Tibet tülküsü

Tibet tülküsü
Tibet tülküsü
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Klad: Euteleostomi Klad: Xoanlar Klad: Rhipidistia Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Elpistostegalia Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Dördayaqlılar Klad: Reptiliomorpha Klad: Amniota Sinif: Məməlilər Klad: Theriimorpha Klad: Theriiformes Klad: Trechnotheria Klad: Cladotheria Klad: Prototribosphenida Klad: Zatheria Klad: Tribosphenida Yarımsinif: Vəhşi heyvanlar Klad: Euteriyalar İnfrasinif: Plasentalılar Maqndəstə: Boreoeutheria Dəstəüstü: Lavrazioterilər Klad: Scrotifera Qranddəstə: Ferungulata Mirdəstə: Ferae Klad: Pan-Carnivora Klad: Carnivoramorpha Klad: Yırtıcıkimilər Dəstə: Yırtıcılar Yarımdəstə: İtkimilər Fəsilə: İtlər ???: Tibet tülküsü
Beynəlxalq elmi adı
	Vulpes ferrilata Brian Houghton Hodgson, 1842[…];
Mühafizə statusu
	Az qayğı tələb edənlər; Least Concern (IUCN 3.1)Least Concern: 23061
ITIS	621862
NCBI	561074
EOL	327998

Tibet tülküsü (lat. Vulpes ferrilata) — itkimilər dəstəsinə, tülkülər cinsinə aid növ.

Xarici görünüş

Tibet tülküsü tülkülər arasında ən kiçik ölçülərinə malik olanıdır. Dişləri yaxşı inkişaf etmişdir. İri yırtıcı dişlərə sahibdir. Tülkünün dərisi qalın, sıx xəzlə örtülüdür. Bu xəz onu güçlü küləklərdən qorumağa imkan verir. Üz hissəsi ilk baxışda dördbucaqlı formadadır. Bunun bu cür olmasına səbəb boğaz ətrafında uzun tüklərinin olmasıdır. Böyür hissələri sarı-qəhvəyi rəngə çalır. Boğazdan qarın hissəsi də daxil olmaqla ağ rəngdə olur.

Yetkin tülkü 60 - 70 sm uzunluğa malik olur. Quyruğu 30 - 45 sm təşkil edir.

Bütün yetkin fərdlərin çəkisi 4 - 5,5 kiloqram arasında^[3] dəyişir.

Kariotipi 36 xromosondur.

Yayılması

Tibet tülküsü əsasən Tibet yaylasının çöl və yarımsəhra zonasında yayılmışdır. Onlara üstəlik Nepalda, Şimal-qərbi Hindistanda, Çinin bir çox daxili rayonlarında, Tibet Muxtar vilayətində rast gəlinir. 2008-ci ildə araşdırmaçılar Tibet tülkülərini 5 200 yüksəkliklərdə müşahidə etmişlər. Ancaq bu növ tülküləri Ochotonalərin rast gəlindiyi ərazilərdə müşahidə etmək mümkünsüzdür. Səbəb isə onların bir-birinə, rəqib olmasıdır^[4].

Həyat tərzi

Tibet tülküləri yüksək dağlıq ərazilərdə ya iri daşların arasında, ya da dağlarda qazdıqları yuvalarda yaşayırıar. Olduqca gizli həyat sürülər. Qidalarını ovladıqdan sonra digər həmcinsinə belə gətirirlər. Qulaqları olduqca yaxşı inkişaf etmişdir. Əsasən ovda istifadə edilir. İy bilmə qabiliyyəti isə onların ərazilərini tanımağa xidmət edir. Onlar öz ərazilərini aktiv şəkildə qoruya bilirlər. Bununla belə ərazi bölğüsü aydın bilinmir. Onlar bir-birinin qonşuluğunda və hətta bir ərazidə bir necə çütlük yaşıya bilir.

2006-cı ilə qədər onları heç kəs videoya çəkə bilməmişdi. Səbəb isə onların əl çatmaz ərazilərdə yaşaması və ehtiyatlı həyat sürməsi olmuşdur. İlk dəfə BBC telekanalının çəkiliş qrupu onları lentə ala bilmişlər^[5].

Bir çox araşdırmaçıların fikirinə görə bu növ tülkülər 8-10 il yaşayır. Ancaq onların böyük qismi müxtəlif səbəblərdən artıq beş yaşında həystını itirir.

Qidalanması

Qidasının əsasını — Ochotona təşkil edir. Üstəlik onlar kiçik gəmiriciləri, kiçik quşları və onların yumurtalarını yerirlər. Qida rasionuna böcəklər, sürünənlər və giləmeyvələrdə daxildir.

Çoxalması

Tibet tülküləeinin çoxalma dövrü fevraldan başlayır. Çütlüklər artıq birinci illərinin sonlarına yaxın çütləşirlər. Dişi və erkək balalara birgə baxır. Boğazlıq 50-60 gün; ortalama — 55 gün davam edir. Bala verdikdən bir necə həftə ərzində ana balaları tək etmir. 2-5 olmaqla, ətçə balalar doğulur. Balaların çəkisi cəmi 60-120 q təşkil edir. Doğulduqdan bir necı həftə ərzində ada balalara süd verir. Süd vermə dövrünün nəqədər çəkməsi bilinmir.

İnsan üçün əhəmiyyəti

Bu tüklülərin dərisindən yerlilər papaq hazırlayır. Hansıkı insanı yağışdan və küləkdən qoruya bilir. Ancaq böyük kammersiya əhəmiyyəti yoxdur. Üstəlik onlar gəmiriciləri məhv etməklə insalara və təbiətə xeyr verirlər.

Qorunması

Əsas arealdan kənarda sayları olduqca azdır. 1989-ci ildə aparılan qiymətləndirməyə görə onların ümumi sayı 37 000 baş olması ehtimal edilur.

Tülkülər üçün əsas təhlükə Çində olan şirkətkərdən biri Ochotonaları Tibet platosuna göndərilməsini həyata keçirməsidir.

Digər təhlükə tibetin yerli əhalisinin saxladığı ev itləridir^[4].

Mənbə

İstinadlar

↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2003.
↑ Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p. ISBN 978-0-8018-8221-0
↑ Harris, R.B., Z.H. Wang, J.K. Zhou, and Q.X. Liu. "Notes on biology of the Tibetan fox (Vulpes ferrilata)" (PDF). Canid News. 11. 2008: 1–7. 2020-09-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-11-06.
↑ ¹ ² "Vulpes ferrilata (Tibetan Fox, Sand Fox, Tibetan Sand Fox)". 2011-06-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-06.
↑ "Tibetan Sand Fox: The Animal Files". 2010-02-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-06.

[_d2cb52d6902e9b6e-1] Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2003.

[_d84c74b98bfa7249-2] Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p. ISBN 978-0-8018-8221-0

[Harris-3] Harris, R.B., Z.H. Wang, J.K. Zhou, and Q.X. Liu. "Notes on biology of the Tibetan fox (Vulpes ferrilata)" (PDF). Canid News. 11. 2008: 1–7. 2020-09-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-11-06.

[Ссылка1-4] ¹ ² "Vulpes ferrilata (Tibetan Fox, Sand Fox, Tibetan Sand Fox)". 2011-06-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-06.

[5] "Tibetan Sand Fox: The Animal Files". 2010-02-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-06.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]