Ofelya Zeynalova
Ofelya Adil qızı Zeynalova — (31 may 1938, Füzuli şəhəri— 20 avgust 2019, Bakı) Azərbaycan alimi, Azərbaycan Hidrotexnika və Meliorasiya Elm-İstehsalat Birliyinin “Qeyri-ənənəvi sulardan istifadə” laboratoriyasının müdiri[1], Aqrar Elmləri doktoru, Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiyası komissiyasının aqrar və ekologiya elmi sahələri üzrə ekspert komissiyasının üzvüdür (2017).
| Ofelya Zeynalova | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Füzuli şəhəri, Qarabağ |
| Vəfat tarixi | (81 yaşında) |
| Vəfat yeri | Bakı şəhəri |
| Elm sahələri | hidrotexnika, geologiya, meliorasiya, ekologiya |
| Elmi dərəcəsi | Aqrar elmləri doktoru (2010) |
| İş yerləri | Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Hidrotexnika və Meliorasiya İnstitutu |
| Alma-mater | Azərbaycan Politexnik İnstitutu |
Həyatı
redaktəZeynalova Ofelya Adil qızı Azərbaycan Respublikasının Füzuli şəhərində ziyalı ailəsində 31 may 1938-ci ildə anadan olmuşdur. Bakı şəhərinin 189 saylı orta məktəbini bitirəndən sonra, 1956-1961-ci illərdə Azərbaycan Politexnik İnstitutunun Hidromeliorasiya fakultəsinin tələbəsi olmuş “Çay qurğuları və SES hidrotexniki tikintisi” ixtisası üzrə institutu fərqlənmə diplimu ilə bitirmiş, 1961-1962-cu illərdə təyinatla “Hidroenerqolayihə institutunun” Bakı filalında mühəndis vəzifəsində işləmiş və Kür çayının daşqınlardan tənzimlənməsində, onun üzərində tikiləcək su hövzələrinin layihələndirilməsində Yenikənd hövzəsinin layihəsinin müəlliflərindən biri olmuşdur.
Elmi fəaliyyəti
redaktəO.A.Zeynalova 1963-cü ildə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Hidrotexnika və Meliorasiya İnstitutunda[2] əyani aspiranturaya daxil olmuş, 1966-1983-cü illərdə həmin institutun “Gidrotexnika” laboratoriyasında kiçik elmi işçi, sonra isə böyük elmi işçi vəzifəsində işləmişdir. O.A.Zeynalova 1971-ci ildə namizədlik dissertasiyasını müdafiə edərək, texnika elmləri namizədi elmi dərəcəsi, 1985-ci ildə isə “Meliorasiya və suvarma əkinçiliyi” ixtisası üzrə baş elmi işçi adı almışdır. 1981-ci ildən indiyə kimi Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Hidrotexnika və Meliorasiya İnstitutunda O.A.Zeynalovanın rəhbərliyi ilə ilk dəfə Abşeron şəraitində Bakı şəhərinin təmizlənmiş çirkab sularının yem və texniki (zeytun) bitkilərin suvarmada istifadəsinin ekoloji təhlükəsizliyi elmi cəhətdən əsaslandırılmışdır. Müəllif tərəfindən Hövsan qəsəbəsində 1 saylı zeytunçuluq təsərrüfatında apardığı elmi tədqiqatın tematikası keçmiş ümumittifaq elm istehsalat birliyinin planına (Moskvada) daxil edilmişdir. SSSR-nin dövlət Komitəsinin Elm və Texnika qərarı ilə razılışaraq və keçmiş SSSR-i dövlət planında “təbiətin mühafizəsi” tapşırıqı üzrə 1981-1989-cu illərdə elmi işlər aparılmışdır.
O.A.Zeynalova 1983-cü ildən etibarən uzun müddət aparılan elmi-tədqiqat işlərin nəticəsində sübut edilmişdir ki, suvarmada çirkab suyunu təmiz su ilə əvəz etmək olar. Onun təşkil etdiyi təcrübə sahəsində torpaqaltı üsulu ilə çirkab suyunu suvarmada istifadə edildikdə ekosistemin təhlükəsizliyini və onun ekoloji – iqtisadi səmərəliyin yüksək olduğu sübut edilmişdir. Bu istiqamətdə apardığı tədqiqatların ümumiləşdirilməsi nəticəsində həmin suların ekoloji və aqronomik tələblərə görə qiymətləndirilməsi, Abşeronda torpaqların sanitar-kimyəvi, bakterioloji xüsusiyyətlərinə, yüksək qabiliyyətinə görə suvarma texnologiyası hazırlanmışdır. Zeynalova O.A. dünya təcrübələrində əldə edilən nəticələri sistemləşdirərək və müəyyən şəraitdə konkret təcrübə işləri aparıldıqdan sonra çirkab sularının suvarmada istifadə edilməsi haqqındakı təklif onun tərəfindən verilmişdir. Küllü miqdarda əldə etdiyi materiallara əsasən həm dünya alimlərinin, həm də xüsusən özünün apardığı elmi-tədqiqatişlərinin nəticəsində müasir Avro tələblərə cavab verən suvarmada istifadə olunan suların tərkibində olan elementlərin norma göstəricilərinin hazırlanmasına Ofelya xanım nail olmuşdur. Onun əldə edilmiş nəticələri "«Оросительные системы с использованием сточных вод». Нормы проектирова- ния.(Москва)" normativ sənətdə öz əksini tapmışdır və onun tərtib edilməsində müəlliflərdən biridir.
O.A.Zeynalova 1985-ci ildən əmək veteranıdır. Ofelya xanımın əsas elmi nailiyyətlərindən 1967-ci ildən müasir dövrə kimi respublikanın müxtəlif bölmələrində su qıtlığı şəraitində qeyri-ənənəvi (çirkab, kollektor-drenaj və yeraltı) sulardan kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvarılmasında suyun keyfiyyət göstəricilərini aqronomik, ekoloji tələblərə cavab verən normativlərinin hazırlanmasına dair genişmiqyaslı tədqiqat aparılıb, kənd təsərrüfatında və ətraf mühitin qorunmasında əsasən layihələrdə tətbiq olunmuşdur. 1967-ci ildən müasir dövrə kimi respublikanın müxtəlif bölmələrində su qıtlığı şəraitində qeyri-ənənəvi (çirkab, kollektor və yeraltı) sulardan kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvarılmasında suyun keyfiyyət göstəricilərini aqronomik, ekoloji və standartlara cavab verən normativlər hazırlanmasına dair genişmiqyaslı tədqiqat aparıb kənd təsərrüfatında və ətraf mühitin qorunmasında əsasən bu layihələrdə tətbiq olunub:
1. Bakı şəhərinin təmizlənmiş çirkab suyunun kənd təsərrüfatında istifadəsi (1981–2006).
2. Gəncə şəhərinin çirkab sularının tərkibinin monitorinq və mühafizə tədbirlərinin işlənməsi (1988).
3. Naftalan şəhərinin çirkab sularının tərkibinin monitorinqi və mühafizə tədbirlərinin işlənməsi (1990).
4. Yuxarı rəhbər təşkilatların tapşırığı ilə Bakı və Abşeron zonasindakı göllərin monitorinqi Qanlı-göl, Hacı Həsən gölü, Böyük Şor gölü (1996).
5. Azərbaycan Amerika səfirliyinin sifarişi ilə içməli suların qablaşdırılması üçün dağ çaylarının sularının keyfiyyətinin qiymətləndirməyə dair tövsiyələr (1995).
6. “Bakı Still Compani” (Baku Steel Company) şirkətinin ekoloji layihəsində suların qiymətləndirilməsi üzrə təsdiq olunmuş Beynəlxalq ekspert (1999).
Elmi fəaliyyət dövründə O.A.Zeynalova 1965-2013-cü illərdən dövrü mətbuatda Azərbaycan və rus dillərində 146 elmi əsər, 1 kitab[3] və 1 monoqrafiya, elmi-tədqiqat işlərinin nəticələrinə əsasən 10-dan çox elmi tövsiyə[4] və xaricdə çıxan 1 normativ sənəd (Moskva) nəşr edilmiş, 40 dan çox Ümumittifaq və Beynəlxalq konfranslarda, simpoziumlarda, konqreslərdə, Beynəlxalq qurultaylarda çıxışları ilə əhatə edir. Dövlət qeydiyatından keçən 79 Elmi-texniki hesabatın rəhbəri olmuşdur. O.A.Zeynalova “Meliorasiya, rekultivasiya və torpaqların mühafizəsi” və “Ekologiya” ixtisasları üzrə “Suvarmada çirkab sularından istifadənin ekoloji əsasları” mövzusunda doktorluq dissertasiyası işini müdafiə edərək, 01.01.2010-cu ildə aqrar elmləri doktoru elmi dərəcəsi almışdır.
O.A.Zeynalova 18. aprel 2010 – 07.04.2017-ci ilə qədər Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının AMEA Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunda fəlsəfə və elmlər doktorluq dissertasiyalarının müdafiəsi üzrə dissertasiya şurasının üzvü olmuşdur.
1985-ci ildən Beynəlxalq Torpaqşünaslıq Cəmiyyətinin, 1996-cı ildən Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Aşıq Səhmdar Cəmiyyətinin Texniki Şuranın, Azərbaycan Hidrotexnika və Meliorasiya Elmİstehsalat Birliyinin Elmi-Şurasının, 2007-ci ildən İnstitutun Elmi Əsərlər Toplusunun redaksiya heyətinin üzvü, uzun müddət institutun 1983-2000-ci illərə qədər qadın cəmiyyətinin sədri olub və ictimai işlərdə fəal iştirak edib. O.A.Zeynalovanın tədqiqatlarının xüsusi bir hissəsi 2013-cü ildən indiyədək “Qlobal iqlim dəyişmələri fonunda respublikanın təbii iqlim zonaları üzrə suvarma suyunun (o, cümlədən qeyri-ənənəvi sular daxil olmaqla) keyfiyyət göstəricilərinə dair normativlərin işlənib hazırlanmasında su və torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməklə ekoloji problemlərin həllinə yönəlmiş və bu istiqamətdə aparılmış tədqiqatların yekun olaraq, torpağın şorlaşma, şorakətləşmə, çirklənməsinə təhlükəsinin dərəcəsinə və müxtəlif duza davamlı bitkilərə görə təsnifatların işlənib hazırlanması olmuşdur.
Ofelya Zeynalovanın yaradıcılığı Azərbaycan dövləti tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş və onun Azərbaycanda Meliorasiya və Su Təsərrüfatının inkişafındakı xidmətlərini nəzərə alaraq 05 iyun 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamına əsasən “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilmişdir. 2017–2019 illərində Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiyası komissiyasının aqrar və ekologiya elmi sahələri üzrə ekspert komissiyasının üzvü olmuşdur.
Ofelya Zeynalova 2019-cu il avgust ayının 20-si dünyasını dəyişmişdir.
Ailəsi
redaktəAiləlidir, 2 övladı var.
- Həyat yoldaşı: Allahverdiyev Rizvan Məmməd Tağı oğlu, 1937-ci ildə anadan olub. Texnika elmləri namizədidir. Azərbaycan Texniki Universitetində “Daxili yanma mühərrikləri və akvotraktorlar” kafedrasının dosenti vəzifəsində çalışır. Azərbaycan Respublikanın Əməkdar Mühəndisidir.[5]
- Qızı: Allahverdiyeva Nailə Rizvan qızı, 1966-cı ildə Bakı şəhərində anadan olub. Evlidir. Texnika elmləri namizədi, Bakı Ali Neft Məktəbində dosent vəzifəsində işləyir.[6]
- Qızı: İsayeva Naidə Rizvan qızı, 1966-cı ildə Bakı şəhərində anadan olub. Evlidir. Azərbaycan Respublikanın Əməkdar Müəllimidir. Orta məktəblərin 1-11 siniflər üçün İnformatika dərsliklərinin müəllifidir. 283 saylı orta məktəbdə informatika üzrə müəllim işləyir.[7]
Elmi nəşrlər
redaktə- Zeynalova O.A., M.Y.İsgəndərov, Azərbaycanın su ehtiyatları və iqlim dəyişmələri şəraitindı onun səmərəli istifadəsi/“AzHvəM” EİB-nin elmi əsərlər toplusu – 2019, XXXIX cild, s 162-170
- Zeynalova O.A., M.Y.İsgəndərov Qlobal iqlim dəyişmələri şəraitində Respublikanın müxtəlif zonalarında suvarma suyunun (o cümlədən qeyri-ənənəvi sular daxil olmaqla) ehtiyatlarının tədqiqi// Ekologiya və su təsərrüfatı, Bakı: 2017, № 3, s. 44-50
- Zeynalova O.A., İsmayılov C.M. İqlim dəyişkənliliyi şəraitində Azərbaycanın su ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi /Azərbaycan regionlarının coğrafi problemləri mövzusunda Respublika elmi –praktiki konfransın materialları. Bakı: 2016, s.265-269.
- Zeynalova O.A. Su çatışmamazlığı şəraitində qeyri-ənənəvi sulardan suvarmada istifadə imkanları və yararlılığının elmi əsasları/ Qloballaşma şəraitində əsrin aktual problemləri və inkişaf perspektivləri: Beynəlxalq elmi-praktiki konfransının materialları. Gəncə: 2014, 22-27 sentyabr, s. 336-339.
- Zeynalova O.A., İsgəndərov M.Y. Suvarmada istifadə olunan kollektor-drenaj suyunun minerallaşmasının buraxıla bilən həddinin proqnozu/ Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Aqrar Elmlər Bölməsi, Beynəlxalq elmi konfransın materialı, II hissə. Bakı: Elm, 2012, s.593-597.
- Зейналова О.А.,Искендеров М.Я. Эффективность внутрипочвенного орошения маслин сточными водами г. Баку, Журнал "Мелиорация и водное хозяйство", Москва: 2012, стр 22-24.[8]
- Г.Ш. Мамедов, О.А. Зейналова, С.А. Эминов, Комплексное регулирование водного и питательного режимов почв при орошении нетрадиционными водами Известия Аграрной науки,Том 9, Ном. 3, 2011[9]
- Zeynalova O.A. Respublikada suvarma suyu mənbələrinin yararlılığının qiymətləndirilməsi və su çatışmamazlığına qarşı elmi ekoloji cəhətdən əsaslandırılmış tədbirlərə dair Tövsiyə. Bakı: Azərbaycan Hidrotexnika və Meliorasiya Elm-İstehsalat Birliyi, 2010, 41 s
- Zeynalova O.A., İsgəndərov M.Y. Respublikada suvarma su mənbələrinin çirklənməyə qarşı elmi-ekoloji cəhətdən əsaslandırılmış mühafizə tədbirləri // Azərbaycan Hidrotexnika və Meliorasiya Elm-İstehsalat Birliyinin Elmi Əsərlər Toplusu, XXX cild, Bakı : Elm, 2010, s. 48-53
- Zeynalova O.A., İsgəndərov M.Y. Muğan – Salyan zonasında suvarma su mənbələrinin qiymətləndirilməsi // Azərbaycan Aqrar Elmi 6(216), 2009, s. 78-79
- Zeynalova O.A., İsgəndərov M.Y. MilQarabağ zonasında suvarma su mənbələrinin suyunun ekoloji vəziyyətinin qiymətləndirilməsi //Ekologiya və su təsərrüfatı. 2009, № 5, s. 70-76.
- Zeynalova O.A. Respublikada müxtəlif su mənbələrində suların hidrokimyəvi xüsusiyyətləri // Azərbaycan Hidrotexnika və Meliorasiya Elm-İstehsalat-Birliyinin Elmi əsərlər Toplusu, XXVIII cild, Bakı: Elm, 2008, s.75-82.
- Зейналова O.A. Экологическиe основы использования сточных вод для орошения: Дис. … докт. Агр.наук, Баку, 2007, 369 с.[10][10][10][10][10][10]
- Həsənov S.T., Danyalov Ş.D., Zeynalova O.A., Seyidov M.M. Qeyri ənənəvi sulardan istifadə prinsipləri. Bakı- 2006, 99 s.
- Зейналова О.А. Оценка экологического состояния почв и грунтовых вод при орошении сточными водами г.Баку // Сб. докладов. Часть 1. Международный конгр. “Вода: экология и технология”. ЭКВАТЭК-2006. М., 276 с[11]
- Zeynalova O.A., İsgəndərov M.Y. Su qıtlığı şəraitində kollektor-drenaj sularından suvarmada istifadə olunmasının səmərəliliyi// Azərbaycan aqrar elmi, 2006, № 5- 6, s. 144-147.
- Зейналова О.А. -Влияние орошения городскими сточными водами на мелиоративное состояние земель в условиях Апшерона. В кн. Научное обоснование проекирование и строительство совершенных оросительных и коллекторно-дренажных систем в Аз. ССР. М.: ВНИИГиМ, 1985.с.105-112.
İstinadlar
redaktə- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-11.
- ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2019-08-10 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-11.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-09-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-11.
- ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2022-02-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-08-11.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-11.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-02-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-11.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-10-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-11.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-11.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-08-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-11.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-11.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-11.