Norveç dili (norv. norsk) — Əsasən Norveçdə danışılan, Skandinav dillərindən biri.

Norveç dili
Orijinal adı norsk
Ölkələr Norveç Norveç
Rəsmi status Norveç (iki rəsmi dil — bukmolnyunorsk)
Tənzimləyən təşkilat Norveç Dil Şurası (bukmol və nyunorsk); Norveç Akademiyası (riksmol)
Danışanların ümumi sayı 4,6 milyon
Təsnifatı

Hind-Avropa dilləri

German dilləri
Skandinav dilləri
Qitə yarımqrupu
Yazı latın əlifbası
Dil kodları
QOST 7.75–97 нор 506 — norveçcə
нно 513 — nyunorsk
ISO 639-1 no — norveçcə
nb — bukmol
nn — nyunorsk
ISO 639-2 nor — norveçcə
nob — bukmol
nno — nyunorsk
ISO 639-3 nor — norveçcə
nob — bukmol
nno — nyunorsk
Ethnologue nor
LINGUIST List nor
ABS ASCL 1503
IETF no
Glottolog norw1258
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi redaktə

Norveç dilinin və eləcə də İsveç diliDan dilinin ən qədim variantı Qədim skandinav dili hesab olunur. Bu dönəmdə runik əlifba ilə yazılan dil, 1030-cu ildə xristianlığın yayılması ilə birlikdə Latın əlifbası ilə əvəz olunmuşdur. Norveç dili ətraf dillərdən bu dönəmdə ayrılmağa başlamışdır. Zamanla Skandinav dili Şərq Skandinav dilinəQərb Skandinav dilinə ayrılmağa başlamışdır. Norveçdə, İslandiyada, Farer adalarında, Qrenlandiyada Qərb Skandinavcası istifadə olunurdu. Bu dil özlüyündə də XIV əsrdə ayrılmağa başlamış və bu ayrımın nəticəsində müasir İsland diliFarer dili yaranmışdır. 1350-1525-ci illər arası istifadə olunan dil Orta Norveç dili olaraq bilinir.[1]

Dan dilinin təsiri redaktə

1397-ci ildən Kalmar Birliyinə tabe olan Norveçdə Dan dilinin təsiri artmağa başlayır və idarəetmə dili olur. Bu təsir Danimarka-Norveç krallığı dövründə daha da artır. Daha sonra İsveç-Norveç krallığının tərkibinə girən ölkədə İsveç dilinin təsiri ilə Norveç dili qərbdəki qohumlarından tam fərqli inkişafı bitirir.

Dövlət dili olma yolunda mübarizə redaktə

Norveç dilinin qonşu dillər təsirindən çıxması üçün ilk işə başlayan şəxslərdən biri də İvar Aasendir. 22 yaşında ölkənin fərqli yerlərini gəzərək dialektlər və ləhcələri öyrənməyə başlamışdır. İsland dilinin inkişaf yolunu özünə nümunə kimi götürürdü.[2] 1848-1873 illəri arasında bu işlərini çap etdirdi və buna Landsmol dedi. Norveç dilinin Dan dilindən fərqli olmadığını deyənlər isə bu iki dilə ortaq olaraq Riksmol deməyə başladılar. 1929-cu ildə Riksmol Bukmol kimi, Landsmol isə Nyunorsk kimi tanınmağa başladı. Bukmol sözünün Dano-Norveç dili kimi dəyişdirilmə təklifi bir səslə uduzdu. 1938-ci ildə hər iki dilin birləşdirilməsi üçün cəhdlər edildi və əhalinin 79% hissəsi tərəfindən dəstəkləndi. Nyunorsk tərəfdarlarının bir hissəsi Hoqnorsk dilini dəstəkləməyə başladılar. Bu cəhdlər 2002-ci ildə bitdi.

1892-ci ildən hər iki dil bərabərhüquqlu olmuşdur. Əsas əlaməti tonal dil olmasıdır. Bukmolda (Dan və İsveç dillərində olduğu kimi) kişi və qadın cinsləri birləşib, Landsmol isə qadın cinsini saxlayıb.

Yazılı dil redaktə

Əlifba redaktə

Norveç əlifbasında 29 hərf var:

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Æ Ø Å
a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z æ ø å

C, q, w, x z hərfləri təkcə alınma sözlərdə istifadə olunur və bu sözlər də Norveç dilinin orfoqrafik qaydalarına görə dəyişir. Məsələn, zebr sözü sebra şəklində yazılır.

Bəzi hərflərdə diakritik işarələr görmək mümkündür: é, è, ê, ó, òô. Nyunorskda ì, ùişarələrini də tez-tez görmək mümkündür. Bu işarələr çox vaxt dildəki omonimləri fərqləndirmək üçün göstərilir. Məsələn: for (üçün), fór (getdi), fòr (qırışıq) və fôr (yem).

Bukmol və Nyunorsk redaktə

Bir çox ölkələrdə olduğu kimi, NorveçdəNorveç Dili Komissiyası - Sprokrodet fəaliyyət göstərir. Mədəniyyət nazirliyi nəzdində fəaliyyət

 
Norveç dilinin versiyalarının yayılma arealı.
Qırmızı - Bukmol
Mavi - Nyunorsk
Boz - Hər ikisi

göstərən qurum, dilin normalarını təyin edən rəsmi qurumdur. Bukmol və Nyunorskun bir neçə forması var və bu formaların hərəsi bir-birinə yaxındır. Vikipediya hər iki dildə fəaliyyət göstərir.

Riksmol redaktə

Nyunorsk və Bukmolun birləşdirilməsinə qarşı olanların dəstəklədiyi dil Riksmoldur. 2005-ci ildəki reformlardan sonra Riksmol və Bukmolun fərqi Amerikan ingiliscəsi və Britaniya ingiliscəsinin fərqi qədərdir. Norveç Akademiyası tərəfindən tənzimlənir.

Hoqnorsk redaktə

1917-ci il öncəsi İvar Aasen qanunlarına uyğun olaraq danışılan dildir. Bu dilin dəstəkçiləri azdır.

Hazırda redaktə

Ölkə məktəblərində şagirdlər 8-ci sinifdən hər iki dili öyrənirlər. Bukmol bir çox media qurumu və dövlət qurumu tərəfindən rəsmən istifadə olunan versiyadır.

Müqayisə redaktə

Norveç dilinin və versiyalarının digər German dilləri ilə müqayisəsi

Dil Cümlə
Mən Norveçdən gəlirəm Onun adı nədir? Bu atdır Bu göy qurşağının çox rəngi var
Dan dili Jeg kommer fra Norge Hvad hedder han? Dette er en hest Regnbuen har mange farver
Riksmol Hva heter han?
Bukmol Regnbuen har mange farger
Nyunorsk Eg kjem frå Noreg Kva heiter han? Dette er ein hest Regnbogen har mange fargar/leter
Regnbogen er mangleta
Hoqnorsk Regnbogen hev mange leter
Regnbogen er manglìta
Qədim skandinav dili Ek kem frá Noregi Hvat heitir hann? Þetta er hross/Þessi er hestr Regnboginn er marglitr
İsland dili Ég kem frá Noregi Hvað heitir hann? Þetta er hross/Þessi er hestur Regnboginn er marglitur
Farer dili Eg eri úr Noregi/Norra Hvussu eitur hann? Hetta er eitt ross/ein hestur Ælabogin hevur nógvar litir/ Ælabogin er marglittur
İsveç dili Jag kommer från Norge Vad heter han? Detta är en häst Regnbågen har många färger
Qədim İngilis dili Ic cume fram Norwegan Hwat hatþ he? Þis is hors Se regnboga hæfð manige hiw
Alman dili Ich komme aus Norwegen Wie heißt er? Dieses (Das) ist ein Pferd Der Regenbogen hat viele Farben
Holland dili Ik kom uit Noorwegen Hoe heet hij? Dit is een paard (ros) De regenboog heeft veel (menige) kleuren
Afrikaans Ek kom van Noorweë af Wat is sy naam? (Hoe heet hy? - more archaic and formal) Dit is 'n perd Die reënboog het baie kleure
Qərbi Friz dili Ik kom út Noarwegen Hoe hjit er? Dit is in hynder De reinbôge hat in protte kleuren

Fonologiya redaktə

Morfologiya redaktə

İsim redaktə

Bir çox Hind-Avropa dillərində olduğu kimi Norveç dilində də isimlər cinslərə görə fərqli şəkilçilər alır. Norveç dilində üç cins var: qadın, kişi və neytral. Bergen dialektində isə qadın və kişi ayrımı olmayıb ortaq və neytral cins var.

isim halları
Bukmolcabåt (qayıq)
Tək Cəm
Qeyri-müəyyən Müəyyən Qeyri-müəyyən Müəyyən
en båt båten båter båtene

Sayıla bilən isimlərin cəm halı cinsə görə dəyişir. Nyunorskda bəzi variantlar fərqlənə bilir. (Q-m:qeyri müəyyən, m:müəyyən)

Bukmol
k. en gutt
(oğlan) q-m
gutten
(oğlan) m
gutter
(oğlanlar) q-m
guttene
(oğlanlar) m
q. ei/en dør
(qapı) q-m
døra/døren
(qapı) m
dører
(qapılar) q-m
dørene
(qapılar) m
n. et hus
(bina) q-m
huset
(bina) m
hus
(binalar) q-m
husene/husa
(binalar) m

2005-ci ildən qadın cinsindəki bütün sözləri kişi cinsində də yazmaq olar.

Nyunorsk
k. ein gut
(oğlan) q-m
guten
(oğlan) m
gutar
(oğlanlar) q-m
gutane
(oğlanlar) m
q. ei sol
(günəş) q-m
sola
(günəş) m
soler
(günəşlər) q-m
solene
(günəşlər) m
ei kyrkje/kyrkja
(kilsə) q-m
kyrkja
(kilsə) m
kyrkjer
(kilsələr) q-m
kyrkjene
(kilsələr) m
n. eit hus
(bina) q-m
huset
(bina) m
hus
(binalar) q-m
husa
(binalar) m
eit hjarta/hjarte
(ürək) q-m
hjarta/hjartet
(ürək) m
hjarto/hjarte
(ürəklər) q-m
hjarto/hjarta
(ürəklər) m

Sifətlər redaktə

Əvəzliklər redaktə

Fellər redaktə

Leksika redaktə

İstinadlar redaktə

  1. Arne Torp, Lars S. Vikør (1993), Hovuddrag i norsk språkhistorie (3.utgåve), Gyldendal Norsk Forlag AS 2003
  2. Gilman, Daniel Coit; Peck, Harry Thurston; Colby, Frank Moore, eds. (1905). "Aasen, Ivar Andreas". New International Encyclopedia I. New York, NY: Dodd, Mead, and Company.