Postkamalçılıq

Postkamalçılıq və ya postkamalizm (türk. Post-Kemalism) — Türkiyənin siyasi və mədəni problemlərinin, xüsusilə demokratikləşmənin qaynağının hərbi-bürokratik ittihadçı və atatürkçü ideologiyada olduğuna inanan, bunun əsasında isə Türkiyə rəsmi tarixşünaslığını şübhə altına alan hərəkat. 1980-ci il çevrilişindən sonra ortaya çıxan postkamalçı hərəkat 2000-ci illərdə Ədalət və İnkişaf Partiyasının hakimiyyətə gəlməsi ilə Türkiyə tarixşünaslığının mərkəzinə çevrilmiş, 2010-cu illərdən sonra isə tənəzzülə uğramağa başlamışdır.

Baxışlar

Postkamalçılar ümumiyyətlə müəyyən bir siyasi ideologiyaya bağlı deyillər. Sosializm, liberalizm və mühafizəkarlıq kimi müxtəlif ideologiyaları dəstəkləyən müəlliflər postkamalçı kimi qələmə verilmişdir, lakin ümumilikdə postmodern tarix anlayışına malik olan bu hərəkat Türkiyə tarixşünaslığına və Türkiyə dövlətinin qurulmasına tənqidi prizmadan baxır. Şerif Mardinin Türkiyə şərtlərinə uyğunlaşdırdığı mərkəz-periferiya modeli postkamalçı düşüncənin əsasında dayanır. Mardinə görə, hərbi-bürokrat təbəqədən ibarət "mərkəz" liberallardan, sosialistlərdən, azlıqlardan, xüsusilə kürdlərdən və ənənəçilərdən ibarət "periferiya"nı kənarda qoyaraq onları Türkiyə siyasətinin əsas mərhələsindən sıxışdırıb çıxarmışdır. Siyasi "mərkəz" öz iqtidarını saxlamaq və modernləşmə missiyasını həyata keçirmək üçün "periferiya" ilə toqquşmalara girmiş və onları özünə təhlükə kimi görərək bu hərəkatı boğmağa çalışmışdır.

Bundan əlavə, postkamalçılar Atatürk dövründə həyata keçirilən islahatların "yuxarıdan aşağı" xarakterinə diqqət çəkmişdir. Müxtəlif müəlliflər islahatların formalist strukturunu və cəmiyyətə yayıla bilməməsini tənqid etmiş, bu islahatları zalımcasına modernləşmənin məhsulu kimi tənqid etmişdilər.

Postpostkamalçılıq

İlkər Aytürk sonradan "postpostkamalçılıq" terminini irəli sürmüşdü, çünki postkamalçı paradiqmanın Türkiyəni anlamaqda və problemlərin diaqnostikasında qeyri-kafi olduğu ortaya çıxmışdı. O, 1908–1938-ci illər arasındakı dövr intensiv şəkildə tədqiq edilsə də, 1950–1980-ci illər arasında solçu yanaşmalar, Türkiyədə sağçılıq və Soyuq müharibənin ətraflı araşdırılmadığını bildirmişdir. O, Türkiyə tarixinin şərhindəki qeyri-adekvatlığın bir hissəsinin milliyətçi-sekulyar hökumətlərin hökmran olduğu dövrdə milli təhlükəsizlik dövlətinin qurulmasının nəzərdən qaçırılması ilə bağlı olduğunu müdafiə etmişdir.

Həmçinin bax

• Ərdoğanizm

Əlavə ədəbiyyat

• Burak Gümüş (2020/21), "De-Kemalisation from above in 'New Turkey'", Lutz Berger & Tamer Düzyol (Ed.), Kemalism as a Fixed Variable in the Republic of Turkey. History, Society, Politics, Ergon, Baden-Baden, p. 143-174