşikar oldu. Ali - Osman və Ali - Səfəviyyənin illərdir sürən bu qeyri - kafi siyasi duruşu artıq hamımıza məlumdur. Hələ ulu atamız Şeyx Cüneyd həzrətlərinin vaxdından başlayan bu xüsumət hələ də davam edir.Fəqət bilməyinizi istəyirəm ki, müsəlman dövlətlərin bir - biri ilə mübarizəsi heç da ürək açan mənzərə deyil. Qardaşım Sultan Süleyman həzrətlərinə dəfələrlə dostluq və sülh təklifi etdi. Lakin hökmüdarınız bu fürsəti qorxaqlıq adlandırıb bizlə birlik əvəzinə hərb yolunu seçdi. Və budur, indi isə nəticə...Müxtəsəri keçmiş keçmişdə qaldı indi bizim üzərimizə düşən cahanın sülh və əminamanlığı qorumaqdır. Çalışacağıq ki, qardaşımız Şah Təhmasib həzrətlərini sizin istək və xahişlərizlə sülhə səsləyək...Bir şeyi yaxşı bilməliyik ki, tanrı kişilərə güclü bilək, biz qadınlara isə ağıl ilə birgə istifadə olunduqda qüvvətli bir dil vermişdir.Bu səbəbdən kişilər başı qılıncla kəsər, qadınlar isə sözlə kəsdirər...Sizdən heç şübhəmiz yoxdur. Əmin olun ki, biz də üzərimizə düşəni misli ilə yerinə yetirəcəyik qalanını isə Allah bilər...Sevgi və hörmətlərimlə Məhinbanu Sultan Səfəvi" Müqavilələr Məhinbanu Sultan Səfəvi tarixində 2 sülh müqaviləsinə səbəb olmuş bir qadındır. Qardaşı Şah Təhmasiblə Amasya və Sultaniyyə sülhlərini bağlamışdır. ▪ " Ali - Səfəviyyə " 1555 Amasya sülhü

Məhz buna görə 1555-ci ildə Məhinbanu Sultanın da iştirakı ilə Amasya sülhü bağlanmışdır. Bacısı Fatimə Sultanın həyat yoldaşı (bibisi Fatma Sultanın oğlu) Şirvan bəylərbəyi Abdulla xanın da vəzifəsinə təyin edilməsində mühüm rol oynamışdır. Əslində bu rol ögey bacısı Fatimə Sultanın və onu anası Gülzar Sultanın təkidi idi.

Saray çəkişmələri

Məhinbanu Sultanın anası Taclı Bəyim Sultan ilə artıq "validə" olan I Təhmasibin anası Gülzar Sultan yol getmirdi. Behruzə Sultan onu özünə "kölgə" sayır bir bəhanə ilə sarayü-hümayündən uzaqlaşdırmaq istəyirdi. Fürsət şahın hakimiyyətinin 16-cı ilində düşdü. Məhinbanu Sultanın şaha israrına baxmayaraq, guya dövlət içində dövlət quran Taclı Bəyim Sultan Şiraza sürgün olundu və yolda vəfat edib, Şirazda dəfn edildi. Bu hadisə Məhinbanu Sultana çox təsir etdi. Bəhruzə Sultanın növbəti hədəfi o olsa da, lakin nail oluna bilinmədi. Sonrakı dövrlərdə Məhinbanu Sultan üzünü doğma qardaşlarına çevirdi. Onların tərəfində yer aldı. Ögey bacısı Xanış Sultan ilə bu dövrdən sonra mübahisələr daha da kəskinləşdi. Xanış Sultan Məhinbanu Sultanın nüfuzunu qırmaq, onun yerinə keçmək istəyirdi.

Varislik

Məhinbanu Sultan öz qızı kimi istədiyi Şah Təhmasibin ikinci qızı olan II Pərixan Sultanın tərbiyəsi ilə də özü şəxsən məşğul olurdu, onda olan qeyri-adi duruşunu görüb gələcəkdə yerinə varis olaraq hazırlayırdı.II Pərixan Sultan da bu bibisini çox sevir, zaman-zaman özünü ona bənzədirdi.1562-ci ilin qışında anidən vəziyyəti pisləşən Məhinbanu Sultan yatağa düşür və bir neçə gündən sonra Qəzvində vəfat edir, ailə qəbirstanlığına dəfn olunur. Onu ikinci anası kimi sevən II Pərixan Sultan ölümündən sonra ona 1 ay yas saxlayır. Hələ 15 yaşı olmasına baxmayaraq, II Pərixan Sultan Məhinbanu Sultan sayəsində atası I Təhmasibin yanında xüsusi yer qazanmışdı. Buna görə də atası Məhinbanu Sultanın ölümündən sonra onu 'Naibəyi-Nəvvabi-Səfəviyyə' elan etdi. Xanış Sultan istəyinə yenə çata bilmədi, 2 il sonra da özü Həmədanda vəfat etdi. Pərixan Sultanın isə bu yaşda bu rütbəyə çıxması onu saray və dövlətdə nüfuz verdi. Məşhur kəslər onun yanında qərar buldu.

• "Ali — Səfəviyyə" əlyazmaları