Malayziyanın dövlət quruluşu

Malayziyanın dövlət quruluşu — 1957-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiyaya əsasən hüquqi-siyasi, inzibati, iqtisadi və ictimai münasibətlər sisitemi.

Dövlət quruluşu

Malayziya dünyada federal konstitusiyalı seçkili monarxiya formasında idarəetmə üsuluna malik yeganə ölkədir. Milli bayramlar olan müstəqillik günü (1957) 31 avqustda, federasiyanın yaranması günü isə (1963) 16 sentyabrda qeyd olunur. Malayziyanın konstitusiyası 31 avqust 1957-ci ildə qəbul edilmiş və bu günə qədər ona bir sıra dəyişikliklər edilmişdir.

İnzibati ərazi bölgüsü

Qərbi və Şərqi Malayziya olmaqla 2 bölgəyə ayrılan Federasiya, inzibati cəhətdən 13 ştatdan və 3 federal ərazidən ibarətdir. Qərbi Malayziya (Malaya) 11 ştatı (Coxor, Kedah, Kelantan, Malakka, Negeri-Sembelan, Paxanq, Perak, Perlis, Pulau-Pinanq, Selanqor və Trenqany) və Malakka yarımadasında yerləşən 2 federal ərazini (Putradcaya və paytaxt Kuala-Lumpur), Şərqi Malayziya isə 2 ştatı (Sabax və Saravak) və Kalimantan adasında yerləşən 1 federal ərazini (Labuan) özündə birləşdirir.

Dövlət başçısı

Dövlət başçısı olan Ali Rəhbər (hökmdar) və onun müavini — köməkçisi Malayziya Federasiyasının Hökmdarlar Şurası tərəfindən, Qərbi Malayziya bölgəsinə aid olan ştatların doqquz irsi hökmdarının (sultanlıqlar) arasından 5 illik müddətə seçilir.

Sultanlıqlar birlikdə Qubernatorlar Şurasını təşkil edir. Digər ştatların qubernatorları isə Şurada yalnız məşvərətçi səsə malikdirlər. Ali Hökmdar (Yanq di-Pertuan Aqonq), statusuna görə Federasiyada bütün yüksəkvəzifəli şəxslərin fövqündə durur və heç bir məhkəmə qarşısında məsuliyyət daşımır.

Yanq di-Pertuan Aqonq istədiyi zaman Malayziya Hökmdarlar Şurasına müraciət edərək vəzifəsindən imtina edə və ya Hökmdarlar Şurası tərəfindən vəzifəsindən uzaqlaşdırıla bilər.

Dövlətin Ali Hökmdarını seçməkdə səlahiyyətli olan Hökmdarlar Şurası, eyni zamanda məhkəmə hakimlərini, Seçki və Dövlət Qulluğu komissiyalarının üzvlərini və digər vəzifəli şəxsləri təyin edərkən dövlət başçısına öz məsləhətlərini verir, habelə sərhədlərin demarkasiya və delimitasiya məsələləri ilə bağlı qanunvericilik aktlarını qəbul və ya rədd edir.

Mövcud Konstitusiyanın 39, 40 və 43-cü maddələrinə görə ölkədə icraedici hakimiyyət Ali Hökmdara məxsusdur. Malayziya Parlamenti qanunla bu funksiyanı digər şəxslərə həvalə edə bilər.

Əsasən mərasim funksiyalarını yerinə yetirən Yanq diPertuan Aqonq təyin etmiş olduğu Baş nazirin məsləhəti ilə Nazirlər Kabinetini təyin edir. Eyni zamanda Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı sayılan Ali Hökmdar, müstəqil olaraq Federasiyanın Baş nazirini təyin etməkdə, Parlamentin buraxılması təklifinə razılıqdan imtinada, əfv fərmanı verməkdə, Konstitusiyaya düzəlişləri təsdiq etməkdə və s. digər mühüm məsələlərin həllində səlahiyyətlidir.

Qanunverici hakimiyyət

İkipalatalı Parlament: 70 yerlik Senatdan (Yuxarı Palatanın Prezidenti 26 aprel 2010-cu ildən etibarən UMNO-nun təmsilçisi Abu Zahar Ujanqdır) və 222 yerlik Nümayəndələr Palatasından (sədri 29 aprel 2008-ci ildən etibarən UMNO-nun nümayəndəsi Pandikar Amni Mulia olan Aşağı Palataya deputatlar ümumi və birbaşa seçkilərdə 5 il müddətinə seçilirlər) ibarət olan ali qanunverici orqandır.

Yuxarı Palatanın 44 senatoru ölkə qarşısında mühüm ictimai fəaliyyətinə, ticarət, sənaye, ictimai xidmət, kənd təsərrüfatı, mədəniyyət sahələrində xidmətlərinə görə, habelə Malayziyada yaşayan aborigenlərin maraqlarını müdafiə edən şəxslərin və milli azlıqların nümayəndələri arasından Ali Hökmdar tərəfindən təyin edilir, digər 26 üzv isə hər ştatdan 2 nəfər olmaqla ştatların hakimiyyət orqanları tərəfindən 5 illik müddətə təyin edilir.

Ümummilli məsələlərdə ictimai fikrin ifadə edilməsinin məkanı sayılan Parlament, bütün ölkə ərazisinə aid olan qanunları və digər qanunvericilik aktlarını işləyib hazırlayır və təsdiq edir, habelə Hökumətin maliyyə fəaliyyətinin icrasına şaquli nəzarəti həyata keçirir.

Bütün qanun layihələri hər iki palatada qəbul edildikdən, Yanq di-Pertuan Aqonqun razılığından və hakimiyyətə aid mətbuat orqanında dərc edildikdən sonra Qanun statusunu alır.

İcraedici hakimiyyət

Hökumət vasitəsilə icra hakimiyyətini həyata keçirən Ali Hökmdar, son Parlament seçkiləri nəticəsində qalib gəlmiş siyasi partiyanın üzvləri arasından Baş naziri (bir qayda olaraq qalib partiyanın lideri) və onun təqdimatı əsasında Nazirlər Kabinetinin üzvlərini (eyni zamanda Parlamentin Aşağı Palatasının üzvləri) təyin edir.

Dövlətin idarə olunmasına de-fakto rəhbərliyi həyata keçirən Baş nazir Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik etmək, Hökumətin daxili və xarici siyasətini istiqamətləndirmək, nazirliklərin və digər qurumların inzibati fəaliyyətini əlaqələndirmək, Hökumət üzvlərinin, məhkəmə hakimlərinin, Seçki və Dövlət Qulluğu komissiyalarının üzvlərinin, habelə digər yüksəkvəzifəli şəxslərin təyinatı zamanı Ali Hökmdara məsləhət vermək səlahiyyətinə malikdir.

Məhkəmə hakimiyyəti

İslam Malayziyada rəsmi din olsa da, 1965-ci ildə Federasiyada qəbul edilmiş "İslam Məhkəmələri haqqında" Qanuna uyğun olaraq Şəriət hüququ, yalnız əxlaq səviyyəsində (dini ayinlərin yerinə yetirilməsi və s.), habelə təhsil və maarifləndirmə fəaliyyətində tətbiq edilir.

Mövcud Konstitusiyaya görə, Malayziya Məhkəməsi Konstitusiyaya və qanunlara şərh vermək, habelə federal və ştat qanunlarını, Konstitusiyaya və ya federal qanunlara uyğun olmadığı təqdirdə və federal Parlamentin və ya ştatların qanunvericilik assambleyalarının (Parlament) yurisdiksiyası xaricində olduğu hallarda etibarsız elan etmək, Hökumətin bu və ya digər qanunsuz hərəkətlərini bəyan etmək hüququna malikdir.

Malayziyada məhkəmə hakimiyyəti, ali apelyasiya instansiyası sayılan və Konstitusiya Məhkəməsinin səlahiyyətlərini də özündə ehtiva edən Ali Məhkəmə tərəfindən həyata keçirilir. Yuxarı yaş həddi 65 olan Ali Məhkəmənin sədri və hakimləri Baş nazirin tövsiyəsi və Malayziya Hökmdarlar Şurasının məsləhəti ilə Ali Hökmdar (Yanq di-Pertuan Aqonq) tərəfindən, digər aşağı məhkəmə instansiyalarının üzvləri isə ştatların rəhbərləri tərəfindən təyin edilir.

Ölkədə paralel olaraq Malaya Ali Məhkəməsi (Qərbi Malayziya) və Borneo Ali Məhkəməsi (Şərqi Malayziya) də fəaliyyət göstərir.

Mənbə

• Малайзия. Справочник. М.: Наука, 1987, 368 с.
• Погадаев, В. А. Малайзия. Карманная энциклопедия. М.: Муравей-гайд, 2000. — 352 с.
• Погадаев, В. А. Малайский мир (Бруней, Индонезия, Малайзия, Сингапур). Лингвострановедческий словарь. Свыше 9000 словарных статей / Pogadaev, V. A. Dunia Melayu (Brunei, Indonesia, Malaysia, Singapura). Kamus Lingua-Budaya / Pogadaev, V. A. Malay World (Brunei, Indonesia, Malaysia, Singapore). Lingua-Cultural Dictionary). М.: Восточная книга, 2012. — 798 с. — ISBN 978-5-7873-0658-3
• Малайзия. Краткий справочник. Русско-малайский разговорник. Деловой совет по сотрудничеству с Малайзией. Составитель Виктор Погадаев. М.: Ключ-С, 2014. — 224 с. — ISBN 978-5-906751-01-0
• Травников, А. И. Социально-политическая роль армии в Малайзии (1930–1987). — Краснодар: M&D production, 2004. — 120 с. — ISBN 5–902830-01-X

Xarici keçidlər

• Портал правительства Малайзии Arxivləşdirilib 2008-08-27 at the Wayback Machine
• DMOZ-da Malayziyanın dövlət quruluşu