Vikipediya

Ukraynada növbəti prezident seçkiləri

Ukraynada növbəti prezident seçkiləri 2024-cü ilin mart və ya aprel ayında keçirilməli idi. Lakin Rusiya–Ukrayna müharibəsinə görə Ukraynada 24 fevral 2022-ci ildən hərbi vəziyyət qüvvədə olduğundan, Ukrayna qanunları hərbi vəziyyətin qüvvədə olduğu vaxt prezident seçkilərinin keçirilməsinə icazə vermədiyi üçün seçkilər təxirə salındı.[1][2][3][4][5][6] Hərbi vəziyyət parlamentin təsdiqi ilə tam miqyaslı müharibədən sonra 90 günlük fasilələrlə uzadılıb və ən son (2024-cü ilin oktyabr ayından etibarən) 13-cü dəfə 7 fevral 2025-ci ilə qədər uzadılıb.[7]

← 2019  Ukrayna
Ukraynada növbəti prezident seçkiləri
açıqlanılması gözlənilir

Arxa plan

redaktə

Seçkilərin təxirə salınması

redaktə

Ukraynanın "Hərbi vəziyyətin hüquqi rejimi haqqında" qanununun 19-cu maddəsi hərbi vəziyyət şəraitində prezident, parlament və yerli seçkiləri qadağan edir,[8] qanunun 10-cu maddəsinə görə isə hərbi vəziyyət altında ikən Ukrayna Prezidentinin, parlamentinin və Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətlərinə xitam verilə bilməz.[9][10] Ukrayna Konstitusiyasının 108-ci maddəsinə əsasən Ukrayna Prezidenti öz vəzifə səlahiyyətlərini Ukraynanın seçilmiş yeni prezidenti vəzifəsinə başlayana qədər icra etməlidir,[11] hətta hazırkı prezident Volodimir Zelenskinin 2019-cu ildə seçildiyi 5 illik müddət sona çatsa belə, o, sonrakı prezident and içənə qədər hüquqi şəkildə bu vəzifənin icrasına davam edə bilər.[12]

Qanuni qadağa ilə yanaşı, Ukraynada həm hökumət, həm də müxalifət siyasətçiləri Rusiya ilə müharibə davam etdiyi üçün təhlükəsizlik və köçkün seçicilərlə bağlı narahatlıqları nəzərə alaraq, 2024-cü il seçkilərinin mümkünlüyünü şübhə altına aldılar.[2][12] Rusiya 2024-cü ilin oktyabrına qədər Ukrayna ərazisinin 18%-nə nəzarət edir[13] və 14 milyona yaxın ukraynalı ya xaricə qaçıb, ya da ölkə daxilində didərgin düşüb.[2][12][8] Seçkilərin təxirə salınması üçün digər səbəblərə isə seçicilər üçün təhlükə və Rusiyanın bombardmanı nəticəsində səsvermə prosesinin mümkün pozulması,[8][14] Ukraynanın Rusiya nəzarətindəki ərazilərində vətəndaşlarının səs verə bilməməsi,[14] əsgərlərin səs verə bilməməsi və ya seçkilərdə namizəd kimi iştirak edə bilməməsi,[12] zədələnmiş seçki infrastrukturu,[12] milyonlarla köçkün seçicini əks etdirmək üçün yenilənməmiş köhnəlmiş seçici reyestri,[8] hərbi vəziyyətlə bağlı seçki kampaniyalarının məhdudlaşdırılması və məhdud hüquqlar[8] və müxalifət namizədləri üçün ədalətli rəqabət ortamının olmaması[15] və büdcənin olmaması daxildir.[12]

Kiyev Beynəlxalq Sosiologiya İnstitutu tərəfindən 2023-cü ilin oktyabrında açıqlanan sorğuya əsasən, ukraynalıların 81%-i müharibə bitənə qədər seçkilərin keçirilməsini istəmir[16] və 200-dən çox vətəndaş cəmiyyəti institutu, QHT və insan haqları qrupları rəsmi olaraq müharibə zamanı seçkilərin keçirilməsinə qarşı çıxıb.[14] Zelenski 2023-cü ilin noyabrında Avropa Həmrəyliyi partiyasından olan deputat Oleksiy Honçarenkonun Zelenskinin seçkiləri 31 mart 2024-cü ildə keçirmək barədə qərara gəldiyinə dair iddiasına cavab kimi "indi bunun üçün uyğun vaxt deyil" demişdir.[17] Noyabrın sonlarında Ali Radada təmsil olunan bütün siyasi partiyalar hərbi vəziyyət başa çatanadək hər hansı bir milli seçkinin keçirilməsinin təxirə salınması barədə razılaşdıqları sənədi imzaladılar[18] və hərbi vəziyyətin ləğv olunmasından sonra, ən tez 6 ay sonra baş tutacaq və müharibədən sonra keçiriləcək ilk seçkiləri tənzimləyəcək xüsusi qanunlar üzərində çalışmaq barədə razılaşdılar.[19]

Seçki sistemi

redaktə

Ukrayna Prezidenti iki turlu sistemlə beş il müddətinə seçilir, birinci turda heç bir namizəd mütləq səs çoxluğu əldə etməzsə, birinci turdan üç həftə sonra ikinci tur təşkil olunur. Konstitusiyanın 103-cü maddəsinə əsasən, prezidentin səlahiyyətlərinə vaxtından əvvəl xitam verildiyi halda, yeni prezidentin seçilməsi üçün seçkilər əvvəlki prezident vəzifəsini tərk etdikdən sonra, 90 gün ərzində keçirilməlidir.[20]

Konstitusiyaya görə prezident beş il olmaqla, iki müddətdən artıq vəzifədə qala bilməz.

Namizədlər

redaktə

Namizəd olacağını açıqlayanlar

redaktə
Ad Təvəllüd Partiya mənsubiyyəti Tutduğu vəzifələr Vacib tarixlər
 
Oleksii Arestoviç 		3 avqust 1975 (1975-08-03) (49 yaş)
Dedoplistsqaro, Gürcüstan SSR, SSRİ 		Bitərəf Ukrayna Prezident Aparatının müşaviri (2020–2023)
Ukrayna üzrə Üçtərəfli Təmas Qrupunun spikeri (2020–2022) 		Namizəd olacağını bildirdi: 1 noyabr 2023 (2023-11-01)[21]
 
Petro Poroşenko 		26 sentyabr 1965 (1965-09-26) (59 yaş)
Bolqrad, Odessa vilayəti 		Avropa Həmrəyliyi Xalq deputatı (1998–2007, 2012–14, 2019–h.h.)
Ukrayna Prezidenti (2014–2019)
Ticarət və iqtisadi inkişaf naziri (2012)
Xarici işlər naziri (2009–10) 		Namizəd olacağını bildirdi: 2 aprel 2024 (2024-04-02)[22]

Mümkün namizədlər

redaktə
Ad Təvəllüd Partiya mənsubiyyəti Tutduğu vəzifələr Qeydlər
 
Valeri Zalujnı 		8 iyul 1973 (1973-07-08) (51 yaş)
Novoqrad-Volınsk, Jitomir vilayəti 		Bitərəf Ukraynanın Böyük Britaniyadakı səfiri (2024–h.h.)
Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı (2021–2024) 		Siyasətə girib-girməyəci tez-tez danışılır[23] və sorğularda aparıcı namizədlər arasında yer alır.[24][25][1]
 
Volodimir Zelenski 		25 yanvar 1978 (1978-01-25) (46 yaş)
Krivoy Roq, Dnepropetrovsk vilayəti 		Xalqın Xidmətçisi Ukrayna Prezidenti (2019–h.h.) Təkrar namizəd olub-olmayacağı barədə açıqlama verməyib.

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 "Zelensky's First Term Is Almost Up. No One's Sure What Happens Next". The New York Times. 5 October 2023. İstifadə tarixi: 6 October 2023.
  2. ↑ 1 2 3 Yuliia Dysa. "Ukraine's Zelenskiy ponders idea of 2024 election during war". Reuters. 3 November 2023.
  3. ↑ Yurii Kliuchkovskyi and Volodymyr Venher. "Organisation and holding of elections in post-war Ukraine. Prerequisites and challenges". Council of Europe. July 2022.
  4. ↑ "PACE President Tiny Kox: It is up to the Government, Parliament and the people of Ukraine to decide when and how to conduct elections". Council of Europe Office in Ukraine. 17 May 2023. İstifadə tarixi: 8 July 2023.
  5. ↑ "Ukraine legislature extends martial law and general mobilization through November". Jurist. 28 July 2023.
  6. ↑ "Ukrainian Parliament extends martial law and general mobilisation". Ukrainska Pravda (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-07-23.
  7. ↑ Romanenko, Valentyna. "Ukraine's parliament votes in favour of extending martial law and mobilisation in 13th vote". Ukrainska Pravda (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-10-30.
  8. ↑ 1 2 3 4 5 Reaney, Lee; Wasserman, Joel. "Wartime Elections in Ukraine Are Impossible". Foreign Policy (ingilis). 2023-07-11. 14 November 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-30.
  9. ↑ "Five years of Zelenskyyʼs presidency will expire in May 2024. Some analysts and enemies say he will lose legitimacy. Itʼs true? — No, this is an unconstitutional delusion. Babelʼs legal and anti-fake analysis". babel.ua (ingilis). 2024-02-26. İstifadə tarixi: 2024-10-30.
  10. ↑ Про правовий режим воєнного стану [On the legal regime of martial law] // Act of 2015. § 10, § 19.
  11. ↑ "Article 108". Constitution of Ukraine. 1996.
  12. ↑ 1 2 3 4 5 6 Abdurasulov, Abdujalil. "Ukraine war: Fierce row erupts over 2024 election". BBC News. 25 November 2023. İstifadə tarixi: 26 November 2023.
  13. ↑ "War in Ukraine". Global Conflict Tracker (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-11-02.
  14. ↑ 1 2 3 Oz, Katerji. "Zelensky Is Following Ukrainian Law in Postponing Elections". Foreign Policy. 2023-11-17. 17 November 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-30.
  15. ↑ "Zelensky's term would have expired this month, but he's staying. Russia wants to use it". The Kyiv Independent (ingilis). 2024-05-06. İstifadə tarixi: 2024-10-30.
  16. ↑ "Press releases and reports - When elections should be held, attitudes towards online voting and attitudes towards possible restrictions on citizens' rights: results of a telephone survey conducted on September 30-October 11, 2023". Kyiv International Institute of Sociology. İstifadə tarixi: 2024-10-30.
  17. ↑ Свобода, Радіо. "«Вибори не на часі» – Зеленський прокоментував заяви про можливість виборів у 2024 році". Радіо Свобода (ukrayna). 2023-11-06.
  18. ↑ "Ukraine's political parties agree on carrying out elections only after the war". Ukrainska Pravda. 30 November 2023. İstifadə tarixi: 30 November 2023.
  19. ↑ "Conclusions of the ninth Jean Monnet dialogue" (PDF) (ukrayna). Verkhovna Rada. 12 November 2023. İstifadə tarixi: 3 December 2023.
  20. ↑ Article 103 of the Constitution of Ukraine (1996)
  21. ↑ "Zelenskyy's former advisor Arestovych to stand in future elections". english.nv.ua (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-10-27.
  22. ↑ "Poroshenko plans to run for president again after war ends". The Kyiv Independent (ingilis). 2024-04-03. İstifadə tarixi: 2024-10-27.
  23. ↑ "Are elections possible before the war ends, and who is likely to win?". Ukrainska Pravda (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-10-27.
  24. ↑ "Кого б обрали українці, якби зараз провели президентські вибори? Ось результати дослідження [Who would Ukrainians choose if presidential elections were held now? Here are the results of the survey]". hromadske (ukrayna). 26 November 2024. İstifadə tarixi: 28 November 2024.
  25. ↑ "Якби Зеленський і Залужний боролись за крісло президента, то йшли б нога в ногу – опитування (If Zelenskyi and Zaluzhnyi were fighting for the president's post, they would come within an inch of each other - survey)". Ukrainska Pravda (ukrayna). 2023-12-04. İstifadə tarixi: 2024-10-27.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Ukraynada_növbəti_prezident_seçkiləri&oldid=7911615"