Sukur Qurban
Sukur Qurban (1848, Dağıstan – 1922) — Dargin şair, müğənni. Əsərlərində sosial bərabərsizlik və azadlıq problemini qaldırmışdır.
| Sukur Qurban | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1848 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1922 |
| Fəaliyyəti | şair, müğənni |
Bioqrafiyası redaktə
Sukur Qurban 1848-ci ildə (digər mənbələrə görə 1842-ci ildə) Kaşaqı kəndində anadan olmuşdur. Doğuşdan kor olan Sukur Qurban, əmisi oğlu ilə birlikdə iş dalınca Dağıstan boyunca səfərlər etmişdir. "Şukur" dargin dilindən "kor" olaraq tərcümə olunur. Şukur Qurbanın mahnı bəstələmək istedadı uşaqlıqda özünü büruzə verir. Mahnıları bəyənilir və tez də sevilirdi. Bütün həyatını gəzib dolaşmaqla keçirmişdir. Onun mahnıları dargin xalqının həyatı və taleyi haqqında lirik bir hekayədir. Qurban bir çox Dağıstan dilini bilir və qonşu xalqların mahnılarını dargin dilinə tərcümə edirdi. İnqilab xəbərini sevinclə qəbul etmiş, mahnıları ilə ağlara qarşı mübarizə aparan partizanlara ilham vermişdir.
Ailə və uşaqlığı redaktə
Şukur Qurban muzdlu fəhlə ailəsində anadan olmuşdur. Çətin həyat şəraiti xəstəliyə və kədərə səbəb olur. Dağlı İsanın ailəsində kor uşaq doğulur. Doğulduğu zaman uşağa Qurban adı verilir. Baharın ilk günlərində Qurbanın atası pul qazanmaq üçün dağlardan Kizlyar düzünə və ya Xəzər dənizi sahilindəki balıqçı kəndlərinə yola düşür və qışda evinə qayıdırdı.
İndi Kaşaqidən indi yalnız xarabalıqlar qalmışdır. Kaşaqının da daxil olduğu Sudaxar bölgəsi əsasən bağçılıqla məşqul olurdu. Dağlılar tez-tez quru ərik və alma ilə çörəyi dəyişirdirirlər. Müğənninin atası da eyni şeyi edirdi. Kəndləri gəzərək oğlunu da özü ilə aparırdı. Qış gecələrində atası onu qonşu Tebek-Mahi kəndinə aparır. Burada insanlar boş vaxtlarında xəbər mübadiləsi aparmaq, hekayələr və mahnılar dinləmək üçün toplaşdılar.
Vəba dağlarda yayılır və valideynlərinin həyatına itirir. On bir yaşından etibarən Qurban yetim qalır. Əmisi oğlu Erka-Maqomed onu özünə, avar kəndi olan Habşiyə aparır. O, burada avar xalqının dilini və əfsanələrini öyrənir[1].
Gənc ikən Tabek-maxiyə, qohumlarının yanına qayıdır. O vaxta qədər artıq Qurban istedadlı müğənni kimi tanınır. Onu fərqli aulların şənliklərinə dəvət etməyə başlayırlar.
Ölümü redaktə
Aya-kaka döyüşündən sonra təkcə dağlarda deyil, düzənlikdə də Şukur Qurban haqqında məlumat yayılır. Mahnılarında istismarçıları, xalqın mənafeyini satan xainləri damğalayır. Xalq müğənnisinin getdikcə daha çox düşmən olur. Bir toyda düşmənləri müğənnini zəhərləyir. Şukur Qurbanın məzarının harada olduğu məlum deyil. Bəziləri onun kəndində dəfn edildiyini, bəziləri isə vəsiyyət etdiyi kimi yol kənarında basdırıldığı düşünürlür[2].
Yaradılığı redaktə
Şukur Qurban həm özü yazır və həm də digər xalqların mahnılarını dargin dilinə tərcümə edirdi. Şukur Qurban poeziyasının qaynaqlarından biri şübhəsiz ki, Batıray Omarlanın yaradıcılığıdır. "Kor qəlbdənsə, gözlərin kor olması daha yaxşıdır" - kor şair Qurbanın bu sözləri bütün əsərlərinin epiqrafı kimi qələmə verilə bilər.
Şukur Kurbanın avar, lak və qumuq dillərini bilməsi onun qonşu xalqlarla ünsiyyət qurmasına və epik əsərləri ilə tanış olmasına kömək etmişdir. Qurban biliklərini xalqa vermiş, qonşularının xalq mahnılarını böyük diqqətlə dinləmiş, ana dilinə tərcümə etmiş və darginlərə mahnı oxumuşdur. Tərcüməsi sayəsində, avar xalqının tanınmış epixolik abidəsi "Xoçbar" darginlər tərəfindən orijinal əsər kimi qəbul edilir.
Nəşri redaktə
Dargin əsilli maarifçi Bəşir Dalqat Qurbanın bütün mahnılarını toplayaraq 1892-ci ildə "Qafqazın tayfalarını və yerlərini təsvir etmək üçün məlumat toplusu" kitabında nəşr etdirir.
Şukurr Qurbanın bəzi şeirləri 1934-cü ildə "Dargin xalqının mahnıları" toplusunda nəşr edilmişdir[3] Стихи Сукур Курбана вошли в даргинскую антологию [4]. Sukur Qurbanın şeirləri dargin antologiyasına daxil edilir. İlk dəfə "Meseduya satılmışdır" adlı şeiri M. Qruninin uğurlu tərcüməsində rus dilində 1960-cı ildə nəşr olunur. Bu əsər Dağıstan xalqlarının şeirləri toplusuna daxil edilmişdir. "Drujba" jurnalında Şukur Qurbanın həyat və yaradıcılığı haqqında qısa məqalə dərc edilmişdir. “Dağıstan lirikası” toplusunda V. Derjavin və B. İrininin tərcümə etdiyi rus dilində bir neçə şeir vardır[5][6][7][8].
Mənbə redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ Ф. Абакарова. Очерки даргинской дореволюционной литературы. — Махачкала: ДАГЕСТАНСКИЙ ФИЛИАЛ АКАДЕМИИ НАУК СССР ИНСТИТУТ ИСТОРИИ, ЯЗЫКА и ЛИТЕРАТУРЫ ИМ. ГАМЗАТА ЦАДАСЫ, 1963. — С. 74.
- ↑ Ф. Абакарова. Очерки даргинской дореволюционной литературы. - Махачкала. 1963. - С. 76
- ↑ Даргала назмуртала жуз, Дагъгиз, 1934, стр. 19—44.
- ↑ Даргала поэзияла антология, МахӀячкъала, Дагъгиз, 1958, стр. 61—69.
- ↑ Сукур Курбан. Проданная Меседу, «Дагестан», Махачкала.1960, стр. 144— 148.
- ↑ Поэзия народов Дагестана. Антология. М., 1960, стр. 306—312.
- ↑ А. Алиев. Сукъур Кьурбйн, «Гьалмагъдеш», 1959, № 1, стр.. 87,
- ↑ Дагестанские лирики. Л., 1961, стр. 188—210.