Salarilər

Salarilər — 941–981-ci illərdə hökm sürmüş Türk əsilli müsəlman xanədanlıq.

Tarixi dövlət
Salarilər
Bayraq
←  ←   →  → 941 — 981
Paytaxt	Ərdəbil
Ən böyük şəhər	Təbriz Dəbil
Rəsmi dilləri	ərəb dili, deyləm dili, türk dili
Dövlət dini	İslam
Valyuta	Dirhəm, Dinar
İdarəetmə forması	Monarxiya
Sülalə	Salarilər
Davamiyyət
Azərbaycan  Gürcüstan  Türkiyə  Ermənistan  İran  Rusiya  →
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yaranması

X əsr Abbasi xilafətində mərkəzi hakimiyyət bölgələrin idarəçiliyinə nüfuzlu ailələri gətirməyə başlamışdı. Bu durum zamanla o ailələrin nüfuzunun lazım olandan daha çox artmasına və nəticədə de fakto müstəqil hərəkət etmələrinə yol açırdı. Onlardan biri də Salarilər idi. Burada hakimlik edən sülalələr müsəlmanların mənəvi-siyasi rəhbəri xəlifəyə zahiri itaətlərini saxlayır, lakin bir sıra hallarda siyasi hakimiyyəti ələ keçirirdilər. Əslən Tarım hakimi Məhəmməd ibn Müsafir Cüstanilərlə ittifaq yaradıb 919-cu ildə Deyləmdə öz dövlətini qurmuşdu.

Salarilərin Azərbaycanı ələ keçirməsi

Azərbaycanın Salarilərin hakimiyyətinə keçməsi dövrü Mərzban ibn Məhəmmədin hakimiyyətinə təsadüf edir. O, çətin mübarizə şəraitində Sacilər dövlətinin hakimiyyəti altında olan Azərbaycan torpaqlarına sahib olaraq öz səltənətini möhkəmləndirməyə çalışırdı. Azərbaycandakı Salarilər dövlətinin paytaxtı Ərdəbil şəhəri idi. Mərzbanın qardaşı Vəhsudan isə öz dövlətini Deyləmdə qurmuşdu. Salarilər, çox keçmədən, Azərbaycanın şimal-qərb torpaqlarını və Şirvanşahlar dövlətini də özlərindən asılı hala saldılar, Dərbəndi ələ keçirdilər. Salarilərin qoşunu maaşla saxlanlan süvari və piyada dəstələrindən ibarət idi.

Ərazisi

Beləliklə, Salarilər dövləti şimalda Dərbənd keçidindən başlayaraq, cənubda Dəclə və Fərat çaylarının yuxarılarına qədər, şərqdə Gilan da daxil olmaqla Xəzər sahillərindən, qərbdə Ermənistan və Şərqi Gürcüstan da daxil olmaqla geniş əraziləri əhatə edən bir dövlətə çevrildi. Bu da təbii olaraq, bütün ölkə miqyasında iqtisadi əlaqələrin inkişafına, sənətkarlıq və ticarətin tərəqqisinə, xarici ticarət əlaqələrinin genişlənməsinə müsbət təsir göstərdi. Salarilərin hakimiyyəti illərində Xəzər dənizində ticarət gəmiləri üzməyə başladı. Bütün Yaxın və Orta Şərqdə iqtisadi və hərbi-siyasi rolu daha da artdı, müxtəlif etnik qrupların Azərbaycan xalqı ilə qaynayıb-qarışması prosesi daha sürətləndi.

Mərzbandan sonra

Mərzban ibn Məhəmmədin ölümündən sonra onun oğulları ilə qardaşı Vəhsudan arasında Azərbaycan uğrunda gedən çəkişmələr sülalənin zəifləməsinə səbəb oldu. Azərbaycan Salariləri iki yerə bölündü, Deyləm Salariləri isə bir qədər uzun hökmranlıq sürüb 962-ci ildə Xaşxaşilərə məğlub oldular.

Xarici keçidlər

• The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual by Clifford Edmund Bosworth, Columbia University, 1996. pg. 148. (ing.)
• V. Minorsky, Studies in Caucasian history, Cambridge University Press, 1957. pg 112. (ing.)
• БСЭ, Салариды(rusca)
• Алиярлы С. История Азербайджана. С древнейших времен до 70-х гг. XIX в., Баку, 2008., с. 209–210.
• Мусафириды (rusca)