Riqa sülh müqaviləsi (1920)
1920-ci il Riqa sülh müqaviləsi (latış. Latvijas-Krievijas miera līgums) — RSFSR ilə Latviya arasında 11 avqust 1920-ci ildə Riqada imzalanan sülh müqaviləsi.
| Riqa Sülh Müqaviləsi (1920) | |
|---|---|
.jpg) | |
| İmzalanma tarixi | 11 avqust, 1920-ci il |
| İmzalanma yeri | Riqa, Latviya |
| Qüvvədən düşməsi | 1939-cu il 17 sentyabr |
| İmzalayanlar |
.svg){kind=small} RSFSR  Latviya |
| Status | qüvvədən düşüb |
Tarixi
redaktəEstoniya, Latviya, Litva, Polşa Respublikası və ağ hərəkatın liderləri Nikolay Yudeniç və Pavel Bermondt, 26 avqust 1919-cu ildə Sovet Rusiyasına qarşı birgə hərbi əməliyyatlara başlamaq barədə razılığa gəldikdən bir neçə gün sonra, barış danışıqlarını və Antanta ölkələri və Ağ ordu tərəfindən hələ müstəqilliyi tanınmamış bu ölkələrin müstəqilliyinin tanınmasını təklif etdilər.
11-12 sentyabr tarixlərində Baltikyanı ölkələrin nümayəndələri Riqaya toplaşaraq baş nazirlərin və xarici işlər nazirlərinin konfransını çağırmaq üçün razılığa gəldilər. Konfrans 14-15 sentyabr tarixlərində Finlandiyanın iştirakı ilə baş tutdu. Birgə danışıqlara başlamaq üçün qərar vermək mümkün olmadı, bu səbəbdən, 18 sentyabrda Estoniya nümayəndə heyəti Sovet nümayəndə heyəti ilə 17 sentyabrda Pskovda başlayan danışıqları tərk etdi. 29 sentyabrdan 1 oktyabr tarixinədək olan danışıqların növbəti mərhələsindən sonra Finlandiya parlamentinin Rusiya ilə danışıqlara başlamaq üçün razılığını gözləməsinə qərar verildi və vahid cəbhədə çıxış etmək üçün 25 oktyabr tarixinə qədər təxirə salındılar.
Latviya Xalq Şurasında danışıqlar barədə gedən fikirlərdə müxtəliflik yarandı. Ziqfrid Meyerovitsin rəhbərlik etdiyi Müvəqqəti Hökuməti təmsil edən bir qrup, danışıqların yalnız digər Baltikyanı ölkələrlə və Rusiyanın qeyri-bolşevik hökuməti olduqda aparılması lazım olduğuna inanırdı. İkinci fraksiya - Sosial Demokratlar - Latviyanın müstəqilliyinin tanınması, Latviyanın Latqale şəhərinin hüquqlarının tanınması və Pyotr Stuçkanın rəhbərlik etdiyi Latviyanın bolşevik hökumətinin ləğvi şərti ilə təcili danışıqlarda israr edirdilər. Üçüncüsü, ən kiçik fraksiya, Rusiya ilə danışıqları mümkünsüz sayırdı. 8 oktyabrdakı mübahisələr Bermondtun Riqaya hücumu səbəbindən yarımçıq qalacaqdı. Kritik bir vəziyyətdə Xalq Şurası danışıqları dəstəklədi.
Əlaqəni başlamaq üçün həmin gün Qırmızı Xaç nümayəndə heyəti Moskvaya getdi, RSFSR və SSRİ Xarici İşlər Xalq Komissarı (1918–1930) Georgi Çiçerin Latviyanı Latqaleni etnoqrafik coğrafi sərhədləri daxilində tanımağa hazır olduğunu təsdiqlədi.
Oktyabr ayının sonunda Anton Denikin Moskvaya 200 km yaxınlaşdı və Yudeniç Petroqradı mühasirəyə aldı. 25 oktyabrda planlaşdırılan sülh danışıqları başlamadı, bu, Antantanı bütün yardımların dayandırılması ilə onları təhdid etməsinə məcbur etdi. Finlandiya parlamenti sülh danışıqlarından imtina etdi.
Qırmızı Xaç adı altında
redaktə1919-cu ilin noyabrında Vətəndaş müharibəsi dövründə Qızıl Ordu Kolçak, Denikin və Yudeniçi məğlub etdi, 10 noyabrda Finlandiya və Polşanın müşahidəçi qismində iştirakı ilə Baltik nümayəndələri yenidən Tartuda toplandı. Estoniya dərhal sülh danışıqlarına başlamaq istədi, Litva tərəfindən dəstəkləndi, Bermondtla müharibəyə sürüklənən Latviya Antantanın mərhəmətini itirməyə hazır deyildi. 17 noyabrda danışıqlar üçün Tartuya gələn Sovet nümayəndə heyəti, Latviyanın Latqaleyə olan hüquqlarını tanımağa hazır olduğunu qeyri-rəsmi şəkildə təsdiqlədi. 19 noyabrda Sovet Rusiyası Baltikyanı ölkələr ilə hərbi əsirlərin mübadiləsi haqqında bir müqavilə imzaladı.
Dekabr ayında İngiltərənin Rusiyaya müdaxilə siyasəti dəyişdi və İngilislər artıq sülh danışıqlarına etiraz etmədilər. 19 dekabrda Rusiya Latviyaya Latqalenin Latviya ərazisinə daxil edilməsi şərti ilə Qırmızı Xaç adı altında gizli danışıqlara başlaması təklifini verdi. 2 dekabrda Latviya nümayəndə heyəti Moskvaya yola düşdü. Nümayəndə heyətinin tərkibinə Xalq Şurasının nümayəndələri Fritis Menders, Andrey Fridenberq,artilleriya kapitanı Nikolay Foqelmanis və mühəndis Karlis Ozols da daxil idi.
3 yanvarda Polşa və Latviya birlikdə Latqaleni azad etmək üçün əməliyyat başlatdı. 6 yanvarda Latviya nümayəndə heyəti Moskvaya gəldi və 11 yanvarda danışıqlar başladı. Sovet tərəfi Latqaledə hələ döyüşlər getdiyindən Latviyadan gizli bir müqavilə ilə açıq razılaşma tələb etdi. 13 yanvarda Rusiya gizli anlaşmaya razılıq verdi. 15-22 yanvar tarixlərində Helsinkidə 5 ölkənin konfransı keçirildi, burada Finlandiya yenidən Rusiya ilə barışıq müqaviləsinə qarşı çıxdı. Lakin, 30 yanvarda Latviya nümayəndə heyəti, gecə saat 3-də atəşkəs sazişini imzalamaq səlahiyyətini aldı. Döyüş əməliyyatları 1 fevral saat 12: 00-da sona çatdı. Rusiya Latqalenin bütün ərazisini azad etməyə razı oldu. Latviya tərəfi razılaşana qədər müqavilənin şərtlərini gizli saxlamağa razı oldu.
Atəşkəs müqaviləsi və 1 fevral 1920-ci il tarixli əlavə müqaviləsi, "hər iki tərəfin orduları tərəfindən işğal edilmiş cəbhə xəttini 1920-ci il 1 fevral 1920-ci il tarixinədək qurulmuş" bir strateji sərhəd xəttini təyin etdi.
Sülh danışıqları
redaktə16 aprel 1920-ci ildə Moskvada Sovet-Latviya sülh konfransı açıq edildi və uzun sürən danışıqlardan sonra, 11 avqust 1920-ci ildə Sovet Rusiyası höküməti "Rusiya ilə Latviya arasında sülh müqaviləsi" imzaladı.
|
... Latviya dövlətinin müstəqilliyini, muxtariyyətini və suverenliyini qeyd-şərtsiz tanıyır və Latviya xalqı və torpağı ilə əlaqəli Rusiyaya aid olan hər hansı bir suveren hüquqdan könüllü və əbədi imtina edir...[1] | 
|
Latviya, öz növbəsində, diplomatik tanınma, Baltik donanmasının gəmilərinin və əmlakının bir hissəsinin, Latviya ərazisindəki Rusiya mülklərinin və Latviya ərazi sularındakı ticarət gəmilərinin qarşılığı olaraq Ağ Qvardiya hərəkatını dəstəkləməyəcəyini, Vitebsk vilayətindəki ərazilərin və əlavə olaraq Pskov vilayətinin ərazilərinin bir hissəsinin Latviyaya verilməsinin tanınması vədini verdi. Beləliklə, Latviyaya keçmiş Kurland əyaləti, Livoniya əyalətinin cənub hissəsi (Riqa, Vendenskiy (Cesis), Volmarskiy (Valmier) mahalları və Valkskiy rayonunun böyük hissəsi), Vitebsk vilayətinin şimal-qərb hissəsi (Dvinsky (Daugavpils), Lyutsinsky ( Ludzenskiy), Rezitskiy) (Rezhitskiy) və Drissenskiy rayonunun 2 volostu) və Pskov vilayətinin Ostrovskiy rayonunun bir hissəsi (Pytalovo şəhəri də daxil olmaqla) daxil oldu.
Maliyyə təzminatı
redaktəSülh müqaviləsinə əsasən Sovet Rusiyası Latviya respublikasına Rusiya imperiyasının qızıl ehtiyatlarından 4 milyon rubl dəyərində (3.096.9 kq) qızıl ödədi,[2] hansı ki,bu, ölkənin qızıl ehtiyatlarının əsasını təşkil edən və 2018-ci ilin dekabr ayı etibarilə bu ehtiyatın yarısını təşkil edirdi (7.700 kq, ondan 1.100 kq Avropa Mərkəzi Bankının ehtiyatına köçürüldü).[3][4].
İstinadlar
redaktə- ↑ Министерство иностранных дел СССР Документы внешней политики СССР. т. 3 (1920.07.1 - 1921.03.18). - M.: Государственное издательство политической литературы, 1959. С. 101-116
- ↑ Мосякин, А.Г. Судьба золота в Российской империи в срезе истории. 1880—1922 (Историческое расследование). Москва: КМК. 2017. 657. ISBN 978-5-9500220-7-4.
- ↑ "Где золото Латвии?" (rus). Первый Балтийский канал. 2019-09-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-04.
- ↑ "Золотой запас стран Европы на душу населения" (rus). Sputnik Латвия. 2019-06-10. 2019-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-04.
Həmçinin bax
redaktəMənbə
redaktə- Рига: Энциклопедия (1-е изд. 60 000 nüs.). Рига: Главная редакция энциклопедий. Гл. ред. П. П. Еран. 1989 [Enciklopēdija «Rīga»]. 472. ISBN 5-89960-002-0.
Ədəbiyyat
redaktə- Embassy of Latvia (American) Arxivləşdirilib 2002-08-28 at the Library of Congress Web Archives. N.p., n.d. Web. 1 Feb. 2010.
- Kohn, George Childs. “Treaty of Riga (1920).” Dictionary of Historic Documents. Revised ed. Modern World History Online. Web. 27 Jan. 2010.
- Laserson, Max. “The Recognition of Latvia.” The American Journal of International Law 37.2 (1943): 233-247.JSTOR. Web. 1 Feb. 2010.<https://www.jstor.org/stable/2192414?seq=3&Search=yes&term=treaty&term=peace&term=soviet&term=Latvia&list=hide&searchUri=%2Faction%2FdoBasicSearch%3FQuery%3Dlatvia%2Bsoviet%2Bpeace%2Btreaty%26gw%3Djtx%26prq%3Dlatvian-soviet%2Bpeace%2B&cookieSet=1>.
- Latvian Institute Website. Latvian Institute, n.d. Web. 1 Feb. 2010.<http://www.li.lv/ Arxivləşdirilib 2001-12-04 at the Wayback Machine>.
- “Peace Treaty between Latvia and Russia.” Ministry of Foreign Affairs Website. Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Latvia, n.d. Web. 1 Feb. 2010.<http://www.mfa.gov.lv/en/policy/peace-treaty/[ölü keçid]>.
- Phillips, Charles, and Alan Axelrod. “Latvian War of Independence.” Encyclopedia of Wars. Vol. 2. Modern World History Online. Web. 27 Jan. 2010.<http://www.fofweb.com/NuHistory/default.asp?ItemID=WE53&NewItemID=True>.
- Rislakki, Jukka. “Was Independence a Present?” The Case for Latvia: Disinformation Campaigns Against a Small Nation: Fourteen Hard Questions and Straight Answers about a Baltic Country. N.p.: Rodopi, n.d. 87-94. Google Books. Web. 1 Feb. 2010.<https://books.google.com/books?id=yXANj6Y_7goC&printsec=frontcover&source=gbs_navlinks_s#v=onepage&q=&f=false>.
Xarici keçidlər
redaktə- Müqavilənin mətni (ing.)