Səbihə Rüfət Gürayman
Səbihə Rüfət (Ecəbilgə) Gürayman (türk. Sabiha Rıfat (Ecebilge) Gürayman; 1910, Bitola, Osmanlı imperiyası – 4 yanvar 2003, İzmir) — Türk inşaat mühəndisi və voleybolçu.
| Səbihə Rüfət Gürayman | |
|---|---|
| türk. Sabiha Rıfat (Ecebilge) Gürayman | |
 | |
| Doğum tarixi | 1910 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 4 yanvar 2003 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | voleybolçu, inşaat mühəndisi[d] |
Türkiyənin ilk qadın inşaat mühəndislərindən biri və Fənərbaxça İdman Klubuun ilk qadın voleybolçusu olub. Ölkənin müxtəlif yerlərində bir çox məktəb, dövlət idarələri və rəsmi binaların tikintisində çalışan Səbihə xanım Anıtkabirin tikintisində nəzarət rəisi vəzifəsində çalışıb.
Həyatı
redaktə
Səbinə Gürayman1910-cu ildə Bitolada anadan olub. Onun atası kapitan Rüfət bəy Hərəkət Ordusu ilə İstanbula gələn zabitlərdən biri idi. İstanbula gəldikdən sonra ailəsini Monastırdən gətirərək Üsküdarda məskunlaşıb. Ailə Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi zamanı əvvəlcə Bigada, sonra isə işğal altında olan İstanbulda yaşayıb. Səbihə xanım ilk təhsilini Beşiktaş Əsma Sultan İbtidai məktəbində alıb. 1925-ci ildə Nişantaşı Qız Orta məktəbini bitirib, daha sonra İstanbul Qız Liseyində oxuyub.[1]
Səbihə Rüfət 1927-ci ildə Mühəndis Mekteb-i Əlisiyə (indiki İstanbul Texniki Universiteti) daxil olub. O, həmin il ilk dəfə qız tələbələri qəbul edən məktəbin ilk qız şagirdi idi.[2] Universitet illərində voleybola maraq göstərən Sabiha Rüfət xanım Fənərbaxça voleybol komandasında oynayırdı (1928 və ya 1929).[3] Fənərbaxçalılar onu "Uçan Barmaqlar" adlandırırdılar.[4] Səbihə Rüfət 1933-cü ildə mühəndislik təhsilini bitirib. O, universiteti Mələk xanımla birlikdə bitirən iki qız şagirddən biri olub.
İş fəaliyyəti
redaktəİş həyatına Səbihə Rüfət Ankara Bayındırlıq Müdirliyində başlayıb. Daha sonra Bayındırlıq Nazirliyinə keçib. 1933-1934-cü illərdə Ankaranın Ərzurumçeşmesi və Kabaküllük məhələlərində iki orta məktəbi layihələndirib. İlk dəfə olaraq Ankara-Beypazarı yolunun 86-cı kilometrliyində körpünün tikintisində fəal iştirak edib. O, bu vəzifədə "Anadoluda körpü quran ilk qadın mühəndis" adını qazanıb. Əsl adı Karboğaz olan körpünün tikintisində qadın mühəndis çalışdığı üçün yerli əhali tərəfindən “Qız körpüsü” adlandırılıb.[3] Səbihə xanım bütün karyerası ərzində ölkənin müxtəlif yerlərində bir çox məktəb, dövlət idarələri və rəsmi binaların tikintisində iştirak edib.
Səbihə Rüfət Gürayman 1941-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Koordinasiya Bürosunun və tikintisinin nəzarət rəisi olub.[3] O, Anıtqəbirin tikintisinə nəzarət rəisi Əkrəm Dəmirtaşın 29 dekabr 1945-ci ildə vəzifəsindən getməsindən sonra bu vəzifəni tutmuş və tikinti bitənə qədər on il bu vəzifəni davam etdirib.[5] O, həmişə tikintiyə baş çəkməyə gələnlərə binaya məsul şəxs kimi qarşılayırdı.[3] Anıtkabirin tikintisində qadın mühəndisin iştirak etməsi dünyada maraq doğurub; Yunanıstanın baş naziri Venizelos, “Həyatımda ilk dəfədir ki, belə böyük bir işin başında bir qadın görürəm. “Sizi təbrik edirəm” deyərək, Səbihə xanıma olan öz iltifatını bildirib.[3]
Gürayman həmçinin Türkiyə Böyük Millət Məclisinin və Anıtkabirin tikintisi zamanı İsmət İnönü, Cəlal Bayar və Adnan Mendereslə tez-tez görüşüb. Atatürkün cənazəsi köçürüldükdə və Anıtkabir Milli Təhsil Nazirliyinə təhvil verildikdə Sabiha xanım Milli Təhsil Nazirliyinin Texniki Məsləhətçi heyətinə üzv təyin edilib. O, 1963-cü ildə bu vəzifədən könüllü olaraq təqaüdə çıxıb.
Şəxsi həyatı
redaktəSəbihə Rüfət 1939-cu ildə universitetdə birlikdə təhsil aldığı mühəndis Remzi Güraymanla ailə qurub. Evliliyindən əvvəl soyadı "Ecəbilgə" olan Sabiha xanım bu evliliklə "Gürayman" soyadını götürüb.
1993-cü ildə həyat yoldaşını itirdikdən sonra İzmirdə məskunlaşıb. Burada qardaşı qızı Beyhan Susupla birlikdə yaşayıb.[2] Övladı olmayan Səbihə xanım, şəhid övladlarının təhsil xərclərini qarşılamaq üçün bütün mirasını İstanbul Texniki Universiteti Vəqfinə və Fevzi Akkaya Təməl Təhsil Vəqfinə bağışlayıb.[2] Səbihə Rüfət Gürayman 2003-cü il yanvarın 4-də vəfat edib. Səbihə xanım Doğançay qəbiristanlığında dəfn olunub.
Səbihə Rüfət Güraymanın bir fotoşəkili Anıtkabirin Azadlıq qülləsində sərgilənir.[6] Bu şəkil onun tikintisi zamanı baş mühəndisi olduğu dövrdə çəkilib.
İstinadlar
redaktə- ↑ "Sabiha (Rıfat) Gürayman, Kadinmuhendisler.org sitesi, Erişim tarihi:01.03.2012". 2012-01-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-03.
- ↑ 1 2 3 "Taylan Yıldırım, Türkiye'nin İlk Kadın İnşaat Mühendisi Öldü, 08.01.2003". 2014-01-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-03.
- ↑ 1 2 3 4 5 Fsp. "Fenerinbahçesi: SABİHA RIFAT GÜRAYMAN". Fenerinbahçesi. 2009. 2012-03-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-30.
- ↑ "İlk ITÜ kadın öğrencisi…". 2021-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-30.
- ↑ Boran, Tunç (2011). Mekân ve Siyaset İlişkisi Bağlamında Anıtkabir (1938-1973) (Doktora tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü. ss. 149-150.
- ↑ İlk Kadın Mühendise Anıtkabir Onuru, Hürriyet Gazetesi, 29.12.2008[ölü keçid]
Mənbə
redaktə- Gönültaş, Güngör (23 Aralık 1973). "Türkiye'nin İlk Kadın Mühendisi Sabiha Rıfat'ın Anıları". Milliyet. s. 5.
- Bahadır, Osman (19 Kasım 2010). "İlk Kadın Mühendislerimiz: Melek ve Sabiha Hanımlar". Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji Eki s. 12.
- İş Hayatında Sabiha Rıfat Gürayman