Səhra timsahı

Səhra timsahı
Səhra timsahı
Elmi təsnifat
	XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Səhra timsahı
Beynəlxalq elmi adı
	Crocodylus suchus Étienne Geoffroy Saint-Hilaire, 1807;
NCBI	1314694
EOL	1281262

Səhra timsahı və ya Qərbi Afrika timsahı (lat. Crocodylus suchus) — əsl timsahlar sinfinin dümayəndəsi. Bu növü çox vaxt nil timsahı ilə səhv salırlar.

Taksonomiya

Qərbi Afrika timsahına aid mumiyalanmış kəllə (1870)

1807-ci ildə qədim misirlilər tərəfindən mumiyalanan timsahların kəllə sümükləri arasında fərqlər aşkar edirlir. Etienne Qeoffroy Saint-Hilaire yeni növə bir ad verir. Bununla belə Qərbi Afrika timsahı hələ də Nil timsahının sinonimi sayılırdı. 2011-ci ildə aparılan yeni bir mumiya nümunələri onun Nil timsahına deyil, Qərbi Afrika timsahına aid olduğunu göstərdi. Bu kəşf Crocodylus suchus taksonunun dirilməsi ilə nəticələnir^[2].

Yayılması

Qərbi Afrika timsahları Mavritaniya, Benin, Nigeriya, Niger, Kamerun, Çad, CAR, Ekvatorial Qvineya, Seneqal, Mali, Qvineya, Qambiya, Burkina Faso, Qana, Qabon, Toqo, Kot-d'İvuar, Konqo və Konqo Respublikası və Uqandada (Nil timsahlarının eyni zamanda mövcud olduğu yerlərdir) yayılmışdır. Bir səhra timsahı Florida zooparkında saxlanılır. Kopenhagen və Dublində isə bir cütü yaşayır^[3].

Həyat tərzi

Gənc Qərbi Afrika timsahları əsasən balıq və onurğasızlarla qidalanır. Böyüdükcə daha böyük heyvanlar qidalarına daxil edilir. Nil timsahına ölçülərinə görə uduzurlar, lakin (5 metrə qədər) kifayət qədər böyük yırtıcılar sayılırlar. Yetkin səhra timsahı dırnaqlılar, Afrika lamantini və böyük pişiklər də daxil olmaqla böyük yırtıcı heyvanlarla qidalana bilirlər. İnsanlara və ev heyvanlarına edilən hücumlar da qeydə alınmışdır.

Qərbi Afrika timsahları Mavritaniyanın səhra iqliminə uyğunlaşmışdır. Quraq mövsümdə mağaralarda və sığınacaqlarda yaşayırlar. Yağışlar zamanı sürünənlər su hövzələrinə (geltalara) toplanır^[4].

Səhra timsahı və insan

Qədim misirlilər timsah başı olan Sobek tanrısına ibadət edirdilər^[5]. O fironun məhsuldarlığı, qorunması və gücü ilə əlaqələndirilirdi. Sobek hökmdarın qoruyucusu, hamisi və güc mənbəyi olaraq görülürdü. Qərbi Afrika timsahları misirlilər arasında Nil timsahından daha ağıllı və sakit olması səbəbindən böyük nüfuza sahib idi. Buna görə də ayin məqsədləri üçün seçilmişdi. Son DNT tədqiqatları məzarlardan tapılan bütün timsah mumiyalarının bu növ olduğunu göstərir.

Qədim Misirin timsah tanrısı Sobekin büstü

Sobek timsah, mumiyalanmış timsah və ya timsah başlı bir adam kimi təsvir edilmişdir. Kultunun mərkəzi qədim yunanlar tərəfindən "Krakodilopolis" olaraq bilinən Fayum vahəsindəki Arsino şəhəri idi. Digər bir böyük Sobek məbədi Kom-Omboda yerləşir. Digərləri isə ölkənin hər yerindədir.

Səhra timsahı tarixən Nil timsahları ilə birlikdə Aşağı Misirdə Nildə yaşamışdır. Herodot qədim Misir kahinlərinin növlər arasındakı fərqi bildiyini və ancaq "Qərbi Afrika timsahlarını" tutduqlarını iddia etmişdir. Bəzi misirlilərin timsahları ev heyvanı kimi saxladıqlarını və Arsinodakı məbəddə tapıldığı, bəsləndiyi və zinət əşyaları ilə örtülü olduğu bir hovuzda yaşadığını yazır. Timsah öldükdə mumiyalanaraq, sarkofaqa qoyulmuş və daha sonra məzarda yerləşdirilmişdir. Misirdə dəfn yerlərində arxeoloqlar bir çox timsah mumiyaları və hətta yumurtaları tapmışlar.

Qədim misirlilər timsahları sakitləşdirmək üçün sehrlərdən istifadə edirdilər. Hətta müasir Nubiya balıqçıları da sehrli bir yanaşma göstərirlər.

Hal-hazırda Qərbi Afrika timsahları ilə yan-yana yaşayan və tez-tez onlarla qarşılaşan Mavritaniya sakinləri onları qoruyurlar. Bu yalnız timsahların suya deyil, suyun özünün də timsahlara ehtiyacı olması fikri ilə əlaqədardır. Buna görə də onlar yox olsalar, su da yox olacaqdır.

Qoruma

1920-ci illərdə də muzeylər Sudandanın Nil sahillərində yaşayan Səhra timsahı nümunələrini almağa davam etdirdilər. Son tədqiqatlar bu növün sayının azaldığını və tarixin müəyyən dövründə arealının çox hissəsində nəsli kəsildiyini göstərir, lakin buna baxmayaraq, Qərbi Afrika timsahları hələ Beynəlxalq Təbiətin və Təbii Sərvətlərin Mühafizəsi Birliyinin (2011) siyahısında C. niloticusdan ayrı bir növ olaraq tanınmamışdır.

İstinadlar

↑ The Reptile Database (ing.). / P. Uetz 2015.
↑ Nile crocodile is two species Arxivləşdirilib 2021-02-11 at the Wayback Machine, Nature.com
↑ Hekkala, E., Shirley, M. H., Amato, G., Austin, J. D., Charter, S., Thorbjarnarson, J., Vliet, K. A., Houck, M. L., Desalle, R., and Blum, M. J. An ancient icon reveals new mysteries: Mummy DNA resurrects a cryptic species within the Nile crocodile (англ.) // Molecular Ecology : journal. — 2011. — doi:10.1111/j.1365–294X.2011.05245.x.
↑ Mayell, H. "Desert-Adapted Crocs Found in Africa". National Geographic.com. 2002-06-18. 2018-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-12-24.
↑ "Sobek, God of Crocodiles, Power, Protection and Fertility..." 2017-07-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-03-17.

[_084300e5fbb377f1-1] The Reptile Database (ing.). / P. Uetz 2015.

[2] Nile crocodile is two species Arxivləşdirilib 2021-02-11 at the Wayback Machine, Nature.com

[3] Hekkala, E., Shirley, M. H., Amato, G., Austin, J. D., Charter, S., Thorbjarnarson, J., Vliet, K. A., Houck, M. L., Desalle, R., and Blum, M. J. An ancient icon reveals new mysteries: Mummy DNA resurrects a cryptic species within the Nile crocodile (англ.) // Molecular Ecology : journal. — 2011. — doi:10.1111/j.1365–294X.2011.05245.x.

[desert-4] Mayell, H. "Desert-Adapted Crocs Found in Africa". National Geographic.com. 2002-06-18. 2018-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-12-24.

[Thekeep_Sobek-5] "Sobek, God of Crocodiles, Power, Protection and Fertility..." 2017-07-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-03-17.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]