Salehzadə Əhməd Əsad Əfəndi
Salehzadə Əhməd Əsad Əfəndi (6 sentyabr 1740, İstanbul – 23 dekabr 1814, İstanbul) — Osmanlı alimi və şeyxülislamı. Atası Mehmed Saleh Əfəndi və qardaşı Mehmed Əmin Əfəndi də özü kimi şeyxülislam olmuşdur.
| Əhməd Əsad Əfəndi | |
|---|---|
| Əvvəlki | Samanizadə Ömər Hulusi Əfəndi |
| Sonrakı | Şərifzadə Ataullah Mehmed Əfəndi |
| 15 avqust 1808 – 22 noyabr 1808 | |
| Əvvəlki | Ərəbzadə Mehmed Arif Əfəndi |
| Sonrakı | Dürrizadə Abdullah Əfəndi |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | İstanbul Osmanlı imperiyası |
| Vəfat tarixi | (74 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Atası | Mehmed Saleh Əfəndi |
Həyatı
redaktə6 sentyabr 1740-cı ildə İstanbulda dünyaya gələn Əhməd Əsad Əfəndi III Mustafanın şeyxülislamlarından Mehmed Saleh Əfəndinin oğlu, I Əbdülhəmidin şeyxülislamlarından Mehmed Əmin Əfəndinin qardaşıdır. Dağıstanlı İbrahim Əfəndi, Seyid Əbdülhəlim Əfəndi və dönəmin digər alimlərindən dərslər aldıqdan sonra 1755-ci ildə müdərris oldu. Bir çox mədrəsələrdə xidmət göstərdikdən sonra 1770-ci ildə İzmir qazılığına, 1778-ci ildə isə Bursa qazılığına təyin edildi. 1782-ci ildə payə olaraq Məkkə qazılığını aldı. 1787-ci ildə İstanbul qazısı olmuş, bir il sonra Anadolu başqazılığına gətirilsə də, bu vəzifəsini 1790-cı ildə icra etməyə başlamışdır. 1791-ci ildə vəzifə müddətini tamamladı və bir müddət dövlət vəzifələrindən uzaq qaldı. Bu müddət ərzində Sultan Səlimin hazırlıq gördüyü islahat və reformasiya siyasətini dəstəkləyən proqramlar hazırladı. İslahat hərəkatının ən güclü dəstəkçilərindən olan Əsad Əfəndinin hazırladığı proqram daha çox hərbi sahədəki yeniliklərə əsaslanırdı.[1]
Əsad Əfəndi 1794 və 1798-ci illərdə — toplam 2 il boyunca Rumeli başqazısı olaraq fəaliyyət göstərdi. Daha sonra isə 21 may 1803-cü ildə gözlənilmədən şeyxülislamlığa yüksəldi. Sultan Səlimin Nizam-i Cədid islahatlarını kəskin şəkildə yürütdüyü bu ilk şeyxülislamlığı dövründə gedən bu islahat işlərini dəstəklədi. Ancaq islahatların Rumelidə tədbiqiylə vəzifələndirilən Qazı Əbdürrəhman Paşaya qarşı Ədirnədə üsyan çıxmış, ayaqlanan yeniçərilər haqqında verdiyi fətva orduda çaxnaşma yaratdığı üçün isə fikrindən daşınmışdır. Onun bu ikitərəfli siyasəti isə üləma arasında narazılığa səbəb olmuş, beləcə Əhməd Əsad Əfəndi 14 noyabr 1806-cı ildə vəzifəsindən öz istəyilə ayrılmışdır.
Sultan Səlimin qətlə yetirilməsi ilə nəticələnən Qabaqçı Mustafa üsyanı əsnasında şeyxülislam Ataullah Əfəndinin etiraz etməsilə canını xilas edən Əsad Əfəndi Sultan Mahmudun cülusundan 19 gün sonra ikinci dəfə şeyxülislamlığa gətirildi (15 avqust 1808). Bu təyinatda onun yenilik tərəfdarı və reformist padşah Sultan Səlimin dəstəkçisi olması mühüm rol oynadı. Əsad Əfəndinin 3 ay davam edən bu ikinci şeyxülislamlığı olduqca hərəkətli keçdi. İttifaq sənədinin hazırlanması, Sekban-ı Cədid adıyla Nizam-ı Cədid hərəkatının canlandırılması, Ələmdar Mustafa Paşa hadisəsi və Sultan Mustafanın qətli kimi hadisələrdə Əsad Əfəndi daima dövlətin və sultanın yanında yer aldı. Xüsusilə Sultan Mustafanın edamıyla bağlı verdiyi fətva ilə Sultan Mahmudun səltənətinin möhkəmlənməsinə səbəb oldu.[2] Ələmdar Mustafa Paşa hadisəsindən sonra paytaxtda at oynadan üsyançılar ona "Nizam-ı Cədid şeyxülislamı" deyərək ələ salmaqda idi. Siyasi vəziyyətin ağırlaşması nəticəsində can qorxusuna düşən Əsad Əfəndi öz istəyilə vəzifədən ayrıldı və Sultan Mahmud tərəfindən Manisaya göndərildi (22 noyabr 1808). 1809-cu ildə Bursaya, bir müddət sonra isə İstanbula qayıtmağına icazə verildi. 23 dekabr 1814-cü ildə burada vəfat etdi və Fateh rayonundakı Sənan ağa məscidinin həyətinə dəfn edildi.[3]
Mənbə
redaktə- Tarik Defteri (İlmiye Defteri), İÜ Ktp., TY, nr. 8879, vr. 13a.
- Vâsıf, Târih, II, 151.
- Şânîzâde, Târih, I, 44–45, 63, 146–147.
- Devhatü’l-meşâyih, s. 119–120.
- Cevdet, Târih, IX, 42, 45, 283.
- Sicill-i Osmânî, I, 336.
- İlmiyye Salnâmesi, s. 569–570.
- Karal, Osmanlı Tarihi, V, 61–64.
- Danişmend, Kronoloji2, IV, 94–98; V, 149–150.
- M. Münir Aktepe, "Es’ad Efendi", İA, IV, 357–358.
- a.mlf., "Esʿad Efendi, Aḥmed", EI2 (İng.), II, 712–713.