Matilda de Eno
Mod və Mahaut kimi tanınan Enolu Matilda (fr. Mathilde de Hainaut; 30 noyabr 1293 – 1331, Aversa) — 1316–1321-ci illərdə Axey şahzadəsi olmuş qadın. O, 1289–1297-ci illərdə Axeyin hökmdarları olan Villarduenli İzabella və Floris de Enonun yeganə övladı idi. 1297-ci ildə Florisin ölümündən sonra, İzabella 1300-cü ildə Savoylu Filipplə yenidən evlənənə qədər təkbaşına hökmranlıq etməyə davam etdi. Neapol Kralı II Karlla edilən razılaşmalara görə, İzabellanın onun razılığı olmadan evlənməsinə icazə verilmədi və Filipp Kralın işində kifayət qədər iştirak edə bilmədi. Epirə qarşı döyüşlərdə, Karl 1307-ci ildə Axey hüquqlarını ləğv etdi. Cəmi on dörd yaşında olan Matilda, varisi kimi iddiasını irəli sürməyə çalışdı, lakin məhkəmə icraçısı Müqəddəs III Nikolay Ömər tərəfindən rədd edildi, əvəzində Neapoldan əmr gözləməyi seçdi. Qısa müddət sonra Karl sevimli oğlu Filippi Tarantodakı Axeyin yeni şahzadəsi təyin etdi.
| Matilda | |
|---|---|
| fr. Mathilde | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Aversa |
| Həyat yoldaşları |
II Gi de la Roş (1300-1308) Burqundiyalı Lüdovik (1313-1316) Hyu de la Paliss (1320-1321) |
| Atası | Floris de Eno |
| Anası | İzabella de Villarduen |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarantolu Filipp Yunanıstanda az vaxt keçirdi və Matildanın əri II Gi de la Roşu məhkəmə icraçısı təyin etdi. Gi bu vəzifədə uzun sürmədi, 1308-ci ildə öldü. Sonra Matilda Tarantolu Filipp tərəfindən böyük oğlu Tarantolu Karlla nişanlandı. 1313-cü ildə bu nişan kəsildi və Matilda, əvvəllər Burqundiya hersoqu V Hyu ilə nişanlı olan Valoisli Ketrin ilə evləndiyi üçün Tarantolu Filippə görə Burqundiya ailəsinə təzminat olaraq Burqundiyalı Lüdovik ilə evləndi. Tarantolu Filipp də Axeyə hökmranlığından imtina etdi və Matilda və Lüdovikə Axey Knyazlığını bəxş etdi. Onlar yeni domenlərinə getməzdən əvvəl Axey 1315-ci ildə Mayorka qəsbçisi Ferdinand tərəfindən ələ keçirildi. Matilda və Lüdovik 1316-cı ilin əvvəlində Axeyə endi və Manolada döyüşündə Ferdinandın məğlubiyyətindən və ölümündən sonra knyazlığın nəzarətini təmin etdilər. Onların birgə hakimiyyəti uzun sürmədi; Lüdovik bir aydan az vaxt sonra öldü, Matilda ikinci dəfə dul qaldı.
Neapolun yeni Kralı Robert Matildanın qeyri-müəyyən mövqeyindən istifadə edərək knyazlığı ailəsinə qaytarmaq istəyirdi. 1317-ci ildə o, Matildaya qardaşı Qravinalı İohann ilə evlənməyi təklif etdi. Matilda üçüncü siyasi evliliyə girmək istəmədiyi üçün imtina etdi. 1318-ci ildə Robertin emissarları şahzadəni qaçıraraq zorla Neapola gətirirlər. O, İohann ilə nikah mərasimindən keçmək məcburiyyətində qaldı, lakin onu əri kimi tanımaqdan imtina etdi. 1321-ci ildə Matilda, Robertə itaət etməyi və İohanna evlənməyi əmr edən Papa XXII İohannın qarşısında mühakimə edildi, lakin o, yenə də imtina etdi. Daha sonra Matilda cəngavər Hyu de la Paliss ilə gizli evləndiyini etiraf etdi. Onu İohann ilə evləndirmək üçün daha cəhdlər edilmədi, lakin Robert Axeyi razılığını almadan evləndiyi üçün onu nəzarətindən çıxara bilərdi. Robert həm də Hyunun həyatına qəsd etməsi və Matildanın onun ortağı olması barədə hekayə uydurmuş və bunu şahzadəni həbs etmək üçün bəhanə etmişdir. Matilda həyatının qalan hissəsini əvvəlcə Neapoldakı Kastel-dell-Ovoda, sonra isə Aversada məhbus kimi keçirdi və 1331-ci ildə orada öldü.
Ailəsi və erkən həyatı redaktə
Ailə və Axey-Neapol siyasəti redaktə
1293-cü ilin noyabrında[1] anadan olan Enolu Matilda 1289–1297-ci illərdə Axey Knyazlığını birlikdə idarə edən Villarduenli İzabella və Enolu Florensin yeganə övladı idi.[2] Matildanın anası Villarduenli Uilliamın (Axey şahzadəsi; 1286–1286) böyük qızı idi. 1278-ci ildə Uilyamın ölümü Villarduen ailəsinin kişi nəslini yox etdi.[3] Neapol Kralı I Karlın kiçik oğlu İzabella ilə Siciliyadan olan Filipp arasındakı nikahın bir hissəsi olaraq, Uilyam, İzabella və Filippin uşaqları olmasa belə, Karl və Karlın nəsilinin varisi kimi tanındı. Filipp Karldan əvvəl vəfat etdi və uşaqsız öldü, bu o demək idi ki, Karl 1278-ci ildə Uilyamdan sonra heç bir alternativ olmadan şahzadə oldu.[4][5][5] 1289-cu ilə qədər I Karlın oğlu və varisi Kral II Katl iqtisadi cəhətdən yoxsul və siyasi cəhətdən qarışıq Axeyə rəhbərlik edirdi. Bəzi yerli baronların məsləhəti ilə o, İzabella və Florensin nikahını təşkil etdi və knyazlığı öz vassalı olaraq onlara verdi. II Karlın yeganə şərti o idi ki, Florens ölərsə, İzabella və ya hər hansı qızları Kralın razılığı olmadan yenidən evlənməməlidirlər: əgər evlənsələr, knyazlıq yenidən Krala dönməli idi.[2]
1297-ci ilin əvvəlində Florensin ölümündən sonra Matildanın anası knyazlığın yeganə hökmdarı oldu. Atasının ölümü zamanı Matildanın üç yaşı var idi. Evlilik ittifaqı yaratmaqla knyazlığı qorumaq üçün gənc şahzadə tezliklə yetkinlik yaşına çatmış Afina hersoqu II Gi de la Roş ilə evləndi.[2] Üç yaşlı Matilda Afinaya göndərildi, lakin II Karl bu evliliyi qəbul etmədi və 3 iyul 1299-cu ildə Matildanın Kralın razılığı olmadan evlənməsinə icazə verilmədiyini xatırlatdı və onun Axeyq geri göndərilməsini əmr etdi. İzabella və Gi artıq Papa VIII Bonifasa müraciət etmişdilər, çünki İzabella və Ginin anası Yelena Angelina Komnina əmiuşağı idilər. Papa 9 avqust 1299-cu ildə evliliyə icazə verdikdən sonra II Karl bunu dayandırmaq üçün çox az şey edə bildi və Kral da 20 aprel 1300-cü ildə razılığını verdi.[5]
İzabella uzun müddət dul qalmadı: 1300-cü ildə o, Romada igid cəngavər sayılan Savoylu Filipp ilə görüşdü (baxmayaraq ki, danışıqlar bir müddətdir gedirdi) və az sonra onunla evləndi. Evliliyi Papa VIII Bonifas dəstəkləyib. II Karl əvvəlcə etiraz etsə də, İzabella və Florens ilə 1289-cu il müqaviləsinə müraciət etməyə çalışsa da, o, sonda razılaşdı və istəksizcə Filippi Axey şahzadəsi kimi qoydu.[2] Karl və Filipp arasında yaxşı bir başlanğıc olmayan münasibətlər, Filippin Epir despotluğuna qarşı müharibələrində padşahlara kömək etmək istəməməsi və bəzən açıq şəkildə imtina etməsi səbəbindən illər keçdikcə pisləşdi. Nəticədə, Karl təkcə İzabella ilə Filipp arasında onun razılığı olmadan baş vermiş evliliyə deyil, həm də Filippin feodal qanunlarını pozmasına etiraz etmək qərarına gəldi və beləliklə, 1307-ci ildə həm Filipp, həm də İzabellanın knyazlıq hüquqlarını ləğv etdi. Filipp bunu qabaqcadan görmüşdü və qısa müddət əvvəl ailəsinin İtaliyadakı torpaqlarına qaçaraq, məhkəmə icraçısı Müqəddəs III Nikolay Omeri məsul tutmuşdu.[2]
Axeyə varis seçimi redaktə
Anası və ögey atasının səlahiyyətdən alınmasından sonra, təxminən on dörd yaşında olan Matilda, özü üçün knyazlıq iddiası etməyə çalışdı, lakin Nikolay ondan imtina etdi və əvəzində Karlın əmrlərini gözləməyi seçdi. Matildanın əri II Gi qəzəbləndi və qisas almaq üçün Nikolayın əlində olan Fivı şəhərinin bi hissəsini ələ keçirdi. Karl Matildanın iddiasına məhəl qoymadı və əvəzində knyazlığı kiçik oğullarının sevimlisi Tarantolu Filippə verdi. İzabella və Savoyalı Filippin Axeyi geri qaytarmağa cəhd etməmələrini təmin etmək üçün Karl və oğlu onlara kompensasiya olaraq İtaliyada, Fuçino gölünün sahilində Alba tayını təklif edərək onlara rüşvət verdilər. İzabella könülsüz şəkildə bu şərtləri qəbul etməyə məcbur oldu və çox keçmədən, 1312-ci ildə vəfat etdi. Onun 1311-ci ildə yazdığı vəsiyyətnamədə Axeyin ləğvi açıq şəkildə rədd edildi və bir neçə qala istisna olmaqla, Matilda "bütün Axeyim varisi" olaraq təyin olundu. İzabella Matildanı öz bacısı Villarduenli Marqaretinə tapşırdı.[2] Tarantolu Filipp Axeydə uzun müddət qalmadı, Epirə qarşı uğursuz kampaniya apardıqdan sonra oradan ayrıldı və sonra Neapola qayıtdı. Məhkəmə icraçısı olaraq (ondan əvvəl Nikolay ilə faktiki olaraq regent kimi) o, Matildanın əri Gini adlandırdı. Axeyin faktiki hökmdarı kimi Ginin mövqeyi onun Matilda ilə evlənməsi, müəyyən sülalə legitimliyi verməsi və bu məqamda Yunanıstanın ən qüdrətli feodal ağası olması ilə möhkəmləndi.[2]
Gi uzun müddət bu vəzifədə qala bilmədi, çünki o, 8 oktyabr 1308-ci ildə xəstəlikdən öldü, nəslinin sonuncusu,[2] gənc Matildanı dul etdi.[6] Matildanın Axey iddiasını özünə qarşı tətbiq etməyə çalışmamasını təmin etmək üçün Tarantolu Filipp onu böyük oğlu Tarantolu Karla nişanladı.[6]
Tarantolu Filippin Axey şahzadəsi kimi fəaliyyəti qısa oldu. 1313-cü ildə o, Latın İmperatriçası titullu Yekaterina Valua ilə evləndi. Evliliklərinə qədər Yekaterina Burqundiya Kralı V Hyu ilə nişanlanmışdı, lakin Papa V Klimentin razılığı ilə bu nişan kəsildi.[2] Hyunun anası (Hyunun özü o zaman azyaşlı idi) Fransalı Aqnes yalnız Yekaterina (o da uşaq idi) şahidlər qarşısında Hyunun "ehtiyacları qarşılamaq" üçün kifayət qədər güclü olmadığını irəli sürərək Filippi üstün tutduğuna and içdikdən sonra nişanı dayandırmağı qəbul etdi.[6] Burqundiya ailəsini kompensasiya etmək üçün Hyunun kiçik qardaşı Burqundiyalı Lüdovik ilə Tarantolu Karlla nişanı pozulan Matilda arasında nikah bağlandı.[2] Matilda və Lüdovik evləndikdən sonra, ehtimal ki, 29 iyul 1313-cü ildə[6] Tarantolu Filipp, Axey üzərindəki bütün hüquqlarından imtina edərək, onları Matilda və Lüdovikə verdi və öz növbəsində, Yekaterina ilə evliliyi ilə titulu Latın İmperatoru oldu.[2]
Malyorkalı Ferdinanda qarşı müharibə redaktə
Təəssüf ki, Matildanın əri Lüdovik Yunanıstana səyahətində gecikdi, 1315-ci ilin mayında qardaşı Hyunun erkən ölümünə hazırlaşmaq və onunla məşğul olmaq üçün 1316-cı ilə qədər Burqundiyada qalmalı oldu.[6] Bu arada, knyazlıqda öz mövqelərinə rəqib iddiaçılar meydana çıxdı. Matildanın xalası, Villarduen sülaləsinin yaşayan sonuncu üzvü Villarduenli Marqaret knyazlığı özünə iddia etdi. Marqaret öz iddiasını atası Uilyamın ehtimal edilən vəsiyyətinə əsaslandırdı və bu, İzabellanın uşaqsız ölməsi halında Marqaretin knyazlığı miras alacağını ifadə etdi. Bu sənədin saxta olduğu güman edildiyindən və hər halda hələ də Matildanı varis elan etdiyindən, həm Neapol Krallığı, həm də knyazlıqdakı feodallar Marqaretin iddiasını rədd etdilər. Dəstək toplamaq üçün Marqaret qızı İzabellanı Sabranlı Kataloniya şahzadəsi Mayorkalı Ferdinandla evləndirdi. Qızının cehizi olaraq, Marqaret Ferdinanda Axey iddiasını verdi. Bundan qəzəblənən Axey lordları Marqaretin Xlemutsidəki qalasına hücum etdilər və şahzadə olmaq istədiyini ləğv etdilər. Marqaret 1315-ci ildə həbsxanada öldü. Sabranlı İzabella cəmi iki ay sonra öldü, lakin o və Ferdinandın Xayme adlı oğlu var idi və Ferdinand iddialarını həyata keçirmək niyyətində idi.[2]
1315-ci ilin yayında Ferdinand və 500 atlı əsgərdən və xeyli sayda piyadadan ibarət ordusu Qlarentsa yaxınlığına endi və onu dayandırmaq üçün yığılmış kiçik bir ordunu[6] məğlub etdi.[2] Bundan sonra Qlarentsa vətəndaşları onu Axeyin yeni şahzadəsi elan etdilər.[6] Ferdinand əvvəlcə müvəffəqiyyət qazandı, bir neçə qalaları ələ keçirdi və öz sikkələrini zərb etdi və 1316-cı ilin əvvəllərində knyazlığın əksəriyyətinə nəzarət etdi. Matilda və Lüdovik tezliklə miraslarını tələb etmək üçün gəldilər. Matilda 1.000 nəfərlik Burqundiya ordusunun müşayiəti ilə Burqundiyadakı Marseldən birbaşa Navarinoya səyahət edərək birinci gəldi.[6] Navarinoda o, Patra arxiyepiskopu və Naks hersoqu I Uilyam Sanudonun öz təşəbbüsü ilə bağlı dəstəyini aldı.[2] Məhkəmə icraçısı Nikolas le Mur da müxtəlif baronlarla birlikdə dəstəyini vəd etməyə gəldi. Tezliklə Matildanın qoşunları Ferdinandın ordusu ilə baha başa gələn Pikotin döyüşündə iştirak etdilər və burada Ferdinand qalib gəldi.[2][6]
Tezliklə Lüdovik öz Burqundiya əsgərləri kontingenti və Kefaloniya qrafı I İohann Orsini tərəfindən göndərilən qoşunların müşayiəti ilə Axeyə gəldi. Lüdovik Mistra Bizans qubernatoru Mixail Kantakuzin ilə ittifaq qurduqdan sonra tezliklə daha da güclənən daha böyük qüvvəni məğlub edə bilməyən Ferdinand Afina və Mayorkadan kömək istədi. Ferdinand 5 iyul 1316-cı ildə Manolada döyüşündə Lüdovik tərəfindən tam məğlub edildiyi üçün heç bir əlavə qüvvə almadı. Ferdinand ya döyüş zamanı atından yıxıldıqdan sonra öldürüldü,[6] ya da döyüşdən sonra yoldaşları ilə mübahisə zamanı pusquya düşdükdən sonra başı kəsildi.[2]
Axey şahzadəsi fəaliyyəti redaktə
Hakimiyyəti redaktə
Qalib Matilda və Lüdovik Ferdinand üzərində qazandıqları qələbədən uzun müddət sevinə bilməyəcəklər. Knyazlığın mübahisəsiz hökmdarı olduqdan bir ay keçməmiş Lüdovik öldü. Bəzi müasirləri, Kefaloniyalı I İohann Orsininin zəhərlə ölümünün arxasında olduğundan şübhələnirdilər, baxmayaraq ki, onun hansı motivi olacağı bəlli deyil. Hər halda, Lüdovikin ölümü 23 yaşlı və iki dəfə dul qalmış Matildanı bir aydan az əvvəl vətəndaş müharibəsi nəticəsində parçalanmış Axeyin yeganə hökmdarı olaraq tərk etdi.[2] O, həmçinin düşmənlərin əhatəsində idi; Bizans İmperiyası böyük həvəslə bütün yarımadanı geri almaq istəyirdi və indi Kataloniya hakimiyyəti altında olan Afina Hersoqluğu Neapol angevinlərinə qarşı düşmənçilik edirdi.[6]
Matildanın qeyri-müəyyən mövqeyi aydındır, çünki o, 1317-ci ilin əvvəllərində öz vassallarını, Evbeya baronlarını Kataloniya şirkətinin işğalından qorumaq üçün öz qoşunlarından heç birini göndərə bilmədi. Bununla belə, o, Venesiya Respublikasından yardım istədi, o, Evbeyaya iyirmi döyüş gəmisi göndərməklə cavab verdi və Matilda katalonları uğurla dəf etdi.[6] Bəzi sənədlər Matildanın Evbeyanı Venesiyaya verməyi düşündüyünü göstərir.[7]
Qravinalı İohann ilə evlənməkdən imtinası redaktə
Neapolun yeni Kralı II Karlın oğlu Robert, Matildanın qeyri-müəyyən mövqeyində fürsət gördü. Tarantolu Filipp yalnız üç il əvvəl knyazlıqdan imtina etməsinə baxmayaraq, Robert ailəsini yenidən Axey taxtına oturtmağı planlaşdırırdı. Robertin sadə planı sadəcə kiçik qardaşı Qravinalı İohannı Matilda ilə evləndirmək idi. 1317-ci ildə[7] Matilda üçüncü siyasi evliliyə girmək istəməyərək təklifi rədd etdi.[2][6] Bundan sonra Robert öz emissarlarını Matildanı zorla Neapola gətirmək üçün göndərdi. 1318-ci ildə Robert onu İohann ilə nikah mərasimindən keçməyə məcbur etdi, bundan sonra İohann dərhal Axey şahzadəsi titulunu aldı. Mərasimə və İohannın titul almasına baxmayaraq,[2][8] Matilda İohannı əri kimi tanımaqdan imtina etməyə davam etdi.[2] İohannın Axey hökmranlığını qanuniləşdirmək səylərinin bir hissəsi olaraq, Robert, 13 iyun 1318-ci ildə[6] Matildanı İohannı əri kimi tanımaq və onun knyazlıq hüquqlarını imzalamaq arasında seçim etməyə məcbur etdi. Matildanın hüquqlarına edilən bu özbaşına müdaxilə, qaynı, Burqundiyadan olan IV Edin (Lüdovikin təyin edilmiş varisi idi) onun adından etiraz etməsinə səbəb oldu və o, yardım üçün Venesiya Respublikasına müraciət etdi, lakin Venesiya heç nə etmədi və Ed tezliklə onun iddialarını satın alan Tarantolu Filipp tərəfindən susduruldu.[2] Matildaya Romaya ziyarətə getməyə icazə verilsə də, Robert onun əlindən qaçmaması üçün onu daim nəzarətdə saxlayırdı.[6]
Çarəsiz və müttəfiqləri olmayan Matilda 1321-ci ildə[6] Avinyona aparıldı və Robertə itaət etməyi və Qravinalı İohann ilə evlənməyi əmr edən Papa XXII İohannın qarşısında mühakimə edildi. Papanın qarşısında belə Matilda meydan oxuyaraq İohannla evlənməkdən imtina etdi, bu dəfə çox bağlı olduğu Burqundiya cəngavəri Hyu de la Paliss ilə artıq gizli şəkildə evləndiyini bildirdi.[2] Bu gizli evlilik onun Neapolda qaçırılması ilə Avinyona gəlişi arasında (1318–1321) baş vermişdi.[1] Hyu, ehtimal ki, 1316-cı ildə əri[2][6] ilə birlikdə Axeyə səyahət edən cəngavərlər arasında idi. Bu, onu İohannı əri kimi tanımaqdan azad etsə də, onların "nişanı" pozuldu,[1] Robert gizli nikahdan knyazlığı ondan geri almaq üçün bəhanə kimi istifadə etdi. Əsas kimi Robert, Matildanın valideynləri ilə 1289-cu ildə bağlanmış müqaviləyə işarə etdi ki, o, Neapol Kralının razılığı olmadan yenidən evlənməyəcək. İstədiyi nəticə üçün Robert 1322-ci ilin sentyabrında Hyu de la Palissin onu öldürməyə çalışdığı və Matildanın cinayətdə olduğu barədə bir hekayə də uydurdu. Beləliklə, Matilda nəinki taxtdan salındı, həm də xəyali bir cinayətə görə həbs edildi.[2][6] 5 yanvar 1322-ci ildə papa məhkəməsində keçirilən mərasimdə Qvarinalı İoann nəhayət Robert tərəfindən rəsmi olaraq Axey şahzadəsi kimi tanındı.[6]
Həbsi, sonrakı həyati və ölümü redaktə
Matilda Neapoldakı Kastel-dell-Ovo ada qalasında həbs edildi.[2][6] Hyu de la Paliss artıq 1321-ci ilin sonlarında vəfat etdi.[1] 1324-cü ildə Matildanın əmisi oğlu Eno qrafı I Uilyam Robertə onun azad edilməsi üçün 100.000 livr təklif etdi, lakin ona məhəl qoyulmadı. 1325-ci ildə Fransa Kralı IV Çarlz da müdaxilə etməyə cəhd etdi və onun adından xahiş etdi. Robert buna da məhəl qoymadı. 1328-ci ildə Matilda Kastel-dell-Ovodan Neapol yaxınlığındakı Aversa şəhərinə köçürüldü.[6]
Matilda 1331-ci ildə[2] cəmi 38 yaşında məhbus kimi öldü.[6] Onun dəfn xərcləri Robert tərəfindən ödənildi və o, Neapoldakı ailə torpağında dəfn edildi. Matilda, Axey Knyazlığını idarə edən Villarduenli I Joffruanın sonuncu nəsip nümayəndəsi idi, onun 1321-ci ildə devrilməsi və 1331-ci ildə ölümü onun ana sülaləsinin nəslinin və Yunanıstandakı hakimiyyətinin sonunu qeyd etdi. Çoxlu evliliklərinə baxmayaraq, uşaqsız vəfat etdiyinə görə, Matilda ölüm döşəyində olan köhnə rəqibi Mayorka Ferdinandının oğlu olan əmisi oğlu Xeymeni varisi olaraq təyin etdi. Son siyasi hərəkəti olaraq, o, Robert və Qravinalı İohannı ailəsinin nəslindən çox, ona qarşı döyüşdüyü qəsbkarın nəslini tanımağı seçdi.[2]
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 3 4 "Arxivlənmiş surət". 2023-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-06.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 "Arxivlənmiş surət". 2023-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-06.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-06.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-06.
- ↑ 1 2 3 "Arxivlənmiş surət". 2023-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-06.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 "Arxivlənmiş surət". 2023-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-06.
- ↑ 1 2 "Arxivlənmiş surət". 2023-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-06.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-06.