Türkiyə aviasiyası
Türkiyə aviasiya mərkəzi — Avropa ilə Yaxın Şərq, Qafqazda və Şimali Afrikanın inkişaf etməkdə olan bazarlarla kəsişməsində yaranan bir aviasiya mərkəzi.[1] Türkiyədə ilk aviasiya işləri 1912-ci ildə, Atatürk Beynəlxalq Hava limanı yaxınlığındakı Səfaköydə, iki anqarda və kiçik bir meydanda başladı. Türkiyə Mülki Aviasiyasının təşkilati təməlləri, Atatürkün ölkənin gələcəyini istiqamətləndirən "İstiqbal Göylərdədir" ifadəsinə uyğun olaraq 1925-ci ildə qurulan Türk Təyyarə Birliyi ilə qurulmuşdur.[2]
İlk Mülki Hava Nəqliyyatı 1933-cü ildə "Türk Hava poçtu" adı altında 5 təyyarədən ibarət kiçik bir donanma ilə başladı. Respublikanın 10-cu ilində, Türkiyə Respublikası Milli Müdafiə Nazirliyinə bağlı olaraq qurulan "Hava Yolları Dövlət Əməliyyat İdarəsi" Türkiyədə sərnişin hava yolları qurmaq üçün vəzifələndirilmişdir. Dünya Mülki Aviasiyasının sürətli inkişafı fonunda, texnologiyada böyük irəliləyiş, 1954-cü ildə Türkiyə Respublikası Nəqliyyat Nazirliyində beynəlxalq münasibətlərin nizamlı icrası və nəzarəti üçün Mülki Aviasiya Baş İdarəsi qurulmuşdur. 18 noyabr 2005-ci ilədək Nəqliyyat Nazirliyinin əsas xidmət vahidi olan Mülki Aviasiya Baş İdarəsi, Mülki Aviasiya Baş Direktorluğunun təşkili və vəzifələri haqqında 5431 saylı Qanuna əsasən maliyyə cəhətdən muxtar olmuş və mövcud idarəetmə quruluşuna çatmışdır.[3]
Bu gün ölkədə aviasiya fəaliyyəti Türkiyənin 2920 saylı Mülki Aviasiya Qanunu və bu çərçivədə dərc edilmiş İnzibati-Texniki Tənzimləmə və Aviasiya Təlimatları çərçivəsində həyata keçirilir.[4]
Hava yolları
redaktə
1983-cü ildə Türkiyə hava yolları bazarı liberallaşdırılmışdır. Əvvəllər yalnız dövlətə məxsus hava yolları şirkətlərinin daxil ola bildiyi ölkənin hava limanları, 1983-cü ildə Mülki Aviasiya Qanununun qəbulu ilə özəl şirkətlərin də ölkə hava limanlarından istifadəsinə icazə verildi. Rəqabət mühitinin qurulması zamanı tənzimləmə uğursuz olduğundan, Türkiyənin milli bayraq daşıyıcısı olan Türk Hava yollarının kvaz inhisarı daha da gücləndirildi. Yalnız 2003-cü ildə, Türk Hava Yolları dövlət dəstəyindən faydalanmaqda xidmətinə davam etsə də, daha çox rəqabətə səbəb olan bazara çıxmaq üçün əsas maneələr dəf edildi.
2015-ci ildə 61,8 milyon sərnişini olan Türk Hava Yolları bu gün, xüsusən də beynəlxalq sərnişin sayına görə dünyanın ən böyük hava yollarından biridir.
Avropa, Asiya, Afrika və Amerika ölkələrində 2015-ci ilin fevral ayına qədər 280 istiqamətdə planlı xidmət göstərən Türk Hava Yolları, istiqamətlərə görə dünyada dördüncü ən çox ölkəyə xidmət verən hava yolu şirkəti olmuşdur.
Hava limanlar
redaktə
Türkiyədə yer alan və ya inşası davam edən havalimanı daxildir. Beynəlxalq reyslər ölkədə fəaliyyət göstərən 58 mülki hava limanından 37-də mövcuddur. Onlardan 18-i hərbi məqsədlər üçün də istifadə olunur. Ölkədə yalnız hərbi məqsədlər üçün istifadə olunan 18 hava limanı var.
2000-ci illərdən bəri ölkədə mülki aviasiyada dünya orta səviyyəsindən on qat daha sürətli böyümə müşahidə edilmişdir. Türkiyənin hava limanları 2003-cü ildə 34 milyon sərnişini idarə edirdisə, 2010-cu ildə bu rəqəm 105 milyona yüksəlmiş, bunların 52 faizi beynəlxalq reyslərdə olmuşdur. 2012-ci ildə Türkiyə hava limanları 130 milyon sərnişinə xidmət göstərərək Avropanın altıncı ən böyük aviasiya bazarına çevrildi.
2015-ci ildə İstanbul Atatürk Beynəlxalq Hava limanı 61,8 milyon sərnişini ilə dünyanın ən yaxşı 11-ci hava limanına çevrilmişdir. Köhnəlmiş hava limanı, 2019-cu ildə açılmış İstanbul Hava Limanı ilə əvəz edilmişdir. Əvvəlcə 90 milyon sərnişinə xidmət göstərən dünyanın ən böyük aeroportu terminalı ilə yeni hava limanı sərnişin tutumunu kütləvi şəkildə genişləndirilərək və daha iki terminal artırılaraq 150 milyon sərnişinə çatdırılması planlaşdırılır. 2035-ci ilə qədər yeni hava limanının ildə 260 milyon sərnişinə xidmət edən dünyanın ən böyük hava limanı olacağı proqnozlaşdırılır.
Eyni dövrdə Tokat, Kahramanmaraş, Sivas, Qaziantep və Çanaqqala, Balıkəsir və Qars hava limanları da daxil olmaqla bir çox digər hava limanları 2006 və 2007-ci illərdə yenidən istifadəyə açılmışdır. Balıkəsir Qoca Seyid Hava Limanı və Kastamonu Hava Limanında əsaslı irəliləyişlər, müvafiq olaraq 2010 və 2013-cü illərdə tamamlandı.
İstinadlar
redaktə- ↑ Inc, IBP. "Turkey Investment and Business Guide Volume 1 Strategic and Practical Information". Google Books (ingilis). Int'l Business Publications. 9 iyun 2015. İstifadə tarixi: 22 mart 2020.
- ↑ "Tarihçe | Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü". web.shgm.gov.tr (ingilis). 2022-07-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 mart 2020.
- ↑ "Türkiye Havacılık Tarihi - I". 10layn (türk). 30 sentyabr 2019. 2021-10-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 mart 2020.
- ↑ "Türk Havacılık Tarihi - Mühendis Beyinler". www.muhendisbeyinler.net (türk). 2020-10-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 mart 2020.