Sumaq
Sumaq (lat. Rhus)[3] – sumaqkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.[4]
| Sumaq | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Sumaq |
||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Dünyada 250-ə qədər kol və ağac növləri məlumdur.
Meyvəsinin tərkibində 18 – 20 % aşı maddə, şəkər, üzvi turşular [alma, çaxır və s.], C, K vitaminləri vardır. Meyvəsindən xalq təbabətində çay kimi dəmləyib ishala və dezinteriyaya qarşı işlədilir. Elmi təbabətdə duru ekstrakt hazırlayıb hipertoniyada, eləcə də şəkər xəstəliyində içirlər.
Yabanı sumaq bitkisinə Şimali Qafaqazda, Dağlıq Krımda, Zaqafqaziyanın dağlıq-meşəlik rayonlarında, Azərbaycanda isə Lənkəran, Göyçay, Quba, Şəki- Zaqatala rayonlarının dağ meşələrində çox təsadüf edilir. Sumaq iyun-iyulda çiçəkləyir. Xırda yaşıltəhər göy rəngli tutqun çiçəkləri uzunsov-konusvari süpürgəciyin üzərində toplanır. Sumağın meyvəsi sentyabr-oktyabrda yetişir. Hər meyvə süpürgəciyinin üzərində 200-300 və daha çox meyvə olur. Meyvələri nəzəri cəlb edən tünd qırmızı və girdədir. Dadı turş və büzüşdürücüdür. Meyvələri qurudulub poroşok halına salındıqdan sonra ət və balıq xörəklərində tamlı qatqı kimi işlədilir. Sumaq ya isti emal zamanı xörəyə qatılır, ya da nəlbəkidə hazır xörəyin yanına qoyulur. Tikəkabab, lüləkabab, qızardılmış ət, ət qutabı yanında süfrəyə verilir. Sumağın turş dadı onun tərkibindəki şərab turşusundan irəli gəlir.
Sumaqda, həmçinin C vitamini, karotin, aşılayıcı və rəngləyici maddələr vardır. Sumağın yarpaqlarında 30-39% aşılayıcı maddə (əsasən tanin) vardır. Ondan texniki və tibbi məqsədlər üçün tanin alırlar. Sumaq bitkisinin bütün hissələrindən rəngləyici maddə kimi istifadə edilir. Ipək və yun parçanı onun yarpaqları qara, qabığı sarı, kökü qəhvəyi, meyvəsi isə qırmızı rəngə boyayır.[5]
Xalq təbabətində rolu
redaktəHəzmi asanlaşdırır. İştahanı artırır. Maddələr mübadiəsini nizamnlayır. Boğaz xəstəliklərinə qarşı faydalıdır. Qandakı şəkər miqdarını aşağı salır. İshalı aradan qaldırır. Ən yaxşı mikroböldürücüdür. Temperaturu aşağı salır. Qanaxmaların qarşısını alır. Susuzluğu aradan qaldırır. Ağrıkəsici təsirə malikdir. Hipertoniyaya qarşı təsirlidir. Ödün fəaliyyətini nizamlayır. Diş və diş xəstəliklərinə qarşı faydalıdır. İltihabları aradan qaldırır. Zəhərlənmələrə qarşı təsirlidir. Ürəkbulantılarına və qusmalara qarşı çox faydalıdır.
Növləri
redaktəAzərbaycanın dərman bitkiləri
redaktəDigər növləri
redaktə- Rhus angustifolia
- Rhus aromatica
- Rhus aucheri
- Rhus brenanii
- Rhus chinensis
- Rhus copallina
- Rhus coriaria
- Rhus crenata
- Rhus delavayi
- Rhus dentata
- Rhus gerrardii
- Rhus glabra
- Rhus glauca
- Rhus integrifolia
- Rhus laevigata
- Rhus lancea
- Rhus leptodictya
- Rhus lucida
- Rhus microphylla
- Rhus ovata
- Rhus pendulina
- Rhus pentaphylla
- Rhus pentheri
- Rhus pyroides
- Rhus sandwicensis
- Rhus sekhukhuniensis
- Rhus taitensis
- Rhus thyrsiflora
- Rhus tomentosa
- Rhus trilobata
- Rhus typhina
İstinadlar
redaktə- ↑ Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 129. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- ↑ Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 265.
- ↑ Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- ↑ Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
- ↑ Ə-C.İ.Əhmədov, N.T.Əliyev. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı (Dərslik). — Bakı, 2009.