Qeyri-bioloji resurslar

Hazırda Okeanın dəyişiklərində yerləşən müxtəlif mineral xammal ehtiyatlarından ən çox neft və qaz böyük əhəmiyyət kəsb edir. Dəniz dibində olan neft ehtiyatları Yer kürəsindəki neft ehtiyatının yarısı qədərini təşkil edir. İndi dünyanın bütün kontinental şelflərindən neft çıxarılır, dənizə çıxışı olan 140 dövlətdən 100-dən çoxu şelflərdə neft istehsal edir, 2000 -dən artıq neft və qaz yataqlan aşkar edilmiş, onların 700-dən çoxunda istehsal başlanmışdır. Dəniz və okanlann dibindən hər il 700 mln. ton neft çıxanlır, bu dünyada istehsal edilən neftin 30%-i qədərdir. Dənizərin dibindən 300 mlrd. m³-dan artıq qaz çıxanlır. Xarici mütəxəssislərin məlumatına görə kontinental şelfdə çıxanlacaq neftin ehtiyatı 80 milrd. ton, qazın həcmi isə 40-50 trln. m³ hesablanmışdır. Bu dünya neft ehtiyatının yarısı, qaz ehtiyatının 2\3-ni təşkil edir. Dünya okeanı hədsiz eneqi mənbəyidir.

Bu eneqi qabarma və okean axınları, ləpənin dalğası və s. hesab olunur. Alimlərin məlumatına görə Okean dalğalarının enerjiyə çevrilmiş gücü 900 mlrd, kvt-a yaxınlaşır. Qabarma enerjisinin dünya potensialı isə 1 trln. 200 mln. kvt təşkil edir. Gücü 240 min kVt olan ilk qabarma elektrik stansiyası Fransanın Atlantik okeanı sahilində Sen-Malo buxtasında Rans çayının mənsəbində işə salınmışdır. Dalğanın, dəniz axınının, suyun sət- hindəki və dərinliyindəki temperatur fərqindən eneqi almaqda istifadə etmək üzrə bir çox layihələr hazırlanmışdır. Okeanın dibində və suyunda çoxlu miqdarda mineral xammal vardır. Dünya okeanmda 1,4 -IO16 ton natrium, 1,8 • 1015 ton maqnezium, 5,6 • 1014 ton kalsium, 5,3 -1014 ton kalium, 20 mlrd, tona qədər uran, 15 milrd. ton mis, 0,5 mlrd, ton gümüş, 8-10 mln. ton qızıl həll olunmuşdur. Dəniz suyundakı maqnezium, brom (brom ehtiyatının 99%-i okeanda yerləşir) istehsalı artıq mənimsənilmişdir. Dünya okeanmda həll olan qızılın miqdarı hər adam başına 1 kq-dan artıq olması hesablanmışdır.

Türkiyə, Çin, Avstraliya, Arktıka, ABŞ-nin şelflərində daş kömür tədqiq edilmişdir Dünyanın kükürd istehsalının 4%-i okeanın раyı düşür. Okean şelflərində fosforitlərin ümumi ehtiyatı 30 mlrd, ton təşkil edir, onun yalnız 10%-i bir neçə il fosfor gübrəsi istehsalı üçün kifayətdir.

Şelfdə həmçinin ağır metalların mədənləri vardır, onlar nadir metallar əldə etmək üçün mənbə sayılır. Avstraliyanın dəniz mədənləri 90% rutil konsentratı (rutil və ilmenitin tərkibində titan vardır), dünyada çıxanlan sirkonun 60%-ni, monasitanm (torium) 25%-ni verir. Braziliyada 1600 km uzanan sahil, Florida yarımadası (ABŞ), Hindistanın cənub sahilləri, Cənubi-Şərqi Asiyanın sualtı mədənləri qalay yataqlarının əsas regionla- ndır. Tərkibində qızıl olan qumlann ehtiyatı Alyaskada öyrənilmişdir. Namibiyanın şelfində (Afrika) su altından almaz çıxarılır. Okean dibinin səthində iri dəmir-marqans konkresiya yığınlan - polimineral mədənləri aşkar edilmişdir, burada ayrı-ayrı elementlərin miqdan onlann qurudakı ehtiyatından dəfələrlə çoxdur. Dəniz suyunda praktiki olaraq Mendeleyev cədvəlində olan bütün elementlər mövcuddur. Yapon alimləri dəniz suyundan uran almaq üçün eksperimental qurğu yaratmışlar. Sikoku adasında yerləşən müəssisə ildə 36 min ton dəniz suyu süzgəcdən keçirilir, 1000 ton sudan 3 qram uran alınır. Yaxm illərdə okeandan ildə 1000 ton uran əldə etmək planlaşdırılır, bunun üçün 333 mlrd, ton dəniz suyu süzgəcdən keçirilməlidir. Urandan Yaponiyada durmadan artan atom elektrik stansiyalarında istifadə olunması planlaşdırılır. Qazaxstanda dənizdən şirin su almır, Şevçenko şəhərində əhali və müəssisələr Xəzərin süzgəcdən keçirilən suyundan istifadə edirlər. Hazırda dünyada 1000-dən artıq təmizləyici (şirinləşdirici) qurğudan istifadə edilərək sutkada 3 mln. m³ su təmizlənir. XXI əsrin əvvəlində 500 mln. m³ dəniz suyunun şirinləşdirilməsi planlaşdırılır.

Xarici keçid

• TƏBİƏTDƏN İSTİFADƏNİN İQTİSADİYYATI Arxivləşdirilib 2017-10-13 at the Wayback Machine

Həmçinin bax

• Resurs