Vikipediya

Məmlük hökmdarlarının siyahısı

Məmlük hökmdarlarının siyahısı — Məmlük sultanlığı 1250-ci ildə Əyyubi sultanı Saleh Əyyubinin məmlükləri tərəfindən qurulmuş və Əyyubilər dövlətini süquta uğratmışdır. Sultanlığın paytaxtı Qahirə şəhəri olmuş və müxtəlif dövrlərdə ərazisi Misir, Suriya və Anadolunun bəzi hissələrini, Cəzirə və Hicazı əhatə etmişdir. Məmlük sultanlığı 1517-ci ildə Osmanlı imperiyası tərəfindən süquta uğradılmışdır.

Məmlük sultanlığı hökmdarları
Keçmiş monarxiya
Məmlük sultanlığının gerbi
İlk hökmdar İzzəddin Aybək
Son hökmdar II Tumanbəy
Titul sultan
Rəsmi məkan Qahirə
Yaranması 1250
Süqutu 1517

Məmlük tarixi Bəhri və Burci dövrləri olmaqla iki yerə bölünür. Bəhri sultanları əsasən türk mənşəli, Bürcilər isə etnik çərkəzlərdən ibarət idi. İlk üç Məmlük sultanı Aybək, onun oğlu Mənsur Əli və Qutuz Bəhrilər sülaləsinin üzvü hesab edilsələr də, onlar "Bəhriyyə məmlük alayı"nın tərkibində deyildilər və Bəhrilərin siyasi maraqlarına qarşı çıxırdılar.[1] Bəhrilərdən ilk sultan Baybarsdır.[1]

Bürcilər 1382-ci ildə sultan Bərkukun hakimiyyətə gəlməsi ilə taxta çıxdılar. Həmçinin 1512-ci ildə taxta çıxarılan və bir neçə ay hakimiyyətdə olan, 34-cü sultan Müstəin Billah Abbasi xəlifəsi idi və Bürci əmirləri tərəfindən siyasi fiqur kimi hakimiyyətə gətirilmişdi.[2]

Hökmdarların siyahısı

redaktə

  Salehilər   Bəhrilər   Bürcilər

№ Titul adı Adı Hakimiyyətin başlanğıcı Hakimiyyətin sonu Milliyyəti Qeydlər Sikkə
1 Əl-Məlik əl-Muizz İzzəddin Aybək 31 iyul 1250[3] 10 aprel 1257[4] Türkmən Əyyubi sultanı Saleh Əyyubun məmlükü. Saleh Əyyubun ölümündən sonra onun dul arvadı Şəcər Durrla evləndi və 1250-ci ilə qədər Əyyubi dövlətini faktiki olaraq Aybək idarə edirdi. 1250-ci ildə Şəcər Durrun taxtdan tamamən çəkilməsi ilə Aybək qanuni hökmdar elan edildi və beləliklə Məmlük sultanlığının əsası qoyuldu[3]  
2 Əl-Məlik əl-Mənsur Nurəddin Əli 15 aprel 1257[5] noyabr 1259[5] Türkmən Aybəkin oğlu.  
3 Əl-Məlik əl-Müzəffər Seyfəddin Qutuz noyabr 1259[5] 24 oktyabr 1260[5] Xarəzmli türk[6] Aybəkin Muiziyyə dəstəsindən olan məmlükü.[7] Nurəddin Əlinin dövründə isə baş vəzir idi və əyanlar arasında güclü mövqeyə sahib idi.[8]  
4 Əl-Məlik əz-Zahir Rükunəddin Baybars 24 oktyabr 1260[5] 1 iyul 1277[5] Qıpçaq Bəhri məmlükü və Bəhri sülaləsinin banisi.[7]  
5 Əl-Məlik as-Sa'id Nəsrəddin Bərkə 3 iyul 1277[5] avqust 1279[5] Qıpçaq Baybarsın oğlu.[6][9][10]  
6 Əl-Məlik əl-Adil Bədrədddin Sülemiş avqust 1279[5] noyabr 1279[5] Qıpçaq Baybarsın oğlu
7 Əl-Məlik əl-Mənsur Seyfəddin Kalavun noyabr 1279[5] 10 noyabr 1290[5] Qıpçaq[11] Bəhri məmlükü və Baybarsın baş vəziri  
8 Əl-Məlik əl-Əşrəf Səlahəddin Xəlil 12 noyabr 1290[5] 12 dekabr 1293[5] Qıpçaq Kalavunun oğlu.  
9 Əl-Məlik an-Nasir Nəsrəddin Məhəmməd 14 dekabr 1293[5] dekabr 1294[5] Qıpçaq Kalavunun oğlu, birinci hakimiyyəti dövrü.  
10 Əl-Məlik əl-Adil Zeynəddin Kitbuğa dekabr 1294[5] 7 dekabr 1296[5] Monqol[12] Kalavunun məmlükü.[12]  
11 Əl-Məlik əl-Mənsur Hüsaməddin Laçın 7 dekabr 1296[5] 16 yanvar 1299[5] Çərkəz [13] Kalavunun məmlükü.[12]  
12 Əl-Məlik an-Nasir Nəsrəddin Məhəmməd 16 yanvar 1299[5] mart 1309[5] Qıpçaq İkinci hakimiyyəti.  
13 Əl-Məlik əl-Müzəffər Rüknəddin Baybars Çaşnigir aprel 1309[5] 5 mart 1310[5] Çərkəz [13] Kalavunun məmlükü.[14]
14 Əl-Məlik an-Nasir Nəsrəddin Məhəmməd 5 mart 1310[5] 6 iyun 1341[5] Qıpçaq Üçüncü hakimiyyəti.  
15 Əl-Məlik əl-Mənsur Seyfəddin Əbubəkir 8 iyun 1341[5] avqust 1341[15] Qıpçaq Nəsrəddin Məhəmmədin oğlu.[16] Lakin hakimiyyət məmlükü Qavsunun əlində idi.[15]
16 Əl-Məlik əl-Əşrəf Ələddin Küçük avqust 1341[17] 21 yanvar 1342[18] Qıpçaq vəTatar Nəsrəddin Məhəmmədin oğlu.[16] Uşaq ikən Qavsun tərəfindən sultan elan edilmişdi.[15]
17 Əl-Məlik an-Nasir Şihabəddin Əhməd 21 yanvar 1342[18] 27 iyun 1342[19] Qıpçaq Nəsrəddin Məhəmmədin oğlu.[16]
18 Əl-Məlik əs-Saleh İmadəddin Əbülfida İsmayıl 27 iyun 1342[18] 3 avqust 1345[2] Qıpçaq Nəsrəddin Məhəmmədin oğlu.[16]
19 Əl-Məlik al-Kamil Seyfəddin Şaban 3 avqust 1345[2] 18 September 1346[2] Qıpçaq Nəsrəddin Məhəmmədin oğlu.[16]
20 Əl-Məlik əl-Müzəffər Seyfəddin Hacı 18 September 1346[2] 10 dekabr 1347[2] Qıpçaq Nəsrəddin Məhəmmədin oğlu.[16]  
21 Əl-Məlik an-Nasir Bədrəddin Həsən dekabr 1347 21 avqust 1351[2] Qıpçaq Nəsrəddin Məhəmmədin oğlu, birinci hakimiyyəti dövrü. Həsən gənc yaşlarında taxta çıxmışdı və həqiqi hakimiyyət dörd böyük əmir, Şeyxu Nasiri, Taz Nasiri, Məncək Yusufi və Baybuğa Qasimi tərəfindən idarə edilirdi. Həsən onların qərarlarına qarşı çıxdığı üçün devrildi.  
22 Əl-Məlik əs-Saleh Səlahəddin Saleh 21 avqust 1351[2] 20 oktyabr 1354[2] Qıpçaq Nəsrəddin Məhəmmədin oğlu.[16]  
23 Əl-Məlik an-Nasir Bədrəddin Həsən 20 oktyabr 1354[2] 16 mart 1361[2] Qıpçaq İkinci hakimiyyəti. O, əmir Yalbuğa Öməri tərəfindən öldürüldü.  
24 Əl-Məlik əl-Mənsur Səlahəddin Məhəmməd 17 mart 1361[2] 29 may 1363[2] Qıpçaq Seyfəddin Hacının oğlu. Əsl hakimiyyət Yalbuğa Ömərinin əlində idi və sonradan onun tərəfindən taxtdan salındı.[2]  
25 Əl-Məlik əl-Əşrəf Zeynəddin Şaban 29 may 1363[2] 15 mart 1377[2] Qıpçaq Nəsrəddin Məhəmmədin oğlu.[20]  
26 Əl-Məlik əl-Mənsur Ələddin Əli 15 mart 1377[2] 19 may 1381[2] Qıpçaq Zeynəddin Şabanın oğlu. Uşaq yaşlarında hakimiyyətə gəlmişdir. Lakin faktiki hakimiyyət İbək və Qartayda idi. İbəkin öldürülməsindən sonra isə hakimiyyət Yalbuğa Ömərinin keçmiş məmlükü Bərkuka keçdi.  
27 Əl-Məlik əs-Saleh Səlahəddin Hacı 19 may 1381[2] 26 noyabr 1382[2] Qıpçaq Zeynəddin Şabanın oğlu. Onun dövründə də həqiqi hakimiyyət Bərkukun əlində idi.  
28 Əl-Məlik əz-Zahir Seyfəddin Bərkuk 26 noyabr 1382[2] 1 iyun 1389[2] Çərkəz Yalbuğa Ömərinin keçmiş məmlüklərindən biri və Məmlük sultanlığında Bürcilər sülaləsinin banisi.  
29 Əl-Məlik əs-Saleh Səlahəddin Hacı 1 iyun 1389[2] yanvar 1390[2] Qıpçaq İkinci hakimiyyəti. Bərkuka qarşı qalxmış üsyandan sonra hakimiyyətini yenidən bərpa etdi.[2] Lakin Bərkuk tərəfindən yenidən hakimiyyətdən uzaqlaşdırıldı və Qahirədə yaşamasına icazə verildi.  
30 Əl-Məlik əz-Zahir Seyfəddin Bərkuk 21 yanvar 1390[2] 20 iyun 1399[2] Çərkəz İkinci hakimiyyəti.  
31 Əl-Məlik an-Nasir Nəsrəddin Fərəc 20 iyun 1399[2] 20 September 1405[2] Çərkəz Seyfəddin Bərkukun oğlu.[2]  
32 Əl-Məlik əl-Mənsur İzzəddin Əbdüləziz 20 September 1405[2] noyabr 1405[2] Çərkəz Seyfəddin Bərkukun oğlu.[2]
33 Əl-Məlik an-Nasir Nəsrəddin Fərəc noyabr 1405[2] 23 may 1412[2] Çərkəz İkinci hakimiyyəti.  
34 Əl-Məlik əl-Adil Müstəin Billah 23 may 1412[2] 6 noyabr 1412[2] Ərəb Abbasi sülaləsindən idi və Şeyx Mahmudi tərəfindən hakimiyyətə gətirilmişdi. Faktiki olaraq hakimiyyət Şeyx Mahmudinin əlində idi. Bir müddət sonra Mahmudi tərəfindən hakimiyyətdən uzaqlaşdırıldı[2]
35 Əl-Məlik al-Mu'ayyad Şeyx Mahmudi 6 noyabr 1412[2] 13 yanvar 1421[2] Çərkəz Seyfəddin Bərkukun məmlükü.  
36 Əl-Məlik əl-Müzəffər Müzəffər Əhməd 13 yanvar 1421[2] 29 avqust 1421[2] Çərkəz Şeyx Mahmudinin oğlu, taxta çıxarkən uşaq yaşlarında idi.
37 Əl-Məlik əz-Zahir Seyfəddin Tatar 29 avqust 1421[2] 30 noyabr 1421[2] Çərkəz Seyfəddin Bərkukun məmlükü.[21]
38 Əl-Məlik əs-Saleh II Nəsrəddin Məhəmməd 30 noyabr 1421[2] 1 aprel 1422[2] Çərkəz Seyfəddin Tatarın oğlu, taxta çıxarkən uşaq yaşlarında idi.[2]
39 Əl-Məlik əl-Əşrəf Seyfəddin Barsbay 1 aprel 1422[2] 7 iyun 1438[2] Çərkəz Seyfəddin Bərkukun məmlükü.[21] O, II Nəsrəddin Məhəmmədin tərbiyəçisi olmuşdur.[2]  
40 Əl-Məlik al-Aziz Əziz Cəmaləddin Yusif 7 iyun 1438[2] 9 September 1438[2] Çərkəz Seyfəddin Barsbayın oğlu, taxta çıxarkən uşaq yaşlarında idi.
41 Əl-Məlik əz-Zahir Seyfəddin Çaxmaq 9 September 1438[2] 1 February 1453[2] Çərkəz Seyfəddin Bərkukun məmlükü.[21]  
42 Əl-Məlik əl-Mənsur Fəxrəddin Osman 1 February 1453[2] 15 mart 1453[2] Çərkəz Seyfəddin Çaxmaqın oğlu.[2]
43 Əl-Məlik əl-Əşrəf Seyfəddin İnal 15 mart 1453[2] 26 February 1461[2] Çərkəz Seyfəddin Bərkukun məmlükü.[21]  
44 Əl-Məlik əl-Müəyyəd Şəhabəddin Əhməd 26 February 1461[2] 28 iyun 1461[2] Çərkəz Seyfəddin İnalın oğlu.[2]
45 Əl-Məlik əz-Zahir Seyfəddin Xoşqədəm 28 iyun 1461[2] 9 oktyabr 1467[2] Yunan[2] və ya türk[22] Şeyx Mahmudinin məmlükü.[21]  
45 Əl-Məlik əz-Zahir Seyfəddin Bilbəy 9 oktyabr 1467[2] 4 dekabr 1467[2] Çərkəz Şeyx Mahmudinin məmlükü.[23]
46 Əl-Məlik əz-Zahir Teymurbuğa 4 dekabr 1467[2] 31 yanvar 1468[2] Yunan[24] Seyfəddin Çaxmağın məmlükü.[21]
47 Əl-Məlik əl-Əşrəf Seyfəddin Qayıtbəy 31 yanvar 1468[2] 7 avqust 1496[2] Çərkəz Seyfəddin Barsbayın məmlükü.[25]  
48 Əl-Məlik an-Nasir Nasir Məhəmməd 7 avqust 1496[2] 31 oktyabr 1498[2] Çərkəz Seyfəddin Qayıtbəyin oğlu.[2]
49 Əl-Məlik əz-Zahir Əbu Səid Qansu 31 oktyabr 1498[2] 30 iyun 1500[2] Çərkəz Seyfəddin Qayıtbəyin məmlükü.[26]
50 Əl-Məlik əl-Əşrəf Əbülnəsir Canbolat 30 iyun 1500[2] 25 yanvar 1501[2] Çərkəz Əvvəl Seyfəddin Qayıtbəyin məmlükü olsa da, daha sonra onu həbsdən çıxaran Əmir Yaşbəyin məmlükü olmuşdur.[27]
51 Əl-Məlik əl-Adil Seyfəddin Tumanbəy 25 yanvar 1501[2] 20 aprel 1501[2] Çərkəz Seyfəddin Qayıtbəyin məmlükü.[28]
52 Əl-Məlik əl-Əşrəf Qansu Qavri 20 aprel 1501[2] 24 avqust 1516[2] Çərkəz Onun kimin məmlükü olması məlum deyil. Lakin hərbi təhsilini Qahirənin "Qavr düşərgəsi"ndə aldığı üçün "əl-Qavri" adıyla tanınmışdır.[29] Taxta çıxmamışdan əvvəl əyalət valisi olmuşdur.[29]
53 Əl-Məlik əl-Əşrəf II Tumanbəy 17 oktyabr 1516[2] 15 aprel 1517[2] Çərkəz Sonuncu Məmlük sultanı.  

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 Northrup 1998, pp. 69–70.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84   Griffith, Francis Llewellyn; and several more. Egypt/3 History // Kisholm, Hyu (redaktor). Britannika Ensiklopediyası. 09 (XI). Cambridge University Press. 1911. 80–130, see pages 100 to 103. Kalā’ūn....Malik al-Nāṣir....Mongol Wars....Decline of the Bahri power....Timur in Syria....Wars with European Powers....Early relations with Turkey....The Turkish conquest
  3. ↑ 1 2 Northrup 1998, p. 69.
  4. ↑ Northrup 1998, p. 70.
  5. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Stewart, John. African States and Rulers. McFarland & Company. 2006. səh. 86. ISBN 9780786425624.
  6. ↑ 1 2 Hathaway, Jane. Tale of Two Factions, A: Myth, Memory, and Identity in Ottoman Egypt and Yemen. State University of New York Press. 2003. 50–52. ISBN 9780791486108.
  7. ↑ 1 2 Northrup, ed. Petry 1998, p. 250.
  8. ↑ Northrup 1998, p. 71.
  9. ↑ Thorau, Peter. The Lion of Egypt: Sultan Baybars I and the Near East in the Thirteenth Century. Longman. 1992. səh. 261. ISBN 9780582068230.
  10. ↑ Holt 2004, p. 99.
  11. ↑ Yosef, 2012b. səh. 394
  12. ↑ 1 2 3 Northrup, ed. Petry 1998, p. 252.
  13. ↑ 1 2 Yosef, 2012b. səh. 396
  14. ↑ Tarikh, Volumes 5-6: Peoples and Kingdoms of West Africa in the Pre-Colonial Period. Longman. 1974. səh. 9. ISBN 9780582608733.
  15. ↑ 1 2 3 Drory 2006, p. 20.
  16. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Bauden 2009, p. 63.
  17. ↑ Levanoni 1995, p. 102.
  18. ↑ 1 2 3 Drory 2006, p. 24.
  19. ↑ Drory 2006, p. 28.
  20. ↑ Holt, eds. Vermeulen and De Smet, p. 319.
  21. ↑ 1 2 3 4 5 6 Garcin, ed. Petry 1998, p. 293.
  22. ↑ Natho, Kadir I. (2010). Circassian History. Xlibris Corporation. ISBN 978-1441523884
  23. ↑ Levanoni, eds. Winter and Levanoni 2004, p. 82.
  24. ↑ Ali, Abdul. Islamic Dynasties of the Arab East: State and Civilization During the Later Medieval Times. M.D. Publications Private Limited. 1996. səh. 64. ISBN 9788175330085.
  25. ↑ Garcin, ed. Petry 1998, p. 295.
  26. ↑ Dobrowolski, Jarosław. The Living Stones of Cairo. American University in Cairo Press. 2001. səh. 60. ISBN 9789774246326.
  27. ↑ Mayer, L. A. Saracenic Heraldry: A Survey. Clarendon Press. 1933. səh. 127.
  28. ↑ Garcin, ed. Petry 1998, p. 297.
  29. ↑ 1 2 Petry 1994, p. 20.

Ədəbiyyat

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Məmlük_hökmdarlarının_siyahısı&oldid=7695821"