Musa ağa Şəmsəddinski
Musa ağa Məmməd ağa oğlu Şəmsəddinski (15 fevral 1896, Gədəbəy, Yelizavetpol qəzası – 18 fevral 1974, Bakı) — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin zabiti, dövlət xadimi.
| Musa ağa Şəmsəddinski | |
|---|---|
 | |
 .svg){kind=small} | |
| 3 mart 1925 – 13 oktyabr 1926 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 15 fevral 1896 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 18 fevral 1974 (78 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | hərbi qulluqçu |
|
|
|
| Təltifləri |
 |
Həyatı
redaktəMusa ağa Məmməd ağa oğlu 15 fevral 1896-cı ildə Yelizavetpol quberniyasının Qazax qəzasının Şınıx kəndində anadan olmuşdu. İbtidai təhsilini kəndlərində almışdı, 1908-ci ildə Gəncədəki Müsəlman Müəllimlər Seminariyasına daxil olmuşdu. Seminariyanı bitirən Musa ağa 1916-cı ildə Bakı Xeyriyyə Cəmiyyətində çalışaraq Birinci Dünya müharibəsində İran cəbhəsindəki döyüşlər nəticəsində yurd-yuvalarından didərgin düşən qaçqınlar və zərərçəkənlərin problemlərinin həll edilməsi, onlara yardım göstərilməsi ilə ilgilənmişdi.
Hərbi fəaliyyəti
redaktə1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandıqdan sonra hökumətin qərarı ilə bütün gənclər kimi Milli Orduya səfərbər edilən M. Şəmsəddinski Gəncədəki hərbi Gizirlər Məktəbinə oxumağa göndərilmişdi. Həmin ilin noyabrında məktəbi bitirib Milli Ordunun 4-cü Quba piyada alayının 2-ci bölüyünün komandiri təyin edilmişdi. Bölüyün əsas vəzifəsi Qusarçay və Samurçay boyunca uzanan əraziləri ağqvardiyaçı general Denikinin dəstələrinin hücumundan müdafiə etmək idi.
M. Şəmsəddinskinin komandir olduğu dəstə 1920-ci ilin martında Qarabağa hücum edən daşnak ordusu ilə mübarizə aparmaq üçün ora göndərilir. M. Şəmsəddinskinin başçılıq etdiyi dəstə hətta Ermənistan ərazisinə – Şəmsəddin rayonuna gedərək orada erməni daşnak bandasını darmadağın edir, bandanın başçısı poruçik Sergeyevi diri tutub Milli Ordumuzun Gəncədəki Xüsusi Şöbəsinə təhvil vermişdi. Həmin dəstə 1920-ci il aprelin sonunda Naxçıvana göndərilmişdi, lakin Şərur bölgəsində qeyri-bərabər döyüşdə daşnak ordusunun təzyiqi altında məcburən Şahtaxtı körpüsü vasitəsilə Araz çayından əvvəlcə İranın Maku şəhərinə, oradan isə Türkiyə ərazisinə – Bəyazitə, sonra da Ərzruma getmişdi.
M. Şəmsəddinski orada kömək üçün RSFSR-in səlahiyyətli nümayəndəsinə müraciət etmişdi. Bu, 1920-ci ilin mayında baş vermişdi. Artıq Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulmuşdu. Ankara ilə danışıqlardan sonra M. Şəmsəddinskinin dəstəsinə Azərbaycana qayıtmağa icazə verilmişdi.
Bacarıqlı komandir olan Musa ağa Şəmsəddinskini 1920-ci ilin avqustunda Azərbaycan SSR hərbi dəniz komissarının əmri ilə Tovuza batalyon komandirinin müavini göndərdilər. O, eyni zamanda Tovuz Qəza Partiya Komitəsi yanında xüsusi təyinatlı dəstənin də komandiri təyin edilmişdi.
Siyasi fəaliyyəti
redaktə1921-ci il martın 2-də Kommunist partiyasına daxil olan M. Şəmsəddinski tezliklə rəhbər vəzifələrə təyin olunmuşdu. O, 1921–23-cü illərdə əvvəlcə Tovuz Qəza İcraiyyə Komitəsi sədrinin müavini, sonra da Tovuz və Şamaxı rayon icraiyyə komitələrinin sədri işləmişdi. M. Şəmsəddinski AKP MK və Azərbaycan MİK-in qərarı ilə 1923–25-ci illərdə Ağdam və Lənkəran Qəza İcraiyyə Komitələrinin sədri olmuşdur. Sonra onu XDİK-ə göndərmişlər. Azərbaycan Xalq Daxili İşlər Komissarlığının 3 mart 1925-ci il tarixli 28 saylı əmri ilə Musa Şəmsəddinski respublika Milis İdarəsinin rəisi təyin edilmişdir. O, bu vəzifədə 13 oktyabr 1926-cı ilədək çalışmış və bütün bacarığını milis kadrların yetişdirilməsinə sərf etmişdir.
Sonrakı 1926–28-ci illərdə M. Şəmsəddinski Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin təşkilat şöbəsi müdirinin müavini, 1928–30-cu illərdə Respublika Yerquruluşu İdarəsinin rəisi, Xalq Torpaq Komissarlığının kollegiya üzvü, 1930–31-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Siyasi İdarəsi kollegiyasının üzvü, 1931–32-ci illərdə Azərbaycan SSR Xalq Torpaq Komissarının müavini, 1933–34-cü illərdə Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Soveti işlər idarəsinin müdiri, 1934–38-ci illərdə isə Azərbaycan SSR MİK katibi vəzifələrində fəaliyyət göstərmişdi, lakin 1938-ci il yanvarın 4-də onu qəflətən həbs etmişlər.
Musa ağa Şəmsəddinskinin həbsi
redaktəMusa Şəmsəddinskini 15 ay istintaq etmişdilər. Özü də saxta şahidlər və ittihamlar vasitəsilə. Bu haqda Musanın həbs düşərgəsindən Moskvaya – ÜİK(b)P MK yanında Partiya Nəzarət Komissiyasının sədri A. A. Andreyevə yazdığı 25 may 1941-ci il tarixli məktubda bəhs olunur. Məktubda bildirilirdi ki, Azərbaycan SSR-in sabiq xalq daxili işlər komissarı Mixail Bayevin (əsl soyadı Yakov Kaminskidir – İ. Ə.) xüsusi tapşırığı ilə onun istintaqı saxtalaşdırılaraq işinin aparılması XDİK-in 5-ci şöbəsinin rəisi Aslan Kasparova tapşırılmışdı. Musa Şəmsəddinski sonralar – 30 noyabr 1954-cü ildə bəraət aldıqdan sonra yenidən partiya sıralarına bərpa olunmaq üçün Azərbaycan KP MK-nın katibi İmam Mustafayevə yazdığı məktubda da başına gətirilmiş dəhşətli repressiya tədbirlərindən ətraflı bəhs edib. Məlum olurdu ki, onun həbs edilməsinə səbəb o zaman Azərbaycan SSR-in xalq daxili işlər komissarı vəzifəsində işləyən Y. Sumbatov – Topuridze ilə münasibətlərinin kəskinləşməsi olmuşdur. M. Şəmsəddinski Y. Sumbatovun ov tüfənglərini dəyişdirmək tələbini yerinə yetirməmişdi. Bundan sonra Y. Sumbatov-Topiridze onu harada gəldi haqq-nahaq söyüb-yamanlayır, belə bir fikir yayırdı ki, guya M. Şəmsəddinski Yejovun (keçmiş SSRİ xalq daxili işlər komissarı, sonralar "xalq düşməni" kimi güllələnmişdir göstərişi ilə Qaradonlu (indiki İmişli) rayonundan həbsə alınmış adamları icazəsiz buraxmaqda günahlandırırdı. Sən demə, həmin şəxslər Sumbatovun bilavasitə göstərişinə əsasən həbs ediliblərmiş, lakin onları M. Şəmsəddinski yox, günahsız olduqlarına görə MK-nın komissiyası azad etmişdi.
Musa ağa Şəmsəddinski "xalq düşməni" kimi həbs edilərək sürgünə göndərilmişdi. O, 1938–55-ci illərdə Komi MSSR-də və Krasnoyarsk Diyarında sürgündə olmuşdu.
Bəraət aldıqdan sonra
redaktəM. Şəmsəddinski həbsdən qayıtdıqdan sonra 1955-ci ilin mayından 1957-ci ilin martınadək Bakı Kinostudiyasında "Azərbaycan SSR Ümumittifaq Kənd Təsərrüfatı Sərgisində" adlı xüsusi sifarişli kinojurnalın direktoru, 1958-ci ilin avqustundan ömrünün sonunadək Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında dini işlər və rus pravoslav kilsəsi ilə iş üzrə şuraların müvəkkili işləmişdir. M. Şəmsəddinski 18 fevral 1974-cü ildə 78 yaşında Bakıda vəfat etmişdir.
Musa ağa Tehran xanımla ailə qurmuşdu. Şəmsi ağa adlı oğlu, Naziyə xanım adlı qızı var.
Mükafatları
redaktəMusa ağa Şəmsəddinskinin xidmətləri yüksək qiymətləndirilmişdi. O, 1967-ci ilin noyabrında Lenin ordeni, 1968-ci ilin fevralında isə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin "Fəxri fərman"ı ilə təltif edilmişdi.