Vikipediya

Qəhrəmanmaraş

(Qəhrəmanmərəş səhifəsindən yönləndirilmişdir)

Qəhrəmanmaraş — köhnə və xalq arasındakı adıyla Maraş Türkiyənin bir şəhəri və ən sıxlıq on səkkizinci şəhəri. 2016 etibarilə 1.112.634 əhaliyə malikdir. Qurtuluş savaşında işğala müqaviməti səbəbi ilə TBMM tərəfindən 5 aprel 1925-ci ildə şəhərə İstiqlal Medalı verildi. Onun adı 7 fevral 1973-cü ildə Qəhrəmanmaraşa dəyişdirildi.

Qəhrəmanmaraş
37°35′15″ şm. e. 36°56′43″ ş. u.HGYO
Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi
  • 3.017 km²
Mərkəzin hündürlüyü 67 ± 1 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 443.575 nəf. (2012)
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +90 344
Poçt indeksi 46000
Nəqliyyat kodu 46
Qəhrəmanmaraş xəritədə
Qəhrəmanmaraş
Qəhrəmanmaraş
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Osmanlı səyyahı Evliya Çələbi, isə Seyahatnamesinde Maraş xalqı haqqında "Kelimatları lisanı Türkiyə" əsərində Maraşın əhalisinin əksəriyyətinin Türkmən olduğunu qeyd edib.[1] Maraş və ətraf ərazilər, xüsusilə Oğuz, Avşar, Bayat və Beydilinin əksəriyyətində 24 Oğuz boynu mövcuddur.

Qəhrəmanmaraş Dondurma dəzgahı ilə məşhurdur. Bu dondurma dəzgahı dünyanın hər yerində məşhur olmaqla, dondurma filiallarının qatqılarıyla dünyanın bir çox şəhərlərində açıldı. Yaponiyadan ABŞ-a, Avstraliyadan Dubaya qədər bir çox ölkələrdə dondurma yerli firmalar tərəfindən istehsal olunurdu. Eyni zamanda Qəhrəmanmaraş Türkiyənin elektrik ehtiyacının 14 faizini qarşılamaqdadır.[2]

Etimologiya

redaktə

Erkən Dəmir dövrü və Son Het dövründə paytaxt şəhəri olaraq, luvin Kurkuma və Asurlurlar üçün isə məşhur bir qədim kənddir.[3][4][5]

E.ə 711-ci ildə Assuriya tərəfindən fəth edilərək rəsmi adı Markas olaraq dəyişdirilmişdir. Qəhrəmanmaraşın adı qəhrəmanlıq mübarizəsindən əvvəl Maraş idi. İstiqlal müharibəsindən sonra Müstəqillik Medalı ilə mükafatlandırıldı və daha sonra Türkiyə Böyük Millət Məclisinin qərarı ilə 7 fevral 1973-cü ildə şəhərə "Qəhrəman" adı verildi. Eyni zamanda, Maraspor şəhərin adının şərəfinə adını Kahramanmaraspor olaraq dəyişdirdi.

Tarixçə

redaktə

Təkir vadisindəki Döngəl kəndindəki mağaralarda aparılan araşdırmaların nəticələrinə görə, bölgədəki insan məskəni yuxarı paleolitdə başlamışdır və Neolitik, Kalkolitik və Köhnə Tunc Çağına qədər davam etdiyi göstərilir. 2009-cu ildə Qəhrəmanmaraşın mərkəzində aparılan qazıntılar zamanı qədim Almaniyanın 300–400 ilə qədər yaşı olan bəzi mozaikalar aşkar edilərək, onlar üzərində arxeoloji işə başlanılmışdır.[6]

Asur yazıları və ya "Marka" kimi tanınan şəhər, son Hitit dövlətinin, Qurgum Krallığının paytaxtı oldu.[7][8] 711-ci ildə Gurgum Krallığı Assuriya tərəfindən yaradıldıqdan sonra, Markas əyaləti mərkəz kimi inşa edildi.[5] Daha sonra Farslar, Romalılar, Bizanslılar, Ərəblər, Səlcuqlar, Mamluklar, Dulkadiroğulları və Osmanlılar bu şəhərə üstünlük verdilər.

Maraş, Qurtuluş savaşı əsnasında xalqın müqaviməti səbəbiylə 7 mart 1973-cü ildə TBMM tərəfindən Qəhrəmanmaraş olaraq dəyişdirildi. Şəhər XI əsrin sonunda Anadoluda yerləşən türklərin suverenliyi altında birləşdi. 1243-cü ildə Monqol işğalına tuş gələn Maraş, II Anadolu bəylikləri dövründə Dulkadiroğullarının oldu. 12 iyun 1515-ci ildə Turnadağ Müharibəsi ilə Osmanlı suverenliyi altına keçən Maraş, 1515–1919-cu illər arasında Osmanlı suverenliyində qaldı. Sülh dövründə, ilk növbədə ingilislər, sonra isə Fransızlar işğal edildi.

Müstəqillik uğrunda müharibə dövrü

redaktə

İstiqlal Müharibəsində Qəhrəmanmaraşın yeri, Türk-Fransız Cəbhəsi və Maraş Müdafiəsi yazısında daha ətraflı izah edilir.

Respublika dövrü

redaktə

2012-ci ildə çıxarılan 6360 saylı qanun ilə Qəhrəmanmaraşda sərhədləri mülki sərhədlər olan böyük şəhər bələdiyyəsi quruldu və 2014-cü ildə Türkiyə, yerli seçkilərinin ardından böyük şəhər bələdiyyəsi işlərinə başladı.[9]

Coğrafiya

redaktə

Qəhrəmanmaraş Ahir dağının ətəklərində tikilmişdir. Beləliklə, şəhər mərkəzi qabarlıdır. Şəhər mərkəzindən kənar bəzi bölgələr düz, lakin çoxu isə qeyri-bərabərdir. Qəhrəmanmaraşda iqlim quruluşu digər illərdən fərqli. Çünki Qəhrəmanmaraşın vilayət xəritəsi onu üç bölgəyə yerləşdirdi. Buna görə buranın dəyişən iqlimi var, lakin burada əsasən Aralıq dənizinin iqlimi üstünlük təşkil edir. Qəhrəmanmaraş, Aralıq dənizinin şəhər mərkəzində yerləşir. Digər şəhərlərlə olan yeri yuxarıdakı şəkildəki kimidir.

iqlim

redaktə
{{{Şəhər_yiyəlik}}} iqlimi
Göstərici Yan Fev Mar Apr May İyn İyl Avq Sen Okt Noy Dek


Əhali

redaktə

Qəhrəmanmaraşın əhalisi 1.112.634 (2016) nəfər olub, ərazisi isə 14,520 nəfərdir   km²-dir. Vilayətdə hər km üçün 77 km. (En yüksek yoğunluklu ilçe: 187 kişi ile Dulkadiroğlu) İlde yıllık nüfus artımı tezliyi 1,46%-dir.

TUİK məlumatlarına görə 2016-cı ildə bu bələdiyələrdə 11 mahal və bələdiyyə, eyni zamanda 693 məhəllə var.

Qəhrəmanmaraş il nüfus bilgileri
Yıl Toplam Sıra <abbr title="<nowiki>Bir önceki nüfus sayımına göre değişim</nowiki>">Fark <abbr title="<nowiki>İl ve ilçe merkezleri</nowiki>">Şehir - <abbr title="<nowiki>Köy ve belde</nowiki>">Kır
1965[10] 438.423 30
  %24     105.090
333.333     %76  
1970[11] 528.982 26 %21 
  %31     165.056
363.926     %69  
1975[12] 641.480 22 %21 
  %34     220.710
420.770     %66  
1980[13] 738.032 19 %15 
  %38     281.382
456.650     %62  
1985[14] 840.472 18 %14 
  %41     342.428
498.044     %59  
1990[15] 892.952 19 %6 
  %46     407.215
485.737     %54  
2000[16] 1.002.384 18 %12 
  %53     536.007
466.377     %47  
2007[17] 1.004.414 18 %0 
  %58     584.726
419.688     %42  
2008[18] 1.029.298 18 %2 
  %58     598.471
430.827     %42  
2009[19] 1.037.491 18 %1 
  %58     605.531
431.960     %42  
2010[20] 1.044.816 18 %1 
  %61     636.828
407.988     %39  
2011[21] 1.054.210 18 %1 
  %62     656.783
397.427     %38  
2012[22] 1.063.174 18 %1 
  %64     675.589
387.585     %36  
2013[23] 1.075.706 18 %1 
  %100     
     %0  
2014[24] 1.089.038 18 %1 
  %100     
     %0  
2015[25] 1.096.610 18 %1 
  %100     
     %0  
Cari Əhali dəyərləri
redaktə

Qəhrəmanmaraş əhalisi: 1.144.851 (2017 sonu). Vilayətdə 14,520 km 2 sahəsi var. Vilayətdə km 2- də 79 nəfər var. (Ən yüksək sıxlığı olan mahal: Dulkadiroğlu 190 nəfər) İl daxilində illik əhali artım tempi 1,53% təşkil etmişdir.

01 fevral 2019 TÜİK məlumatlarına görə, 11 belediyenin və belediyenin bu belediyelerde toplam 707 məhəllə var.

Əhali artımı ən yüksək və ən aşağı bölgələrdir: Göksun (8,47%) — Dulkadiroğlu (0,71%).

İlçelerin Nüfusu ve Artım Oranları-Belediye, Mahalle, Köy Sayıları-Şehir ve Köy Nüfusları ve Oranları-Km2 ye Düşen Kişi Sayısı
İlçe Nüfus 2018 Nüfus Artımı % Belediye S. Mah. Say. Şehir nüfus Köy Say. Köy Nüfus Şehirli % Alanı km2 Yoğunluk
Afşin 81.423 0,39 1 66 81.423 0 0 100,00 1.502 54
Andırın 33.193 0,59 1 57 33.193 0 0 100,00 1.202 28
Çağlayancerit 23.346 1,39 1 16 23.346 0 0 100,00 470 50
Dulkadiroğlu 222.938 -0,71 1 103 222.938 0 0 100,00 1.176 190
Ekinözü 11.839 3,09 1 21 11.839 0 0 100,00 656 18
Elbistan 142.548 -0,16 1 93 142.548 0 0 100,00 2.201 65
Göksun 55.985 8,47 1 71 55.985 0 0 100,00 1.942 29
Nurhak 12.592 3,86 1 15 12.592 0 0 100,00 1.028 12
Onikişubat 418.379 2,55 1 137 418.379 0 0 100,00 2.429 172
Pazarcık 68.838 1,04 1 84 68.838 0 0 100,00 1.253 55
Türkoğlu 73.770 2,64 1 44 73.770 0 0 100,00 660 112
Qəhrəmanmaraş 1.144.851 1,53 11 707 1.144.851 0 0 100,00 14.520 79

İqtisadiyyat

redaktə

Qəhrəmanmaraşda iki rəsmi və iki xüsusi OSB var . Xüsusilə tekstil və iplik sənayesində Türkiyə və Yaxın Şərqdə aparıcı bir mərkəz vəziyyətinə gəlmişdir. Şəhərdə beş nəfər. OSB- nin təsis edilməsi qərara alınmış və işlər davam etdirilir. Tomsuklu mövqeyinə ediləcək yeni OSB təxminən 25 min dekar (dönüş) genişliyində ediləcək və bu böyüklüyü ilə Türkiyənin ən böyük sənaye OSB'si olacaq.

anbarlar

redaktə
  • Sir Dam
  • Menzelet Barajı
  • Kartalkaya Barajı
  • Ayvalı Barajı
  • Dam Bələdçisi
  • Adatepe Barajı

Mədəniyyət

redaktə

Qəhrəmanmaraş sərhədləri içərisindəki Uludaz Təpəsi Türkiyədə ən çox UĞURBOCEĞİ koloniyasını saxlamaqdadır. 2007-ci ildən Uludaz Uğur Beetles Festivalı, amatör tırmananlar və professional dağcı kulüpler və belediyeciliğin dəstəyi ilə təşkil edilmişdir.[26]

Mətbəx

redaktə

Ən çox bilinən dondurma. Qəhrəmanmaraşda dondurma, bibər Arxivləşdirilib 2016-03-01 at the Wayback Machine, kərə yağı, tarhanası Arxivləşdirilib 2016-02-20 at the Wayback Machine, çərəzlər, çəmən Arxivləşdirilib 2016-03-02 at the Wayback Machine, çömçə və köpək balığı Arxivləşdirilib 2016-03-02 at the Wayback Machine ilə Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine yanaşı tez-tez istehlak edilir və vilayətdən hədiyyə olaraq çıxarılır.[27][28]

Ədəbiyyat

redaktə

Qəhrəmanmaraş, dünyadakı ən əhəmiyyətli şəhərlərdən biridir və ədəbiyyatımıza ən çox qatqı təmin edən şəhərlərdən biridir və şeir və şairlərin paytaxtı olaraq da bilinir. Son dövrlərdə Qəhrəmanmaraşda başlayan Şiir Festivallerinde şair və yazar şairləri şairlik resitallerini və ölən Qəhrəmanmaraş şairlərini qeyd etdi. Nəhayət TRT-də və Qəhrəmanmaraş millət vəkilləri dəstəyi ilə Qəhrəmanmaraşda TRT-də yayımlanan iki mövsüm "Seven Beautiful Men" seriyası çəkildi. Seriya eyni illərdə Maraşda oxuduğu və türk ədəbiyyatının 1960–80-ci illərini qeyd edən yeddi şair və yazıçıdan ibarət hekayəni izah edir. [mənbə göstərin]

şivə

redaktə

Türkcənin Qəhrəmanmaraş vilayətində istifadə şivesinin Qərb Anadolu ağızları içindəki mövqeyi Prof. Dr. Leyla Kərahanın Anadolu Lirəsi təsnifatına görə (Türk Dil Dərnəyi Yayınları: 630, Ankara, 1996);

İdarə

redaktə
Əsas məqalə : Qəhrəmanmaraş vilayətləri
ilçeler

infrastruktur

redaktə

nəqliyyat

redaktə
 
Qəhrəmanmaraş şəhər mərkəzi

Qəhrəmanmaraş, Aralıq dənizi bölgəsinin şərqində yerləşir və həm torpaq, həm də dəmiryol nəqliyyatı ilə Cənub və Aralıq dənizindən həm şərqə, həm də şimala olan yolları birləşdirən əhəmiyyətli bir nöqtədir.

Şəhərin mərkəzində bir çox şəhərdən avtobuslar ilə avtobus terminalı yerləşir. Yeni avtobus terminalı şəhər mərkəzindən 4 km məsafədədir.

Dəmiryolu nəqliyyatı Qəhrəmanmaraş qatar stansiyası tərəfindən təmin edilir.

Türk Hava Yolları həftənin hər günü Qəhrəmanmaraş və İstanbul (Atatürk Havalimanı) arasında gündə bir dəfə 14 gündə birbaşa uçuş təşkil edir. THY ile birlikte PEGASUS havayolları, İstanbul (Sabiha Gökçen Havalimanı) ve Qəhrəmanmaraş arasında haftada 4 gün uçuş yapmaktadır. Bundan başqa, Anadolu Jet və Ankara-Qəhrəmanmaraş hər gün birbaşa və birbaşa uçuşlar təşkil edir.

Yerləşmə

redaktə

Yer məlumatları cədvəli

redaktə
Yer məlumatları
ilçe Təqdimat ili[29] Ərazi km² Altitude mt. Şəhər Mərkəzi[30] Yollara çatmaq[30]
Afşin 1944 1.502 1.237 143 Şablon:TUR-D −19 => 46–02
Andırın Cumh.önce 1.202 1.047 81 Şablon:TUR-D −04 => 46–51, 46–78
Çağlayancerit 1987 470 1.103 64 Şablon:TUR-D −04 (K.maras) => 46–01, Şablon:TUR-D −03 => 02–57
Zülqədəroğlu 2012 1.176 538 3 Şablon:TUR-O -K13 => Şablon:TUR-D −01
Ekinözü 1990 656 1.282 174 Şablon:TUR-D −19 (Elbistan) => 46–07
Elbistan Cumh.önce 2.201 1,139 158 Şablon:TUR-D −19, 46–07
Göksun Cumh.önce 1.942 1.347 89 Şablon:TUR-D −03, Şablon:TUR-D −19, 46–78
Nurhak 1990 1.028 1.401 201 Şablon:TUR-D −20 => 46–03
Onikişubat 2012 2.429 558 5 Şablon:TUR-D −04
Pazarcık Cumh.önce 1.253 750 46 Şablon:TUR-D −02
Türkoğlu 1960 660 488 23 Şablon:TUR-D −04, Şablon:TUR-D −01
Qəhrəmanmaraş Cumh.önce 14.520 562

İdman

redaktə
Əsas məqalə : Qəhrəmanmaraşda idman

2017–2018 mövsümünün sonunda Qəhrəmanmaraş İdman A. Ş. 2. Liqada 11-ci yeri tutdu. Futbolda liqanın futbolçusu BAL və qadınlar bir komanda komandasına düşdü, voleybol, 1920-ci ildə Maraspor kişilərinin 1. Liq komandasına düşdü. Voleybol liqalarında 2 komanda var.

Qəhrəmanmaraş İdmanları A. Ş. , Ziraat Türkiyə Kuboku 3. turunda Tokatspor'u, 4.turda Çaykur Rizespor A. Ş.'yi elemiştir. Başakşehir A. Ş.'de aradan qaldırıldı.

Əhəmiyyətli idman qurğuları: 12 Fevral Stadionu (14.600), Osman Sayın İdman Salonu (1.000), Westpark Karakucak Güləş sahəsi (2.500), 12 Fevral Yüzme Havuzu (750).

Qardaş şəhərlər

redaktə

Qalereya

redaktə
  •  
    Domuztepe
  •  
    Qəhrəmanmaraş Böyük Məscidi
  •  
    Qəhrəmanmaraş şəhər mərkəzi
  •  
    Trabzon küçəsi
  •  
    Göksun Çayı
  •  
    Göksun Çayı üzərində bir körpü
  •  
    Sütçü İmamın məzarı
  •  
    Qəhrəmanmaraş Bağlı Çarşısı

Həmçinin baxın

redaktə

Mənbə

redaktə
  1. ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2015-02-16 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-04-13.
  2. ↑ http://www.kanal46.com/haber.php?h=43080 (#bare_url_missing_title).[ölü keçid] (türk.) (28 mart 2013).
  3. ↑ Bryce, Trevor (2012). Neo-Xet Krallığı Dünyası OUP Oxford. ISBN 978-0-19-921872-1, s. 125–128.
  4. ↑ Arxivlənmiş surət. 2014-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-13.
  5. ↑ 1 2 Bryce 2012, s. 128.
  6. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-12-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-13.
  7. ↑ (#empty_citation)
  8. ↑ Payne, Annick (2012). Iron Age Hieroglyphic Luwian Inscriptions. Society of Biblical Lit. ISBN 978-1-58983-658-7, s. 7.
  9. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2015-06-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-13.
  10. ↑ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  11. ↑ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ↑ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ↑ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ↑ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ↑ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ↑ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ↑ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ↑ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ↑ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ↑ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ↑ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ↑ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  23. ↑ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  24. ↑ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  25. ↑ "2015 genel nüfus sayımı verileri" Arxivləşdirilib 2016-02-04 at the Wayback Machine (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
  26. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2016-01-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-13.
  27. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2016-03-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-13.
  28. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2016-03-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-13.
  29. ↑ Daxili İşlər Nazirliyi — İl İdarəsi Ümumi Müdirliyi
  30. ↑ 1 2 Karayolları Ümumi Müdirliyi
  31. ↑ "Qəhrəmanmaraş Siliana ilə qardaş şəhər olur". 2015-04-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-13.

Xarici keçidlər

redaktə
  "Türkiyə" portalı
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qəhrəmanmaraş&oldid=7713305"