Təbriz zəlzələsi (1641)
Təbriz zəlzələsi (1641) — fevral ayının 5-də müasir Şərqi Azərbaycan ostanının paytaxtı olan Təbriz şəhərində baş vermiş zəlzələ nəzərdə tutulur. Zəlzələnin maqnitudasının 6.8 bal olmuş və episentri Urmiya gölü ilə Təbriz şəhərinin arasına düşmüşdür. Bölgədə baş vermiş ən dağıdıcı zəlzələrdən biri hesab edilən bu hadisə zamanı 30 min insan həyatını itirmişdir.[2]
| Təbriz zəlzələsi (1641) | |
|---|---|
| Tarix |
|
| Maqnituda | 6.8[1] |
| Episentrin yeri | Urmiya gölü ilə Təbriz şəhərinin arası |
| Əhatəsi | Təbriz |
| Xəsarət alanlar | 12,613–30,000 ölü[1][2] |
| Xəritədə yeri | |
|
|
|
Tektonik quruluş
redaktəTəbriz Ərəbistan və Avrasiya plitələrinin toqquşduğu aktiv konvergent sərhəd zonasında yerləşir. Konvergensiya Zaqros dağları boyunca baş verir, burada aktiv qıvrım və dayaq qurşağı yerləşir. Konvergensiya mərkəzi İran daxilində də sürüşmə qırılmaları ilə uyğunlaşmışdır. Təbrizdə yaxınlaşma sürətinin təxminən 20 mm/il olduğu təxmin edilir. Şəhər Ərəbistan, Anadolu və Avrasiya plitələrinin üçlü qovşağının yaxınlığında yerləşir. Magis konvergensiya Qafqazın altında kontinental toqquşma və Təbriz ətrafında sağa doğru sürüşmə tektonikası ilə nəticələnir. Ən böyük problemin olduğu yerlərdən biri Şimali Təbrizdir - burada 100 km (62 mil) məsafədə WNW-ESE istiqamətli bir qırılma vardır. Bu 1721, 1780 və 1786-cı illərdə dağıdıcı zəlzələlərə səbəb olub.[3]
Zəlzələ
redaktə6.8 ballıq zəlzələ Şimali Təbriz Fayının cənubunda yerləşən qırılma strukturunu parçaladı.[4] Şimal Təbriz qırağının özü zəlzələ zamanı qopmayıb. Zəlzələnin ehtimal olunan yeri 20 km (12 mil) sol yan qırılma olan Dehxarqan qırağı boyuncadır.[5] Normal qırılma xüsusiyyətləri zəlzələ bölgəsində ümumi bir hadisədir.[4] O, Osku və Azərşəhr şəhərləri arasında NE-SW-ni vurur. Fay 200 m (660 fut) ölçülən ofsetin qeydə alındığı Səhənd vulkanının qərb bazasında yerləşir.[5]
Ziyan
redaktəAraşdırmaçılar Nikolas Ambraseys və Çarlz P. Melvill bildirir ki, zəlzələ cümə günü baş vermişdir.[6][2] Xosrovşah, Üskü və müasir Azərşəhr tamamilə dağılmışdır. Demək olar ki, şəhərdəki bütün evlər, ictimai infrastruktur və tarixi abidələr yerləbir olmuşdur. Bu sıraya bir çox ictimai hamamlar və karvansaraylar da daxildir. Zəlzələnin effekti Bağdaddan da hiss edilmişdir.[2] Qış olduğu üçün əksər heyvanlar tövlələrdə saxlanılırdı və bu tövlələrin uçması nəticəsində çox sayıda heyvan da tələf olmuşdur. Təbrizdəki Məscid-i Ustad-Şagird və Ərk qalası ciddi ziyan görmüşdür. Bir çox məscidin minarələrinə, gümbəzlərinə və binalarına ciddi ziyan dəymişdir. Zəlzələ Səhənddə qaya sürüşməsinə səbəb olmuş və bu xeyli sayda insanın ölməsinə səbəb olmuşdur.[7] Yerdə çatlar əmələ gəlmiş və bu çatlardan su püskürmüşdür. Zəlzələnin vurduğu ziyanı ortadan qaldırmaq və ölüləri dəfn etmək aylarla vaxt davam etmişdir. Afterşoklar zəlzələdən sonrakı 6 ay ərzində hiss edilmişdir. Zəlzələdən sağ qurtulmağı bacaranların çoxu öz evlərinin xarabalığında yaşamaqda idilər. Bəzi sakinlər bir qədər sonra evlərinə geri döndülər və afterşoklar zamanı zədəli evlərinin çökməsi nəticəsində həyatlarını itirdilər. Zəlzələdən sonrakı iki ay ərzində hər gün 7 afterşok hiss edilməkdə idi.[8]
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 Utsu, T. R., A List of Deadly Earthquakes in the World: 1500–2000 // International Handbook of Earthquake & Engineering Seismology, Part A, Volume 81A (First), Academic Press, 2002, səh. 708, ISBN 978-0124406520
- ↑ 1 2 3 4 National Geophysical Data Center / World Data Service (NGDC/WDS): NCEI/WDS Global Significant Earthquake Database. NOAA National Centers for Environmental Information. "Significant Earthquake Information". NOAA National Centers for Environmental Information. 1972. doi:10.7289/V5TD9V7K. İstifadə tarixi: 8 June 2022.
- ↑ Moradi, Ali Siahkali; Hatzfeld, Denis; Tatar, Mohammad. "Microseismicity and seismotectonics of the North Tabriz fault (Iran)". Tectonophysics. Elsevier. 506 (1–4). 2011: 22–30. Bibcode:2011Tectp.506...22M. doi:10.1016/j.tecto.2011.04.008.
- ↑ 1 2 Rahimzadeh, Saeid; Moshasha, Yasamin; Mirzaei, Noorbakhsh. "Surface deformations attributed to the Dehkhwarghan-Tabriz earthquake fault zone" (PDF). 19th Iranian Geophysical Conference–November. 2020: 124–128. 2022-06-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-08-29.
- ↑ 1 2 Faridi, Mohammad; Burg, Jean-Pierre; Nazari, Hamid; Talebian, M. "Active faults pattern and interplay in the Azerbaijan region (NW Iran)". Geotectonics. 51 (4). 2017: 428–437. Bibcode:2017Geote..51..428F. doi:10.1134/S0016852117040033.
- ↑ Ambraseys N.N.; Melville C.P. A History of Persian Earthquakes. Cambridge University Press. 2005. 49–51, 160. ISBN 9780521021876.
- ↑ Berberian, Manuel; Arshadi, S. "On the evidence of the youngest activity of the North Tabriz Fault and the seismicity of Tabriz City". Geological Survey of Iran. 39: 397–418. CiteSeerX 10.1.1.467.2852. 8 June 2022 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Melville, Charles. "Historical Monuments and Earthquakes in Tabriz". Iran. Taylor & Francis. 19. 1981: 159–177. doi:10.2307/4299714. JSTOR 4299714.