Pumi (it cinsi)

Pumi — macarıstanmənşəli kiçik ölçülü qoyun iti cinsi. Bu itlər xüsusilə qoyunları otarma və nəzarət altında saxlama qabiliyyətinə malikdirlər. Pumilərin uzun, incə burunları, seçilən qulaqları və arxaya dönmüş quyruqları vardır. Onların ikiqat kürkü (qara, ağ, boz və ya sarı rəngdə) dalğalı və burulmuş tüklərdən ibarətdir.

Pumi
Elmi təsnifat
XƏTA: latin parametri doldurulmayıb.
Beynəlxalq elmi adı
XƏTA HAQQINDA MƏLUMAT Bu parametr doldurulmayıb: latin
Şəkil axtarışı

Tarixi

Pumi cinsinin XVII əsrdən başlayaraq macar puli iti ilə fransız və alman qoyun itlərinin qarışdırılmasından yaranmış olduğu güman edilir. Beynəlxalq cins standartı 1935-ci ildə qəbul edilmişdir və 2011-ci ildə ABŞ-də, 2015-ci ildə isə Birləşmiş Krallıqda rəsmi olaraq tanınmışdır. Macarıstanda 2000-dən çox qeydiyyatdan keçmiş pumi var. Finlandiya və İsveçdə diqqətəlayiq populyasiyaları mövcuddur, ABŞ, Birləşmiş Krallıq və Almaniyada isə sayları az, amma artan nisbətdədir. Cinsin tarixində, pumi, puli, alman spitz cinsləri, fransız briardları və bəzi teriyer növlərindən təkamül etmişdir. Macarıstanda bu cins əsasən qoyunları otarır və mal-qaranı qoruyur. Cins təbii olaraq inkişaf etmiş və planlı tərbiyə edilməmişdir. İlk dəfə 1815-ci ildə rəsmi sənədlərdə qeyd edilmişdir və 1921-ci ildə Emil Raitsits ilk pumi cinsinin standartını yazaraq onu ayrılmış bir cins olaraq tanıtmışdır. Cins Birinci və İkinci Dünya müharibələri zamanı tükənmiş, amma 1956-cı il Macarıstan üsyanından sonra yenidən çarpaz cütləşdirmə sayəsində inkişaf etdirilmişdir.

Xüsusiyyətləri

Pumilər orta ölçülü itlərdir və onların tükləri dalğalı, qalın və orta uzunluqdadır. Tükləri təxminən 4–7 sm uzunluğunda olub sərt üst və yumşaq alt kürk əmələ gətirir. Bu cinsin müxtəlif rəngləri var: boz, qara, ağ, sarı və ya krem rəngi. Bəzi balalar doğulanda qara rəngdə olur və zamanla boz rəngə çevrilirlər. Cinsin əsas xarakterik xüsusiyyətləri kvadratik uzun başının olması və burununun başın uzunluğunun təxminən 45%-ni təşkil etməsidir. Gözləri kiçik, tünd və bir qədər diaqonal yerləşir. Hərəkətləri canlı və enerjili olan bu itlər, aktiv xarakterlərini əks etdirirlər. Erkək puminin boyu təxminən 41–47 sm, çəkisi 10–15 kq, dişi pumi isə 38–44 sm boyunda və 8–13 kq arası çəkidə olur. Pumilər diqqətli, canlı, sadiq və cəsarətli itlərdir. Onlar yad insanlara qarşı bir qədər ehtiyatlıdırlar, amma heç vaxt çox aqressiv və ya çəkingən olmurlar. Ağıllı və asan öyrədilən bu itlər, xüsusilə qoyun otarma, çeviklik, itaətkarlıq və digər məşqlərdə mükəmməl bacarıqlar göstərirlər. Güclü otarma instinktləri səbəbindən öyrədilmədikdə belə, heyvanları otarmağa çalışa bilərlər. İnsanlar və heyvanlarla yaxşı münasibət qururlar, erkən yaşda sosiallaşmağa başlayırlar. Ən yaxşı münasibəti isə uşaqlarla qururlar. Uşaqlarla oyunlar oynaması və qulaqlarının yastı olması, onlara Macaristanda "kloun" ləqəbini qazandırıb.

Sağlamlıq

Pumi 12–14 il arasında yaşayır. Cinsin bəzi ümumi sağlamlıq problemləri arasında "patella luksasiyası", it omba displaziyası və bəzən "primer lens luxasiyası" adlı xəstəlikləri yer alır. Degenerativ mielopatiya xəstəliyi üçün DNT testi tövsiyə edilir, amma bu problem pumi cinsində çox yayılmamışdır. Omba displaziyası, cinsdə ən çox rast gəlinən sağlamlıq problemidir və X-ray vasitəsilə müəyyən edilə bilər. Degenerativ mielopatiya itlərin onurğa beyninin irəliləyən xəstəliyi olub, adətən yeddi yaşdan sonra müşahidə edilir və DNT testləri ilə aşkar edilə bilər. "Primer lens luxasiyası" da genetik bir xəstəlikdir və bu da DNT testi ilə müəyyən edilə bilər. Bu xəstəlik görmə qabiliyyətinin zəifləməsinə və tamamilə itməsinə səbəb olur.

Fəaliyyətləri

Pumilər əvvəllər əsasən qoyun otarmaq üçün istifadə olunurdular, lakin bu gün bir çoxu "it çevikliyi", "it rəqsi" və "itaətkarlıq" yarışmalarında iştirak üçün məşq etdirilirlər. Onlar həmçinin axtarış və xilasetmə, kəşfiyyat və digər məqsədlər üçün öyrədilə bilər. Pumilər öz təbii otarma instinktlərini qeyri-kompativ testlərdə göstərə bilərlər. Cins həmçinin vəhşi donuzları ovlamaq üçün istifadə edilmişdir. Pumi cinsi Macarıstandan kənarda çox tanınmır, lakin son illərdə digər ölkələrdə məşhurluğu artır. 2015-ci ildə Macarıstanda 2000-dən çox qeydiyyatdan keçmiş pumi vardı. Finlandiya və İsveçdə pumi 1970-ci illərdən bəri tərbiyə olunur və hər il bu ölkələrdə təxminən 100 pumi qeydiyyatdan keçirilir.