Tərəkəmə (tarixi-coğrafi ərazi)

Dağıstan ərazisində türklərin yaşadığı tarixi-coğrafi ərazi

Tərəkəmə — yuxarı və aşağı hissələrə bölünən tarixi-coğrafi rayon. Hazırda ərazi Dağıstanın Dərbənd, Qaytaq, QayakəndTabasaran rayonlarının bir hissəsidir.

tarixi ərazi
Tərəkəmə
Tərəkəmə (tarixi-coğrafi ərazi)
Tarixi Tərəkəmə ərazisinə daxil olan Çinarlı kəndinin uzaqdan görünüşü
Tarixi Tərəkəmə ərazisinə daxil olan Çinarlı kəndinin uzaqdan görünüşü
Ölkə Rusiya
Daxildir Dağıstan Respublikası
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb XVI əsrin sonları
Əhalisi
Əhalisi 100 min[1] nəfər
Etnik tərkib Azərbaycanlılar, türklər, qarapapaqlar
Dini tərkib islam
Rəsmi dili Azərbaycan

Bölgənin əsası XVI əsrin sonlarında Tərəkəmələri Şirvandan buraya köçürən Qaytaq Usmisi Sultan-Əhməd tərəfindən qoyulmuşdur.[2][3][4]

Yuxarı Tərəkəmə ərazisinə Ərkit, Canaq, Quli, Mola-kent, Yengikənd , Tumanlar, Çumlı, həmçinin Başlı kəndi daxil idi.[5]

Tərəkəmə camaatının çoxu rəiyyət idi.[6] Hazırda da bu kəndlərin əhalisinin çoxunu azərbaycanlılar təşkil edir.[7]

1820-ci ildə Usmi idarəçiliyi ləğv edildikdən sonra Tərəkəmələrin məskunlaşdığı ərazi rus pristavına tabe olan xüsusi Tərəkəmə ərazisinə çevrildi. Lakin tezliklə yenidən Qaytaq usmiliyinin idarəçiliyinə verildi. 1860-cı ildən Tərəkəmə mahalı Dağıstan vilayətinin tərkibində yaradılmış Qaytaq-Tabasaran dairəsinin Aşağıqaytaq bölməsinin tərkibinə daxil edildi.[8][3] 1866-cı ildə burada Naib idarəçiliyi tətbiq edildi. 1900-cü ildə isə pristav bölməsinə çevrildi.

1921-ci ildə Qaytaq-Tabasaran dairəsi Dağıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının tərkibinə daxil oldu. Həmin ilin iyulunda rayonun bir hissəsində ayrıca Dərbənd rayonu təşkil edildi.

Tərəkəmələrin əsas hissəsi hələ də Dərbənd rayonunun Bərəkəy, Cəmikənd, Vəlikənd, Gecux, Padar, Məmmədqala, Qala, Səlik, Segelər, Çinar, Qaradağlı, Ullu-Tərəkəmə, TatlarDəliçoban kəndlərində kompakt yaşayır.[8]

İstinadlar

redaktə
  1. "Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 2020-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-01-01.
  2. Очерки истории Дагестана. Институт истории, языка и литературы им. Г. Цадасы, том 1. Дагестанское книжное изд-во, 1957
  3. 1 2 "Воронов Н. И., Сборник статистических свѣдѣній о Кавказѣ. Императорское русское географическое общество. Кавказскій отдѣл, 1869, стр. 93". 2019-01-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-03.
  4. Алиев Б. Г., Умаханов М.-С. К., Дагестан в XV—XVI вв.: вопросы исторической географии, Институт ИАЭ ДНЦ, 2004
  5. "ЗАПИСКА О СОСЛОВНО-ПОЗЕМЕЛЬНОМ СТРОЕ В КАЙТАГЕ" (rus). 2021-12-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-27.
  6. Терекеме  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  7. "Rusiya əhalisinin etnik tərkibi". 2014-07-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-18.
  8. 1 2 Гаджиева С. Ш. Дагестанские терекеменцы. XIX — начало XX в. М., «Наука», 1990

Həmçinin bax

redaktə

Xarici keçidlər

redaktə