Azərbaycanda ilk əsaslı dərs vəsaitinin, dərsliyin yaranması tarixi 1876-cı ildən fəaliyyət göstərən Qori seminariyası ilə bağlıdır. Qori seminariyası ziyalıların yeni nəslinin yetişməsi, onların şəxsində Azərbaycanda yeni nəfəsli mədəniyyətin yayılması və öyrənilməsi, yeni elmi üsulların tətbiq olunması, yeni ictimai fikrin formalaşması, bir qədər sonra isə Azərbaycan intibahını həyata keçirəcək bütöv bir nəslin meydana gəlməsində müstəsna rol oynamışdır.

Bir çox demokrat düşüncəli, tərəqqipərvər pedaqoqların dərs dedikləri bu seminariyada azərbaycanlı, gürcü, rus və digər xalqların övladları Avropa dilləri və ədəbiyyatını, rus dilini, ədəbiyyatını və pedaqogikasını, təbiət, coğrafiya, hesab və başqa fənləri öyrənmişlər. Seminariyada Qərb, xüsusilə, rus dili və ədəbiyyatının tədrisinə geniş yer verilmiş, dünya klassiklərinin əsərləri tədris edilmiş, nəzdində Qərbi Avropa və rus klassiklərinin əsərlərindən ibarət zəngin kitabxana fəaliyyət göstərirdi.

Azərbaycan dilində tədris kitabının yaranması tarixi də həmin dövrlə bağlıdır. Məlumdur ki, 1852-ci ildə Mirzə Şəfi Vazeh Tiflisdə dərs dediyi zaman Mirzə Kazım bəyin Moskvadaki tələbələrindən olan İvan Qriqoryev ilə birlikdə Azərbaycan poeziyasının ilk müntəxəbatı "Kitabi-türki" adlı bir dərslik tərtib etmişdir.[1] Lakin XIX əsrin 60–70-ci illərində həmin dərs vəsaiti mənən bir qədər köhnəldiyinə və təkrar çap olunmadığına görə uzunömürlüyü ilə seçilməmişdir. Beləliklə, həm azərbaycanlı məktəbliləri dərs öyrənmək, həm də azərbaycanlı müəllimləri Ana dilində dərs demək üçün sərəncamlarında dərsliyin olmaması problemi ilə üzləşirdilər.

1881 ilin yanvar ayının 26-da Qafqaz canişini nin təsdiq etdiyi təlimata əsasən Cənubi Qafqaz da yaşayan xalqların nümayəndələri dərslərini ilk tədris ilində öz Ana dillərində almalı idilər . Lakin, deyildiyi kimi, Azərbaycan dilində dərsliyin olmaması canişinin təlimatının yerinə yetirilməməsi təhlükəsini yaradırdı. Bu səbəbdən, dərsliyin tezliklə tərtib tapması artıq dövlət əhəmiyyətli işə çevrilərək həmin illərdə (1879–1893) Qori seminariyasının Azərbaycan şöbəsinin ilk inspektoru olmuş Aleksey Osipoviç Çernyayevski yə həvalə olunur. 1882-ci ildə A.O.Çernyayevskinin topladığı material əsasında Vətən dili adlanan dərsliyin birinci hissəsi (Vətən dili, I hissə) işıq üzü görmüşdür. İkinci-üçüncü sinif şagirdləri üçün nəzərdə tutulan "Vətən dili" dərsliyinin II hissəsi (Vətən dili, II hissə) 1888-ci ildə A.O.Çernyayevskinin və Səfərəli bəy Vəlibəyov un tərtibində işıq üzü görür. "Vətən dili"ndə Həsənəli xan Qaradağinin tərcümələri və orijinal əsərləri ilə yanaşı Qasım bəy Zakir, Molla Vəli Vidadi, Firidun bəy Köçərli, Abbas Səhhət, Mirzə Əbdürrəhim Talıbov, Mustafa ağa Arif Şıxlinskinin əsərlərindən də istifadə olunmuşdur.

Qırx ilə (!) yaxın bir müddət ərzində Cənubi Qafqazda аzərbaycanlı uşaqlar və müəllimlər üçün mükəmməl dərs vəsaiti olan "Vətən dili" Üzeyir bəy Hacıbəyov (1899-1904 təhsil alıb), Müslüm Maqomayev (18991904 təhsil alıb), Mahmud bəy Mahmudbəyov (18791883 təhsil alıb), Nəriman Nərimanov (1890 bitirib), Süleyman Sani Axundov (1894 bitirib), Fərhad Ağazadə (Şərqli) (1900 bitirib) və başqa yüzlərlə Azərbaycan ziyalısının dərsliyi olmuşdur.

İstinadlar redaktə

  1. Вазех // Российская педагогическая энциклопедия. — М., 1993. — Т. I. — С. 126.

Mənbə redaktə

Həmçinin bax redaktə

Xarici keçidlər redaktə