Qida şüalanması
Qida şüalanması — mikroorqanizmlər, bakteriyalar, viruslar və ya həşəratlar kimi bioloji çirkləndiriciləri məhv etmək üçün qidaların ionlaşdırıcı şüalanmaya məruz qalmasını əhatə edən proses.[1] Bu, qida məhsullarının keyfiyyətini artırmaq və onların müxtəlif patogen mikroorqanizmlərdən təmizlənməsini təmin etmək məqsədilə tətbiq edilir. Bu metod yüksək enerjili elektromaqnit şüalarının – qamma, elektron və rentgen şüalarının qida məhsullarına yönəldilməsini əhatə edir. Şüalanma prosesi qida məhsullarının təzəliyini qorumaq, saxlama müddətini uzatmaq və mikroorqanizmləri məhv etmək üçün effektiv üsul kimi qəbul edilir.[2]
.jpg)
Əhatə dairəsi
redaktəBu texnologiya xüsusilə meyvə-tərəvəz, ət və quş əti məhsulları, balıq və digər dəniz məhsullarında geniş tətbiq olunur. Şüalanma vasitəsilə qida məhsullarının mikrobial kontaminasiyası aradan qaldırılır və bakterial infeksiyaların riski əhəmiyyətli dərəcədə azalır. Bundan əlavə, qida məhsullarının təzəliyini uzun müddət qorumaqla, onların saxlanma müddətini artırmaq mümkün olur. Şüalanma prosesi xüsusi avadanlıqla həyata keçirilir. Bu zaman qida məhsulları müəyyən radioaktiv şüa mənbəyinə, məsələn, kobalt-60 və ya sezium-137 izotoplarına məruz qalır. Elektromaqnit şüaları məhsulun üzərinə yönəldilir və nəticədə mikroorqanizmlər və zərərvericilər məhv edilir.[3]
Qida şüalanması zamanı tətbiq olunan şüalanma dozası elə seçilir ki, məhsulun keyfiyyəti və təhlükəsizliyi qorunsun. Bununla yanaşı, qida məhsulunun kimyəvi tərkibində, xüsusilə vitaminlər və antioksidantlarda minimal dəyişikliklərə yol verilməsi təmin edilir. Bu texnologiya qida təhlükəsizliyi sahəsində bir sıra üstünlüklərə malikdir. Şüalanma vasitəsilə məhsullar sterilizə edilir və zərərli mikroorqanizmlərdən təmizlənir, bu da onların daha uzun müddət təzə qalmasını təmin edir. Kimyəvi pestisidlərdən istifadə etmədən mikroorqanizmlərin məhv edilməsi isə ekoloji baxımdan üstünlük hesab olunur.[4][5][6][7]
Qəbulu
redaktəBununla belə, qida şüalanması ilə bağlı bəzi mübahisələr də mövcuddur. Bəzi insanlar bu texnologiyanın qida məhsullarının molekulyar tərkibini dəyişdirə biləcəyindən narahatdır. Vitaminlərin və antioksidantların məhv olması və ya radiasiyaya məruz qalmış qidaların sağlamlıq üçün potensial təhlükələri ilə bağlı fikirlər də mövcuddur, lakin genişmiqyaslı elmi tədqiqatlar və beynəlxalq təşkilatların təsdiqləri bu narahatlıqların əsassız olduğunu göstərir.[8] ABŞ Qida və Dərman İdarəsi (FDA), Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (WHO) və digər qurumlar qida şüalanmasını təhlükəsiz və effektiv bir üsul kimi təsdiq etmişdir.[9][10][11][12][13]
Qida şüalanması bu gün müxtəlif məhsullarda tətbiq olunur. Qırmızı ət, toyuq, dəniz məhsulları, təzə meyvə-tərəvəz və hətta ədviyyatlar kimi məhsullar bu texnologiya ilə zərərvericilərdən və patogenlərdən təmizlənir. Bundan əlavə, şüalanma vasitəsilə kartofun cücərməsi əngəllənir, buğda və buğda unları zərərvericilərdən qorunur və ferment preparatları sterilizə edilir. Şüalanma texnologiyasının tətbiqi ilə qida tullantılarının azalması, məhsulun keyfiyyətinin qorunması və qida təhlükəsizliyinin təmin edilməsi kimi mühüm üstünlüklər əldə edilir.[14]
İstinadlar
redaktə- ↑ anon., Food Irradiation — A technique for preserving and improving the safety of food, WHO, Geneva, 1991
- ↑ Paisan Loaharanu. Foreword // Food Irradiation. Elsevier. 1998. vii. ISBN 9781855733596.
- ↑ "Radiation Protection-Food Safety". epa.gov. September 6, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: May 19, 2014.
- ↑ H. Seidler. IAEA: IMPROVEMENT OF FOOD QUALITY BY IRRADIATION. IAEA Panel Proceedings Series STI/PUB/370, 188 Seiten, Wien 1974. Preis: 9,00 $ // Food / Nahrung . 19 (8). 1975. 731–731. doi:10.1002/food.19750190824. ISSN 1521-3803 0027-769X, 1521-3803 (#bad_issn).
- ↑ Thomas Carlyle. CROWN-PRINCE RETRIEVED: LIFE AT CUSTRIN NOVEMBER 1730-FEBRUARY 1732 // The Works of Thomas Carlyle. Cambridge: Cambridge University Press. 342–406. ISBN 9780511694677. 2023-07-17 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Tamikazu Kume, Masakazu Furuta, Setsuko Todoriki, Naoki Uenoyama, Yasuhiko Kobayashi. Status of food irradiation in the world // Radiation Physics and Chemistry . 78 (3). 2009-03. 222–226. doi:10.1016/j.radphyschem.2008.09.009. ISSN 0969-806X.
- ↑ József Farkas, Csilla Mohácsi-Farkas. History and future of food irradiation // Trends in Food Science & Technology . 22 (2—3). 2011-03. 121–126. doi:10.1016/j.tifs.2010.04.002. ISSN 0924-2244.
- ↑ "January-February 2015". Human Rights Documents Online. İstifadə tarixi: 2019-03-19.
- ↑ Paula Kurtzweil. "Inside FDA: Center for Food Safety and Applied Nutrition". PsycEXTRA Dataset. 1997. İstifadə tarixi: 2019-03-19.
- ↑ Safety of Irradiated Foods, Second Edition,. 1995-07-11. doi:10.1201/9781482273168. 2020-01-24 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ H. Seidler. Wholesomeness of irradiated food. Report of a Joint FAO/IAEA/WHO Expert Committee, Technical Report Series 659, 34 Seiten. WHO, Genf 1981. Preis: 3,- sfrs. // Food / Nahrung . 26 (4). 1982. 408–408. doi:10.1002/food.19820260424. ISSN 1521-3803 0027-769X, 1521-3803 (#bad_issn).
- ↑ H. J. Lewerenz. Pesticide Residues in Food. Report of the 1976 Joint FAO/WHO Meeting. Technical Report Series 612. World Health Organization, Geneva 1977. // Food / Nahrung . 22 (6). 1978. 592–592. doi:10.1002/food.19780220616. ISSN 1521-3803 0027-769X, 1521-3803 (#bad_issn).
- ↑ M. Kujawa. Safety and nutritional adequacy of irradiated food. 161 Seiten. 18 Tab. World Health Organization, Geneva 1994. Preis: 42,– sfr. // Food / Nahrung . 39 (2). 1995. 187–187. doi:10.1002/food.19950390228. ISSN 1521-3803 0027-769X, 1521-3803 (#bad_issn).
- ↑ "Space and Food Nutrition—An Educator's Guide With Activities in Science and Mathematics" (PDF). NASA.gov. March 29, 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 29 March 2024.
Əlavə ədəbiyyat
redaktə- World Health Organization publications:
- Safety and nutritional adequacy of irradiated food, WHO, Geneva, 1994
- High-dose irradiation: Wholesomeness of food irradiated with doses above 10 kGy, WHO, Geneva, 1999, Technical Report Series No. 890
- Facts about Food Irradiation, A series of Fact Sheets from the International Consultative Group on Food Irradiation (ICGFI), 1999, IAEA, Vienna, Austria at the Wayback Machine (archived 2006-03-16)
- Diehl, J. F., Safety of irradiated foods, Marcel Dekker, N. Y., 1995 (2. ed.)
- Satin, M., Food irradiation, Technomic, Lancaster, 1996 (2. ed.)
- Urbain, W. M., Food irradiation, Academic Press, Orlando, 1986
- Molins, R. (ed.), Food irradiation – Principles and applications, Wiley Interscience, N. Y., 2001
- Sommers, C. H. and Fan, X. (eds.), Food Irradiation Research and Technology, Blackwell Publishing, Ames, IA, 2006
- The Food That Would Last Forever : Understanding the Dangers of Food Irradiation, by Gary Gibbs, Garden City Park, N. Y. : Avery Pub. Group, c1993
- anon., Food Irradiation: Available Research Indicates That Benefits Outweigh Risks, RCED-00–217, August 24, 2000, Government Accountability Office, United States General Accounting Office, Resources, Community, and Economic Development Division, Washington, D. C. 20548 "Food Irradiation"
- Farkas, József; Mohácsi-Farkas, Csilla. "History and future of food irradiation". Trends in Food Science & Technology. 22 (2–3). March 2011: 121–126. doi:10.1016/j.tifs.2010.04.002.
- WHO Statement on 2-Dodecylcyclobutanone and Related Compounds, 2003 at the Wayback Machine (archived 2013-04-29)
- Evaluation of the Significance of 2-Dodecylcyclobutanone and other Alkylcyclobutanones Arxivləşdirilib avqust 2, 2017, at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
redaktə
- Codex Alimentarius
- Codex Alimentarius General Standard for Irradiated Foods (CAC/STAN 106-1983, rev.1 2003) at the Wayback Machine (archived 2007-09-26)
- Codex Alimentarius Recommended International Code of Practice Code for Radiation Processing of Foods (CAC/RCP 19–1979, rev.2 – 2003) Arxivləşdirilib oktyabr 5, 2021, at the Wayback Machine
- General Standard for the Labelling of Prepacked Foods (CODEX STAN 1–1985) Arxivləşdirilib aprel 6, 2011, at the Wayback Machine
- Food Irradiation Processing Alliance FIPA represents the irradiation service industry, manufacturers of food irradiators and suppliers of cobalt-60 sources.
- Irradiation of Food and Food Packaging at the Wayback Machine (archived 2009-03-04), Center for Food Safety and Applied Nutrition (US Government)
- Facts about Food Irradiation at the Wayback Machine (archived 2006-03-16), a series of 14 fact sheets, International Consultative Group on Food Irradiation, International Atomic Energy Agency, Vienna, 1991
- Bibliography on Food Irradiation Arxivləşdirilib may 3, 2006, at the Wayback Machine, Federal Research Centre for Nutrition and Food, Karlsruhe, Germany
- IAEA interactive map of irradiation facilities Arxivləşdirilib aprel 20, 2021, at the Wayback Machine
- Keener, Kevin M. "Department of Food Science Food Irradiation: To Zap or not to Zap?" (PDF). North Carolina State University. 2015-09-07 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 January 2021.