Sakitləşdirmə siyasəti

Təcavüzkarı sakitləşdirmə siyasəti (ing. Appeasement)^[1] — təcavüzkara güzəştə getməyə əsaslanan siyasət.

Təcavüzkarı sakitləşdirmə siyasəti işğalçı dövlətin süni şəkildə qızışdırdığı beynəlxalq mübahisələrin həllindən və bu doktrina müəlliflərinin nöqteyi-nəzərindən təcavüzkar siyasət yürüdən tərəfə təslim olmaq yolu ilə münaqişələrin həllindən, ikinci dərəcəli və əhəmiyyətsiz məsələlərdən ibarətdir.^[2] Termin ən çox Nevill Çemberlen,^[3] eləcə də Boldvin və Makdonaldın başçılıq etdiyi Britaniya hökumətinin 1933-1939-cu illərdə nasist Almaniyasına və qismən də faşist İtaliyasına qarşı xarici siyasətinə istinad etmək üçün istifadə olunur, xüsusilə də 1937-1939-cu illərdə aydın şəkildə özünü göstərir.^[4] Bu siyasət Versal sisteminin, Millətlər Liqasının və kollektiv təhlükəsizlik sisteminin həlledici şəkildə deqradasiyasına, Avropada qüvvələr balansının köklü şəkildə dəyişməsinə, Böyük Britaniya və Fransanın geosiyasi mövqelərinin zəifləməsinə, Almaniya və İtaliyanın mövqelərinin isə güclənməsinə səbəb olmuşdur.^[5]^[6]^[7]

Birinci Dünya müharibəsindən sonrakı siyasi vəziyyət

Birinci Dünya müharibəsində qalib gələn keçmiş Antanta müttəfiqləri Böyük Britaniya, Fransa və İtaliya Avropada tam hərəkət azadlığına malik idilər. Avropanın geosiyasi xəritəsi əsasən 1919-cu ildə Versal müqaviləsinin imzalanması ilə yaradılmışdı. Müqavilə Almaniya Respublikasına ciddi məhdudiyyətlər qoymuş, bir sıra alman torpaqlarının ilhaqına, Almaniyanın daxilində sosial-siyasi gərginliyə gətirib çıxarmış iqtisadi zəifliyin, revanşizm ideyalarının yaranmasına və radikal siyasi partiyaların populyarlaşmasına səbəb olmuşdu.

Avstriya-Macarıstan imperiyası bir neçə nisbətən kiçik müstəqil dövlətlərə bölünərək mövcud olmağı dayandırdı.

Antanta ölkələrindən biri olan Rusiya imperiyasında Birinci Dünya müharibəsi illərində fevral və oktyabr inqilabları baş verdi və bolşeviklər hakimiyyətə gəldilər. Kapitalist ölkələri bolşevikləri ideoloji cəhətdən düşmən hesab edirdilər və Sovet rəhbərliyini Avropa siyasətinin həyata keçirilməsində tərəfdaş kimi qəbul etmirdilər. Almaniya ilə separat sülh bağlayan Rusiya hərbi qənimətlərin bölünməsində iştirak etmək imkanlarından məhrum oldu, onun ərazisində xarici müdaxilə və vətəndaş müharibəsi başladı.

Birinci Dünya müharibəsindən sonra Osmanlı İmperiyasının dağılması və parçalanması baş verdi.

İtaliyada bu ölkənin Antanta tərəfində hərbi əməliyyatlarda iştirakına görə aldığı təzminatın qeyri-adekvat olması ilə bağlı fikirlər üstünlük təşkil edirdi.

Beləliklə, beş aparıcı Avropa dövlətindən üçü Versal müqaviləsinin nəticələrindən narazı qaldı. Digər məsələlərlə yanaşı, Avropada kiçik dövlətlər arasında qarşılıqlı ərazi iddiaları, iqtisadi, siyasi, sosial və ideoloji fərqlərlə bağlı bir çox münaqişəli məsələlər yaranıb.

Sakitləşdirmə siyasəti üçün ilkin zəmin

Demokratik Qərb dövlətləri (xüsusən də Böyük Britaniya və Fransa) İkinci Dünya müharibəsindən əvvəl “sakitləşdirmə siyasəti” qəbul etməklə ümid edirdilər ki, güzəştlər və kompromislər vasitəsilə təcavüzkarı dayandırmaq mümkün olacaq. Beləliklə, Böyük Britaniya və Fransa Almaniyanın, SSRİ-nin, İtaliyanın, Polşanın təcavüzünə göz yumaraq (onları yalnız sözdə ittiham edərək) ümid edirdilər ki, işğalçıların ambisiyaları daha zəif dövlətlər hesabına təmin olunacaq (məs. Avstriya və Çexoslovakiya). Həmçinin 1937-1938-ci illərin sonlarında İngiltərənin hökumət dairələrində Belçika və Portuqaliyanın mülkiyyətlərinin bölünməsi yolu ilə Almaniyaya müstəmləkəçilik təzminatının verilməsi məsələsi müzakirə olundu (Versal müqaviləsinə əsasən Almaniyadan alınan ərazilərin qaytarılması 1936-cı ildə tanındı, Plimut komitəsini “arzuolunmaz” adlandırdı və mandat sahiblərinin müqaviməti ilə üzləşdi), lakin Böyük Britaniyaya bu ərazilərdə maksimum müstəmləkə güzəştlərinin verilməsi və Avropa siyasətində maksimum güzəştlərin edilməsinin məcburi şərti Adolf Hitleri qane etmədi və o, belə şübhəli faydaları olan layihəni tərk etdi.

Münxen sazişinin imzalanmasından sonra sovet kəşfiyyatı Stalinə bildirdi ki, Hitleri sakitləşdirmək siyasəti nəticə vermir və güzəştlər yalnız təcavüzkarı növbəti addımlara sövq edir.^[8]^[9]

Nəticələr

1939-cu ilin martında Almaniya Çexoslovakiyanı işğal edərək Çexiyanı "Bohemiya və Moraviyanın protektoratına ", Slovakiyanı (formal olaraq müstəqil dövlət) isə öz satellitinə və müttəfiqinə çevirdi. Sonra Hitler Polşaya iddialar irəli sürdü - əvvəlcə Şərqi Prussiyaya ekstraterritorial quru yolun verilməsi, sonra isə “polyak dəhlizinin” ona verilməsinə dair referendumun keçirilməsi. Hitlerə görə, referendumda 1918-ci ilin noyabrına qədər bu ərazidə yaşayan insanlar iştirak etməli idilər. Polşaya Böyük Britaniya və Fransa tərəfindən müstəqillik zəmanəti verildikdən sonra Almaniya ilə bu dövlətlər arasında müharibə ehtimalının çoxaldığı daha aydın oldu.

İstinadlar

↑ "Appeasement — World War 2 on History". www.history.co.uk. Archived from the original on 4 April 2013.
↑ ""An evaluation of the reasons for the British policy of appeasement, 1936–1938" BBC History". 2018-09-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-25.
↑ McDonough, Frank. Neville Chamberlain, Appeasement, and the British Road to War. Manchester UP. 1998. səh. 114. ISBN 978-0-7190-4832-6.Compare: Frank McDonough. Neville Chamberlain, Appeasement, and the British Road to War. Manchester UP. 1998. səh. 124. ISBN 978-0-7190-4832-6. By and large, the Chamberlain government tried to persuade editors to operate an informal self-censorship. [...] Editors of leading national newspapers were asked to support Chamberlain's efforts to gain a peaceful settlement and to avoid critical comment. Yet the freedom enjoyed by the press ensured that total government control was never feasible and critical comment continued to appear.
Government pressure to restrict criticism of appeasement on BBC radio was far more successful. Radio coverage of foreign policy during the inter-war years was severely restricted through a combination of discreet pressure, self-censorship and guidance from Downing Street and the foreign office.
↑ Shirer, William L. Twentieth Century Journey, Volume 2, The Nightmare Years: 1930–1940. Boston: Little Brown and Company. 1984. 308. ISBN 0-316-78703-5.
↑ Hucker, Daniel. Public Opinion and the End of Appeasement in Britain and France. London: Routledge (2016 tarixində nəşr olunub). 2011. ISBN 978-1-317-07354-3. İstifadə tarixi: 12 October 2020.
↑ Andrew Roberts, "'Appeasement' Review: What Were They Thinking? Britain's establishment coalesced around appeasement and bared its teeth at those who dared to oppose it", Wall Street Journal 1 Nov. 2019). Arxiv surəti 12 yanvar 2021 tarixindən Wayback Machine saytında
↑ Wendt, Bernd-Jürgen. 'Economic Appeasement' – A Crisis Strategy // The Fascist Challenge and the Policy of Appeasement. Routledge. 1983. səh. 168. doi:10.4324/9781003212997-17. ISBN 9781003212997. 2024-09-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-25.
↑ Разведка Российской Федерации рассекретила документы, касающиеся Мюнхенского сговора. Arxiv surəti 14 oktyabr 2018 tarixindən Wayback Machine saytında // Известия, 29.09.2008
↑ Domarus, Max; Hitler, Adolf. Hitler: Speeches and Proclamations, 1932–1945: The Chronicle of a Dictatorship. 1990. səh. 1393.

[1] "Appeasement — World War 2 on History". www.history.co.uk. Archived from the original on 4 April 2013.

[bbc.co.uk-2] ""An evaluation of the reasons for the British policy of appeasement, 1936–1938" BBC History". 2018-09-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-25.

[3] McDonough, Frank. Neville Chamberlain, Appeasement, and the British Road to War. Manchester UP. 1998. səh. 114. ISBN 978-0-7190-4832-6.Compare: Frank McDonough. Neville Chamberlain, Appeasement, and the British Road to War. Manchester UP. 1998. səh. 124. ISBN 978-0-7190-4832-6. By and large, the Chamberlain government tried to persuade editors to operate an informal self-censorship. [...] Editors of leading national newspapers were asked to support Chamberlain's efforts to gain a peaceful settlement and to avoid critical comment. Yet the freedom enjoyed by the press ensured that total government control was never feasible and critical comment continued to appear.
Government pressure to restrict criticism of appeasement on BBC radio was far more successful. Radio coverage of foreign policy during the inter-war years was severely restricted through a combination of discreet pressure, self-censorship and guidance from Downing Street and the foreign office.

[4] Shirer, William L. Twentieth Century Journey, Volume 2, The Nightmare Years: 1930–1940. Boston: Little Brown and Company. 1984. 308. ISBN 0-316-78703-5.

[5] Hucker, Daniel. Public Opinion and the End of Appeasement in Britain and France. London: Routledge (2016 tarixində nəşr olunub). 2011. ISBN 978-1-317-07354-3. İstifadə tarixi: 12 October 2020.

[6] Andrew Roberts, "'Appeasement' Review: What Were They Thinking? Britain's establishment coalesced around appeasement and bared its teeth at those who dared to oppose it", Wall Street Journal 1 Nov. 2019). Arxiv surəti 12 yanvar 2021 tarixindən Wayback Machine saytında

[7] Wendt, Bernd-Jürgen. 'Economic Appeasement' – A Crisis Strategy // The Fascist Challenge and the Policy of Appeasement. Routledge. 1983. səh. 168. doi:10.4324/9781003212997-17. ISBN 9781003212997. 2024-09-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-25.

[8] Разведка Российской Федерации рассекретила документы, касающиеся Мюнхенского сговора. Arxiv surəti 14 oktyabr 2018 tarixindən Wayback Machine saytında // Известия, 29.09.2008

[sudetenland1-9] Domarus, Max; Hitler, Adolf. Hitler: Speeches and Proclamations, 1932–1945: The Chronicle of a Dictatorship. 1990. səh. 1393.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]