Rantonq və jentonq

Rantonq (tib.: རང་སྟོང་་, Vayli: rang stong; hərfi mənada – "öz təbiətindən boş qalmış") və jentonq (Tibet: གཞན་སྟོང་, Vayli: gzhan stong, tələffüz: [ɕɛ̃̀tṍŋ]; hərfi mənada – "digər boşluq"; həmçinin Tibet madhyamakası adlanır) — Tibet buddizmində boşluğa (şunyata)və iki həqiqət təliminə iki fərqli baxış.

Rantonq fəlsəfi termindir. Şunyatanın mənası ilə bağlı əksər madhyamaka təlimlərini ayırd etmək üçün istifadə olunur. Burada bütün hadisələrin davamlı və dəyişməz mahiyyətdən boş olduğu və bu boşluğun mütləq reallıq olmadığı, hadisələrin sadəcə nominal xarakteristika daşıdığı fikri müdafiə olunur.

Jentonq Tibet madhyamakası daxilində mövqedir. Burada şunyata elə tətbiq edilir ki, nisbi reallığın öz təbiətindən boş olması ilə razılaşılır, lakin paramarthasatya (mütləq reallıq) "qeyri-dual buddacnana"dır (Buddanın hikməti) və yalnız "digər" (Vayli: gzhan) nisbi hadisələrdən "boş"dur (Vayli: stong), lakin özü boş deyil və "həqiqətən mövcud"dur. Bu mütləq reallıq müsbət terminlərlə təsvir edilir ki, bu da "müəyyən artıq zərif anlayışları aradan qaldırmağa" və "şəxsin ağlında yaranan hər hansı təcrübəni inkar etmək vərdişinə" kömək edən yanaşmadır. Bu, prasanqikada olduğu kimi, saxta anlayışları məhv edir, eyni zamanda təcrübədə olan şəxsi "konseptual ağıl məğlub olduqdan sonra yaşanacaq dinamik, müsbət reallığın mövcudluğu" barədə xəbərdar edir.

Etimologiya

Rantonq termini avtonim deyil, daha çox jentonq nəzəriyyəçisi Dolpopa Şerab Qyaltsenin nəzəriyyəsi əsasında yaranmışdır. O, öz təlimlərini xarakterizə etmək üçün "jentonq" terminini və qarşı çıxdığı təlimlərə istinad etmək üçün "rantonq" ifadəsini işlətmişdir.

Jentonq "digər" (Vayli: gzhan) və "boşluq" (Vayli: stong) sözlərindən yaranmış, hərfi mənada "digər boşluq" deməkdir, yəni özünə xas varlıqdan başqa bütün keyfiyyətlərdən boş olmaq mənasındadır. Bununla belə, jentonq termini həmçinin, şantarakşita təliminin də daxil olduğu yoqaçara madhyamaka təlimlərinə aiddir. Svatantrika–prasanqika fərqləndirilməsi qeluqpa anlayışı yoqaçara madhyamaka "svatantrika" adlanır və hər hansı bir təbii varlığı rədd edən "prasanqika" yanaşmasına qarşı qoyulur.

Mənbə

Ədəbiyyat

• Stearns, Cyrus. The Buddha from Dolpo: A Study of the Life and Thought of the Tibetan Master Dolpopa Sherab Gyaltsen. State University of New York Press. 1999. ISBN 0-7914-4191-1.
• Stearns, Cyrus. The Buddha from Dölpo: A Study of the Life and Thought of the Tibetan Master Dölpopa Sherab Gyaltsen. Ithaca, NY: Snow Lion Publications. 2010. ISBN 978-1559393430.
• Hookham, S. K. The Buddha Within: Tathagatagarbha doctrine according to the Shentong interpretation of the Ratnagotravibhaga. Albany, NY: State University of New York Press. 1991. ISBN 978-0791403587.
• Brunnholzl, Karl. Luminous Heart: The Third Karmapa on Consciousness, Wisdom, and Buddha Nature. Snow Lion Publications. 2009.

Əlavə ədəbiyyat

• Brunnhölzl, Karl. In Praise of Dharmadhatu. Shambhala. 2008.
• Burchardi, Anne. "A Look at the Diversity of the Gzhan stong Tradition". JIATS (3). December 2007. 2012-09-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 17, 2008.
• Gyamtso, Tsultrim. Progressive Stages Of Meditation On Emptiness. 1994. ISBN 0-9511477-0-6.
• Kahn, Susan. "The Two Truths of Buddhism and The Emptiness of Emptiness". Emptinessteachings.com. September 11, 2014.
• Pettit, John Whitney. Mipham's Beacon of Certainty: Illuminating the View of Dzogchen, the Great Perfection. Boston: Wisdom Publications. 1999. ISBN 0-86171-157-2.
• Stearns, Cyrus. The Buddha from Dolpo: A Study of the Life and Thought of the Tibetan Master Dolpopa Sherab Gyaltsen. Motilal Banarsidass Publ. 2002. ISBN 81-208-1833-4.
• Tai Situpa. Ground, Path and Fruition. Zhyisil Chokyi Ghatsal Charitable Trust. 2005. ISBN 978-1877294358.
• Tomlin, Adele. Tāranātha's Commentary on the Heart Sutra. Library of Tibetan Works and Archives. 2017.
• Acharya Mahayogi Sridhar Rana Rinpoche. "Vedanta vis-a-vis Shentong". Byoma Kusuma Buddhadharma Sangha. 2015-03-11 tarixində arxivləşdirilib.
• Brunnhölzl, Karl. The Center of the Sunlit Sky: Madhyamaka in the Kagyu Tradition. Shambhala. 2004. ISBN 1-55939-218-5.
• Cabezón, José Ignacio. Tsong Kha Pa // Jones, Lindsay (redaktor). MacMillan Encyclopedia of Religion. MacMillan. 2005.
• Cabezón, José Ignacio; Dargyay, Geshe. Freedom from Extremes: Gampopa's "Distinguishing the Views" and the Polemics of Emptiness. Wisdom Publications. 2007. ISBN 9780861715237.
• Jackson, Roger. "The Great Debate on Emptiness: Review of The Essence of Other-Emptiness by Taranatha and Mountain Doctrine: Tibet's Fundamental Treatise on Other-Emptiness and the Buddha Matrix by Dolpopa Sherab Gyaltsen" (PDF). Buddhadharma. Summer 2007: 75–76.
• Jennings, Patrick. "Tsongkhapa: In Praise of Relativity; The Essence of Eloquence". 2015-05-18 tarixində arxivləşdirilib.
• Sheehy, Michael R. "Dzogchen & Zhentong". Jonang Foundation. May 29, 2008.
• Sheehy, Michael R., redaktorThe Other Emptiness: Rethinking the Zhentong Buddhist Discourse in Tibet. Klaus-Dieter Mathes tərəfindən tərcümə olunub. State University of New York Press. 2019. ISBN 978-1-43847-757-2.
• Tāranātha, Jetsun. The Essence of Other-Emptiness. Jeffrey Hopkins tərəfindən tərcümə olunub. Wisdom Books. 2007. ISBN 978-1-55939-273-0.
• Tāranātha, Jetsun. "The Essence of Zhentong: Translation based upon the 'Dzam thang edition of the 'Gzhan [[:Şablon:Not a typo]] snying po'" (PDF). Jonang Foundation’s Digital Library. Ngedon Thartuk Translation Initiative. 2008. 2011-11-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: August 17, 2008.
• Vose, Kevin, redaktorMountain Doctrine: Tibet's Fundamental Treatise on Other-Emptiness and the Buddha Matrix. Jeffrey Hopkins tərəfindən tərcümə olunub. Ithaca: Snow Lion. 2006.

Xarici keçidlər

• Nigel Wellings (2009), Is there anything there? – the Tibetan Rangtong Shentong debate
• Adele Tomlin (2018), The Shentong View of Emptiness – A Short Introduction and Reader'
• Alexander Berzin, Self-Voidness and Other Voidness
• An exposition of the two truths by Khenpo Tsultrim Gyamtso Rimpoche
• Scholarly disquisition on The Buddha Within