Tyallinq Kupmans
Tyallinq Kupmans (ing. Tjalling Charles Koopmans ) (28 avqust 1910 - 28 fevral 1985) holland iqtisadçı və fizik. 1975-ci ildə İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatını Leonid Kantoroviçlə birlikdə qazanmışdı.
| Tyallinq Kupmans | |
|---|---|
| ing. Tjalling Charles Koopmans | |
 | |
| Doğum adı | Tjalling Charles Koopmans |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri |
S-Qrevelend,  Niderland |
| Vəfat tarixi | (74 yaşında) |
| Vəfat yeri | Nyu Heven, Konnektikut, ABŞ |
| Milliyyəti |
Niderland |
| Elm sahələri | İqtisadiyyat, Fizika |
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Elmi rəhbərləri | Endrik Entoni, Yan Tinberqen |
| Tanınır | Ekzogen böyümə modeli, Ekonometrika, Logistika |
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |
 1975 İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
redaktəTyallinq Kupmans 1927-ci ildə hələ 17 yaşında olarkən Utrext Universitetinin riyaziyyat bölməsinə qəbul olur, amma 1930-cu ildən nəzəri fizika bölməsinə keçir. 1933-cü ildə riyaziyyat və fizika təhsili aldıqdan sonra iqtisadçı Yan Tinberqenlə tanış olur və onun rəhbərliyi altında riyazi iqtisadiyyat oxumaq üçün Amsterdama gedir. Kupmans riyazi iqtisaddan başqa statistika və ekonometrika sahələrində də tədqiqatlar aparır. Xüsusən də 1935-ci ilin payızında Norveçə gedib Raqnar Frişin yanında işləməkdən çox təsirlənir. Müəllimi Leyden şəhərinə təyin olunduğu üçün Kupmans magistr diplomunu 1936-cı ildə Leyden Universitetində alır.
1936-1938-ci ildə Kupmans müəllimi Yan Tinberqen Cenevrəyə, Millətlər Liqasının Maliyyə bölümünə işləməyə getdikdən sonra Rotterdamda Tinberqenin əvəzinə Erasmus Universitetində dərs deməyə başlayır. 1938-ci ildə Kupmans da Cenevrəyə gedib Millətlər Liqasının Maliyyə bölümündə işləməyə başladı və burada Yan Tinberqenin ABŞ iqtisadiyyatı üçün hazırladığı konyuktura modelini Böyük Britaniya iqtisadiyyatına tətbiq etmək üçün tədqiqatlara başladı. Kupmans burada sonradan İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı alacaq Ceyms Midlə birlikdə tədqiqatlar aparmaq üçün yaxın əlaqələr qurdu. II Dünya müharibəsi başladıqdan sonra Kupmans həyat yoldaşı və kiçik qızı ilə 1940-cı ildə ABŞ-yə köçdü. Kupmans Vaşinqtonda İngilis Ticarət Gəmiçilik şirkətində işləməyə başladı və Böyük Britaniyanın ABŞ-dən aldığı silahların Atlantik okeanında daşınma problemləri ilə məşğul olmağa başladı. Bu işdə o logistika, xüsusən optimal çatdırılma ilə bağlı tədqiqatlara diqqətini artırdı. 1944-cü ildə buradakı işini itirdikdən sonra Çikaqoya getdi və orada Çikaqo Universitetinə bağlı olaraq fəaliyyət göstərən Kovles İqtisadi Tədqiqatlar Komissiyasında işləməyə başladı. Kupmans 1946-cı ildə ABŞ vətəndaşlığına keçdi. 1948-ci ildə isə Kupmans işlədiyi tədqiqatlar qrupunun direktorluğuna yüksəldi. Bu qurumun maliyyə ehtiyyaclarını qarşlayan Kovlesə 1955-ci ildən Yel Universiteti dəstək verməyə başladı və bu universitetdə yeni bir Kovles İqtisadi Tədqiqatlar Komissiyası quruldu. Beləliklə Kupmans da Yel Universitetinə keçdi. Orada Kupmans optimal böyümə və hərəkat tədqiqatlarının daxil olduğu hərəkat analizinə diqqətini artırdı.
Tədqiqatları
redaktəKupmansın apardığı ilk tədqiqat Hetri-Fok nəzəriyyəsi ilə bağlı oldu və nəticəsi kvant kimyasında geniş yayılmış Kupmans nəzəriyyəsi ilə yekunlaşdı. Riyazi iqtisadiyyatla bağlı tədqiqatlarına isə hərəkat analizi, istehsal, xərclər, qiymətqoyma üçün giriş-çıxışlar arasındakı bağlılıqlar və bunların iqtisadi fəaliyyətlərlə qiymətlər arasındakı əlaqələri daxildir. 1975-ci ildə Leonid Kantoroviçlə bölüşdürdüyü İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatını Xammalın bölüşdürülməsi və optimal istifadə olunması nəzəriyyəsinə böyük xidmətlərindən dolayı layiq görüldü.