Nazif Qəhrəmanlı

Nazif Ələkbər oğlu Qəhrəmanlı (10 mart 1949, Quba – 17 avqust 2012, Bakı) — Filologiya elmləri doktoru, professor.

Nazif Qəhrəmanlı
Nazif Ələkbər oğlu Qəhrəmanlı
Digər adı	Nazif Ələkbərli
Doğum tarixi	10 mart 1949(1949-03-10)
Doğum yeri	Quba, Quba rayonu, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vəfat tarixi	17 avqust 2012(2012-08-17) (63 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan
Dəfn yeri	Birinci Nügədi
Vətəndaşlığı	SSRİ→ Azərbaycan
Elmi dərəcələri	Filologiya elmləri doktoru, professor. Baş elmi işçi

Həyatı

Nazif Ələkbər oğlu Qəhrəmanlı (Nazif Ələkbərli) 1949-cu il martın 10-da Azərbaycannın Quba rayonunun Birinci Nügədi kəndində anadan olmuşdur. Burada orta məktəbi bitirdikdən sonra Bakı Yeyinti Sənayesi Texnikumunda oxumuş (1966-1967), Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirmişdir (1973).

1975-ci ilin fevralından Azərbaycan Ensiklopediyasının Baş redaksiyasında işləmişdir: kiçik redaktor, elmi redaktor, böyük elmi redaktor, ədəbi nəzarət və komplektləşdirmə redaksiyasının müdiri, 1990-cı ildən Kütləvi nəşrlər və tərcümə redaksiyasının müdiri olmuşdur. 1993-cü ildən Azərbaycan Elmlər Akademiyası Milli Münasibətlər İnstitutunda elmi işçi, 1995-ci ildən böyük elmi işçi, 1996-cı ilin yanvarından aparıcı elmi işçi işləmişdir. 2003-cü ildən AMEA Ədəbiyyat İnstitutunun baş elmi işçisidir. 2002-ci ildən Bakı Qızlar Universitetinin professorudur. Sumqayıt Dövlət Universitetinin magistraturasında mühazirələr oxumuşdur.

1986-cı ildə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda “Mikayıl Rəfilinin ədəbi-tənqidi yaradıcılığı” mövzusunda namizədlik dissertasiyası, yenə həmin institutda 1999-cu ildə “Azərbaycan Ədəbiyyatı tarixçiliyi (XIX-XX əsrlər)” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. İlk məqaləsi “Azərbaycan pioneri” qəzetində (1973), ilk resenziyası “Bakı” (axşam) qəzetində (1978) dərc olunmuşdur.

Məqalə və yazıları AMEA və BDU-nun elmi xəbərlərində, habelə, “Ədəbiyyat qəzeti”, “Azərbaycan”, “Ulduz”, “Qobustan”, “Kitablar aləmində”, “Elturan”, “Yeni fikir”, “Həqiqət”, “Xalq qəzeti”, “Azadlıq”, “Amal”, “Kredo” və başqa qəzet və jurnallarda çap olunmuşdur. 70-ci illərdən dövri mətbuatda klassik irsə, ədəbi prosesə və incəsənətə, habelə milli məsələlərə və türkologiya problemlərinə aid müxtəlif mövzulu məqalələrlə çıxış edir. Publisisitik yazıları var. ASE cildlərində (c.1-10) getmiş bir çox ədəbi, tarixi, hərbi mövzuda məqalələrin müəllifi, habelə, AE xətti ilə nəşr olunmuş elmi və bədii tərcümə kitablarının tərtibçisi bə redaktoru olmuşdur. Elmi və bədii tərcümələri var.

“Uşaq ensiklopediyası”nın (c. 1-3) və “Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti” ensiklopediyasının (c. 1-2), “Fəlsəfə lüğəti”nin və s. ensiklopediya və ədəbiyyatın hazırlanmasında iştirak etmişdir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyində hazırlanmış və Türkiyədə nəşr olunmuş “Kitabi Dədə Qorqud” ensiklopediyasının müəlliflərindən və redaktorlarındandır (2000), həmçinin iki cildlikCumhuriyyət Ensiklopediyasının (c. 1-2) Bakı, 2004 müəlliflərindəndir. Bəzi məqalələri rus və türk dillərində çap olunmuşdur.

Nazif Qəhrəmanlı Əhməd Cavad (1985), Səməd Mənsur (1987), İsmayıl Katib (1988), Hacı Kərim Sanılı (1991), Bəkir Çobanzadə (1992) haqqında dəyərli oçerklər çap etdirmiş, Bəkir Çobanzadə, S.Mənsur, N.Yusifbəyli haqqında ilk kitablar çap etdirmişdir. (Bəkir Çobanzadə haqqında oçerk 1995-ci ildə Tür-kiyədə də çap edilmişdir). Onun Cabbar Əfəndizadə, Məmməd Kazım Ələkbərli, Əhməd Triniç, Əsəd Əyyubi kimi ədəbi şəxsiyyətlər haqqında yazdığı məqalələr bu barədə ilk məqalələrdir. O, görkəmli ədəbiyyatşünas Mikayıl Rəfilinin həyatı və ədəbi-tənqidi yaradıcılığı haqqında dissertasiya müdafiə etmiş, onun arxivi, şeir yaradıcılığı, teatr və dramaturgiya tənqidi, elmi məruzə və çıxışları və s. haqqında elmi ictimaiyyətə ilk dəfə məlumatlar vermişdir. Onun “Azərbaycan Ədəbiyyatı tarixçiliyi” (XIX-XX əsrlər) mövzusunda doktorluq dissertasiyası (1999) ədəbiyyatşünaslıq tarixində fundamental işlərdəndir.

O, hələ 90-cı ildə görkəmli krım-tatar maarifçisi İsmayıl bəy Qaspıralı və onun Azərbaycanla əlaqələri haqqında məqalə dərc etdirmişdir. Bu ilk məqalədə o, İsmayıl bəyin xidmətlərini layiqincə işıqlandırmışdır.

Nazif Qəhrəmanlı Azərbaycanın ilk qadın dramaturqu və müəllimlərindən biri Səkinə xanım Axundzadə haqqında məqalələri və əsərlərindən nümunələri toplayaraq nəşr etdirmiş, kitaba tənqidi ön söz yazmışdır.

Professor Nazif Qəhrəmanlının “Azərbaycanda ədəbi cəmiyyətlər 1920-1930-cu illər” monoqrafiyası da (2006) bu mövzuda olan geniş tədqiqatdır. Onun görkəmli şair Əhməd Cavadın Mikayıl Müşfiq və Almas İldırımla şəxsi və yaradıcılıq əlaqələrindən bəhs edən elmi-publisistik kitabı hələ 1990-cı ildə nəşrə hazırlanmış, 1999 və 2007-ci illərdə nəşr edilmişdir.

N.Qəhrəmanlı ilk dəfə jurnalist və siyasi xadim Nəsib bəy Yusifbəylinin arvadı Şəfiqə xanım Qaspirinskayaya məktublarını rus dilindən tərcümə edərək çap etdirmiş, onun haqqında geniş monoqrafiya hazırlamişdır. Kitabda N.Yusifbəylinin “Tərcuman” qəzetində çıxışları ərəb əlifbasından transliterasiya edilərək verilmiş, onun parlamentdəki çıxışlarına və bu nəslin faciəsinə xüsusi yer ayrılmışdır.

O ədəbi prosesi müntəzəm izləyən ədəbiyyatşünasdır. Onun Azərbaycan ədəbiyyatının klassikləri, çağdaş nümayəndələri, tənqidçi və ədəbiyyatşünaslar haqqında çoxlu məqalə və yazıları vardır. Bir publisist kimi 80-ci illərdən indi-yədək müxtəlif məsələ və problemlər barədə mətbuatda çıxış edir. N.Qəhrəmanlı publisistika, teatr, musiqi və s. haqqında icmalların müəllifidir. N.Qəhrəmanlı dil, əlifba, yazının tarixi barədə də axtarışlar aparır. “Köhnə və yeni əlifba kitabı” (2002) Azərbaycanda gedən mübahisə və müzakirələrinə həsr edilmişdir.

Nazif Qəhrəmanlı Ədəbiyyat İnstitutu nəzdində fəaliyyət göstərən doktorluq və dissertasiyaları müdafiəsi üzrə Müdafiə şurasının üzvü olmuşdur.

Ekspert kimi elmi işlərə və dissertasiyalara rəy verir, BDU-da buraxılış işlərinə rəhbərlik edir.

Əsərləri

• Kəndimizin yaddaşı (povest və hekayələr). Bakı: Yazıçı, 1991;
• Qarasubazardan olan professor (Bəkir Çobanzadənin həyat və yaradıcılığı). Bakı: Azərbaycan EA Milli Münasibətlər İnstitutu, 1994;
• Milli Ədəbiyyat tarixçiliyi: genezis, inkişaf və dövrləşdirmə problemləri. Bakı: Qartal, 1996;
• Mikayıl Rəfili: həyatı və yaradıcılığı. Bakı: Qartal, 1998;
• Ədəbiyyat tarixçiləri və tarixləri, Bakı: "Təbriz" nəşriyyatı, 1998;
• Üç budaq. Bakı: Gənclik, 1999;
• Bir ömrün rəngləri (Səməd Mənsurun həyat və yaradıcılığı). Bakı: Elm, 2000;
• "Köhnə-yeni əlifba": Azərbaycan əlifbasında dəyişmələr. Bakı: Yurd, 2002;
• Azərbaycanda ədəbi cəmiyyətlər. 1920-1930-cu illər. Bakı: Elm, 2006;
• Üç budaq. Bakı: Şirvannəşr, 2007 (ikinci nəşri);
• Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Bakı: BDU nəşriyyatı, 2008;
• Nəsib bəy nümunəsi. Bakı: Nurlan, 2008;
• Qarasubazardan olan professor (Bəkir Çobanzadənin həyat və yaradıcılığı). Bakı: Çapar, 2023 (ikinci nəşri).

Tərcümələri

• Mikayıl Rəfili. M.F.Axundov, Bakı: Elm, 1990.
• Vasili Yan. Kurqanlardan gələn işıq. Tarixi roman. Bakı: Azərbaycan ensiklopediyası NPB, 1996.

Tərtib etdiyi kitabları

• Quba haqqında nəğmələr (ön söz və izahlarla). Bakı: Şirvannəşr, 2004.
• Səkinə xanım Axundzadə - müəllim, teatr xadimi, dramaturq. Bakı: "BDU" nəşr, 2005.