Füzuli

Füzuli
Füzuli
	Gerb
	39°36′01″ şm. e. 47°08′35″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	1827
Mərkəzin hündürlüyü	416 ± 1 m
Saat qurşağı	UTC+04:00;
Əhalisi
Əhalisi	17.500 nəf. (1991);
	Xəritəni göstər/gizlə Füzuli
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Füzuli şəhəri — Azərbaycan Respublikasında şəhər, Füzuli rayonunun mərkəzi. 1827-ci ilə qədər kənd olmuş və Qarabulaq adını daşımış, həmin il rus ordusunun polkovniki Pavel Karyaginin şərəfinə Karyagin adlandırılmış və şəhər statusu verilmişdir. 1959-cu ilin aprelində şair Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 400 illiyi şərəfinə Karyagin rayonunun və şəhərin adı dəyişdirilərək Füzuli adlandırılmışdır.^[2] Bakıdan 310 km cənub-qərbdə yerləşir. 17 oktyabr 2020-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmişdir.^[3]

TarixiRedaktə

Azərbaycanın iri yaşayış məskənlərindən olan Füzulinin əsası 1827-ci ildə qoyulmuşdur. Qarabulaq adlanan yaşayış məskəninin əsasında 1930-cu ildə rayon təşkil olunmuş və Qaryagin adlandırılmışdır. Rayon mərkəzi Qaryagin qəsəbəsi olmaqla, Qozluçay, Köndələnçay, Araz boyu və Füzuli-Ağdam magistral yolunun hər iki ətrafında olan kəndləri əhatə etmişdir. 1959-cu ildə böyük şairimiz Məhəmməd Füzulinin 400 illik yubileyi münasibətilə rayonun adı dəyişdirilərək, Füzuli rayonu adlandırılmışdır. Rayonun ərazisi 1386 kvadrat kilometr, əhalisi isə 105 min nəfərdir. Tərkibinə bir şəhər və 78 kənd daxildir. Avqust ayının 23-ü 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələrinin rayon ərazisinə hücumu nəticəsində Füzuli şəhəri daxil olmaqla, 58 kənd işğal olunmuşdur. Füzuli rayonu tarixi-dini abidələrlə, xüsusən də türbələrlə zəngindir. Bu abidələr sırasına rayonun Babı kəndində yerləşən səkkizguşəli Şeyx Babi Yaqub (XIII əsr) türbəsini, Aşağı Veysəlli kəndində XIV əsrə aid Mirəli türbəsini, Əhmədalılar kəndində orta əsr qəbiristanlığının ərazisində sənduqə formalı qəbirdaşının üzərindəki türbəni, XIX əsrə aid olduğu söylənilən Cəlil türbəsini aid etmək olar. Qarğabazar kəndində, Şah Abbas karvansarasından yuxarı, qayanın üstündə Qiyas əd-Din məscidi yerləşir. Yerli əhali onu Şah Abbas məscidi də adlandırmışdır.

Tarixi-dini abidələriRedaktə

Məscid (XVII əsr) – Qarğabazar kəndi
Məscid (XVIII əsr) – Qoçəhmədli kəndi
Məscidlər (XIX əsr) – Horadiz qəsəbəsi, Dədəli, Qaçar, Böyük Pirəhmədli, Mərdanlı, Böyük Bəhmənli kəndləri
Məscid (1889-cu il) – Horadiz qəsəbəsi
Məscid (XX əsr) – Horadiz qəsəbəsi
Məscid (XIX əsr) – Yuxarı Veysəlli kəndi
Məscid(XIX əsr) – Aşağı Dilağarda kəndi
Sərdərli məscidi (XIX əsr) – Qoçəhmədli kəndi
Məscid (XIX əsr) — Gecəgözlü kəndi
Məscid (XIX əsr) – Qoçəhmədli kəndi
Məscid (XVIII əsr) – Qaradağlı kəndi
Məscid (XIX əsr) – Qaraxanbəyli kəndi
Məscid (XIX əsr) – Qorqan kəndi
Hacı Ələkbər məscidi (XVII əsr)
Məscid (XIX əsr) – Yal Pirəhmədli kəndi

ZiyarətgahlarıRedaktə

Məngələn ata piri – Qoçəhmədli kəndi
Mirami piri – Dilağarda kəndi
İbrahim türbəsi (XVIII əsr) – Aşağı Aybasanlı kəndi
Palıd ocağı – Böyük Bəhmənli kəndi
İmamzadələr ocağı (XIX əsr) – Horadiz kəndi
Yel piri – Pirəhmədli kəndi
Sarı baba ocağı – Qoçəhmədli kəndi
İlan ocağı – Sərdərli kəndi
Pirocaq ocağı – Qacar kəndi
Şeyx Baba Yaqub xanəgahı – Babı kəndi
Cəlil türbəsi (XIX əsr) – Qarğabazar kəndi
Mirəli türbəsi (XIV əsr) – Aşağı Veysəlli kəndi
Arqalı türbəsi (XIII əsr) – Aşağı Veysəlli kəndi
Türbə (XIII əsr) – Əhmədalılar kəndi
Türbə (XVIII əsr) – Qarğabazar kəndi
Türbə (XIX əsr) – Seyidəhmədli kəndi
Türbə (XIX əsr) – Yuxarı Divanalılar kəndi
Mirmehdi Xəzani türbəsi – Tuğ kəndi
Seyid Əşrəf ocağı — Horadiz Şəhəri
İbə piri – Seyidəhmədli kəndi

Tarixi memarlıq abidələriRedaktə

Alı körpüsü (XIX əsr) – Saracıq kəndi
Kərəm körpüsü (XIX əsr) – Gorazıllı kəndi
Sandığabənzər başdaşı (1624–1625-ci illər) – Əhmədallar kəndi
Şah Abbas karvansarası – Qarğabazar kəndi
Şah Abbas məscidi (1683–1684-cü illər) – Qarğabazar kəndi
XII əsrə məxsus qəbiristanlıq – Aşağı Veysəlli kəndi
Baba Yaqub daş məqbərəsi (1282–1284-cü illər) – Horadiz qəsəbəsi
Oğuz qəbri – İşıqlı kəndi
Karvansara (XVII əsr) – Qarğabazar kəndi^[4]

İstinadlarRedaktə

↑ http://www.vedu.ru/BigEncDic/enc_searchresult.asp?S=66569
↑ Президиум Верховного Совета Азербайджанского ССР. "Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1961-го года". Азербайджанское государственное издательство, Баку, 1961, стр. 9
↑ "Füzuli azad edildi - Ali Baş Komandan elan etdi + Video". qafqazinfo.az (azərb.). 17 oktyabr 2020. İstifadə tarixi: 17 oktyabr 2020.
↑ http://scwra.gov.az

Həmçinin baxRedaktə

[_c4ee46a9c9595694-1] ttp://www.vedu.ru/BigEncDic/enc_searchresult.asp?S=66569

[2] Президиум Верховного Совета Азербайджанского ССР. "Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1961-го года". Азербайджанское государственное издательство, Баку, 1961, стр. 9

[3] "Füzuli azad edildi - Ali Baş Komandan elan etdi + Video". qafqazinfo.az (azərb.). 17 oktyabr 2020. İstifadə tarixi: 17 oktyabr 2020.

[4] ttp://scwra.gov.az

[2]

[3]

[1]

[4]