Nazif Qəhrəmanlı

Nazif Ələkbər oğlu Qəhrəmanlı (1949-2012) — Filologiya elmləri doktoru, professor.

Nazif Qəhrəmanlı
Nazif Ələkbər oğlu Qəhrəmanlı
Doğum tarixi	10 mart 1949
Doğum yeri	Quba, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vətəndaşlığı	SSRİ→ Azərbaycan
Milliyyəti	azərbaycanlı

Həyatı

Nazif Ələkbər oğlu 1949-cu il martın 10-da Azərbaycannın Quba rayonunun Birinci Nügədi kəndində anadan olmuşdur. Burada orta məktəbi bitirdikdən sonra Bakı Yeyinti Sənayesi Texnikumunda oxumuş (1966-1967), Bakı Universitetinin filologiya fakültəsini bitirmişdir (1973).

1975-ci ilin fevralından Azərbaycan Ensiklopediya¬sının Baş redaksiyasında işləmişdir: kiçik redaktor, elmi redaktor, böyük elmi redaktor, ədəbi nəzarət və komplektləşdirmə redaksiyasının müdiri, 1990-cı ildən Kütləvi nəşrlər və tərcümə redaksiyasının müdiri olmuşdur. 1993-cü ildən Azərbaycan Elmlər Akademiyası Milli Münasibətlər İnstitutunda elmi işçi, 1995-ci ildən böyük elmi işçi, 1996-cı ilin yanvarından aparıcı elmi işçi işləmişdir. 2003-cü ildən MEA Ədəbiyyat İnstitutunun baş elmi işçisidir. 2002-ci ildən Bakı Qızlar Universitetinin professorudur. Sumqayıt Dövlət Universitetinin magist¬raturasında mühazirələr oxumuşdur.

1986-cı ildə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda “Mikayıl Rəfilinin ədəbi-tənqidi yaradıcılığı” mövzusunda namizədlik dissertasiyası, yenə həmin institutda 1999-cu ildə “Azərbaycan Ədəbiyyatı tarixçiliyi (XIX-XX əsrlər)” mövzu-sunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. İlk məqaləsi “Azərbaycan pioneri” qəzetində (1973), ilk resenziyası “Bakı” (axşam) qəzetində (1978) dərc olunmuşdur.

Məqalə və yazıları AMEA və BQU-nun elmi xəbərlərində, habelə, “Ədəbiy-yat qəzeti”, “Azərbaycan”, “Ulduz”, “Qobustan”, “Kitablar aləmində”, “Eltu-ran”, “Yeni fikir”, “Həqiqət”, “Xalq qəzeti”, “Azadlıq”, “Amal”, “Kredo” və başqa qəzet və jurnallarda çap olunmuşdur. 70-ci illərdən dövri mətbuatda klassik irsə, ədəbi prosesə və incəsənətə, habelə milli məsələlərə və türkologiya prob-lemlərinə aid müxtəlif mövzulu məqalələrlə çıxış edir. Publisisitik yazıları var. ASE cildlərində (c.1-10) getmiş bir çox ədəbi, tarixi, hərbi mövzuda məqa¬lələrin müəllifi, habelə, AE xətti ilə nəşr olunmuş elmi və bədii tərcümə kitab¬la¬rının tərtibçisi bə redaktoru olmuşdur. Elmi və bədii tərcümələri var.

“Uşaq ensiklopediyası”nın (c. 1-3) və “Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənə¬ti” ensiklopediyasının (c. 1-2), “Fəlsəfə lüğəti”nin və s. ensiklopediya və ədə-biyyatın hazırlanmasında iştirak etmişdir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyində ha-zırlanmış və Türkiyədə nəşr olunmuş “Kitabi-Dədə Qorqud” ensiklopediyasının müəlliflərindən və redaktorlarındandır (2000), həmçinin iki cildlikCumhuriyyət Ensiklopediyasının (c. 1-2) Bakı, 2004 müəlliflərindəndir. Bəzi məqalələri rus və türk dillərində çap olunmuşdur.

Nazif Qəhrəmanlı Əhməd Cavad (1985), Səməd Mənsur (1987), İsmayıl Katib (1988), Hacı Kərim Sanılı (1991), Bəkir Çobanzadə (1992) haqqında də-yərli oçerklər çap etdirmiş, Bəkir Çobanzadə, S.Mənsur, N.Yusifbəyli haqqında ilk kitablar çap etdirmişdir. (Bəkir Çobanzadə haqqında oçerk 1995-ci ildə Tür-kiyədə də çap edilmişdir). Onun Cabbar Əfəndizadə, Məmməd Kazım Ələkbər-li, Əhməd Triniç, Əsəd Əyyubi kimi ədəbi şəxsiyyətlər haqqında yazdığı məqa-lələr bu barədə ilk məqalələrdir. O, görkəmli ədəbiyyatşünas Mikayıl Rəfilinin həyatı və ədəbi-tənqidi yaradıcılığı haqqında dissertasiya müdafiə etmiş, onun arxivi, şeir yaradıcılığı, teatr və dramaturgiya tənqidi, elmi məruzə və çıxışları və s. haqqında elmi ictimaiyyətə ilk dəfə məlumatlar vermişdir. Onun “Azər¬baycan Ədəbiyyatı tarixçiliyi” (XIX-XX əsrlər) mövzusunda doktorluq disser¬tasiyası (1999) ədəbiyyatşünaslıq tarixində fundamental işlərdəndir.

O, hələ 90-cı ildə görkəmli krım-tatar maarifçisi İsmayıl bəy Qaspiralı və onun Azərbaycanla əlaqələri haqqında məqalə dərc etdirmişdir. Bu ilk məqalə¬də o, İsmayıl bəyin xidmətlərini layiqincə işıqlandırmışdır.

Nazif Qəhrəmanlı Azərbaycanın ilk qadın dramaturqu və müəllimlərindən biri Səkinə xanım Axundzadə haqqında məqalələri və əsərlərindən nümunələri toplayaraq nəşr etdirmiş, kitaba tənqidi ön söz yazmışdır.

Professor Nazif Qəhrəmanlının “Azərbaycanda ədəbi cəmiyyətlər 1920-1930-cu illər” monoqrafiyası da (2006) bu mövzuda olan geniş tədqiqatdır. Onun görkəmli şair Əhməd Cavadın Mikayıl Müşfiq və Almas İldırımla şəxsi və yaradıcılıq əlaqələrindən bəhs edən elmi-publisistik kitabı hələ 1990-cı ildə nəşrə hazırlanmış, 1999 və 2007-ci illərdə nəşr edilmişdir.

N.Qəhrəmanlı ilk dəfə jurnalist və siyasi xadim Nəsib bəy Yusifbəylinin arvadı Şəfiqə xanım Qaspirinskayaya məktublarını rus dilindən tərcümə edərək çap etdirmiş, onun haqqında geniş monoqrafiya hazırlamişdır. (Kitabda N.Yu-sifbəylinin “Tərcuman” qəzetində çıxışları ərəb əlifbasından transliterasiya edi-lərək verilmiş, onun parlamentdəki çıxışlarına və bu nəslin faciəsinə xüsusi yer ayrılmışdır.

O ədəbi prosesi müntəzəm izləyən ədəbiyyatşünasdır. Onun Azərbaycan ədəbiyyatının klassikləri, çağdaş nümayəndələri, tənqidçi və ədəbiyyatşünaslar haqqında çoxlu məqalə və yazıları vardır. Bir publisist kimi 80-ci illərdən indi-yədək müxtəlif məsələ və problemlər barədə mətbuatda çıxış edir. N.Qəhrə¬manlı publisistika, teatr, musiqi və s. haqqında icmalların müəllifidir. N.Qəhrəmanlı dil, əlifba, yazının tarixi barədə də axtarışlar aparır. “Köhnə- yeni əlifba kitabı” (2002) Azərbaycanda gedən mübahisə və müzakirələrinə həsr edilmişdir.

Nazif Qəhrəmanlı Ədəbiyyat İnstitutu nəzdində fəaliyyət göstərən doktorluq və dissertasiyaları müdafiəsi üzrə Müdafiə şurasının üzvü olmuşdur.

Ekspert kimi elmi işlərə və dissertasiyalara rəy verir, BQU-da buraxılış işlə-rinə rəhbərlik edir.

Əsərləri

• Kəndimizin yaddaşı. Povest və hekayələr. Yazıçı, 1991;
• Qarasu-bazardan olan professor. Bəkir Çobanzadənin həyat və yaradıcılığı. Azərbaycan EA Milli Münasibətlər İnstitutu, Bakı 1994;
• Milli Ədəbiyyat tarixçiliyi: genezis, inkişaf və dövrləşdirmə problemləri, “Qartal” nəşriyyatı Bakı, 1996;
• Mikayıl Rəfili, Bakı 1998;
• Ədəbiyyat tarixçiləri və tarixləri, “Təbriz” nəşriyyatı, 1998;
• Üç budaq, Bakı, “Gənclik”, 1999; “Şirvan”nəşr, 2007;
• Bir ömrün rəngləri, (Sə-məd Mənsurun həyat və yaradıcılığı), Bakı, Elm 2000;
• “Köhnə-yeni əlifba”, Azərbaycan əlifbasında dəyişmələr, Bakı, Yurd, 2002;
• Azərbaycanda ədəbi cəmiyyətlər. 1920-1930-cu illər. Bakı, Elm, 2006;
• Ədəbiyyat nəzəriyyəsi, BQU nəşriyyatı, 2008;
• Nəsib bəy nümunəsi, Nurlan, 2008.

Tərcümələri

• M.Rəfili, M.F.Axundov, Bakı: “Elm”, 1990; Vasili Yan Kur-qanlardan gələn işıq. Tarixi roman, Azərbaycan ensiklopediyası NPB, Bakı 1996.

Tərtib etdiyi kitabları

• Quba haqqında nəğmələr (ön söz və izahlarla), Bakı, Şirvannəşr, 2004; Səkinə xanım Axundzadə - müəllim, teatr xadimi, dra¬maturq. “BQU”nəşr, 2005.