Mirzə Əbdürrəhim Talıbov
Mirzə Əbdürrəhim Talıbov (1834[1][2], Təbriz – 11 mart 1911[3], Buynaksk, Dağıstan MSSR[1]) — azərbaycanlı nasir, publisist və maarifçi[4][5].
| Mirzə Əbdürrəhim Talıbov | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 1834[1][2] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 11 mart 1911[3] |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, siyasətçi |
| Əsərlərinin dili | Azərbaycan dili, fars dili[1] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı və təhsili
redaktəMirzə Əbdürrəhim Əbutalib Nədcar Təbrizi oğlu Talıbov 1837-ci ildə Cənubi Azərbaycanda Təbriz şəhərinin, Sərxab məhəlləsində dülgər ailəsində anadan olmuşdur. İlk təhsilini mollaxanada aldıqdan sonra mədrəsədə təhsil almış, ərəb və fars dillərini mükəmməl öyrənmişdir. 16 yaşında rus dilini öyrənmək və təhsilini yüksəltmək məqsədilə Tiflisə gedərək təhsilini orada davam etdirmiş, rus, ingilis və fransız dillərini öyrənmişdir. Tiflisdə təhsil aldığı dövrdə rus sosial-demokratlarının və rus yazıçılarının fikirləri ilə tanış olub onlardan təsirlənir[6].
Fəaliyyəti
redaktəTiflisdə yaşadığı dövrdə Qafqazda yolların və körpülərin tikintisindən varlanmış Məhəmməd Əli Xan Kaşanın kontorunda işləyib. Sonradan isə Temirxan-Şuraya köçərək burada şəxsi yol tikintisi kontoru açır. Qafqaz-Stavropol şose yolu çəkilməsi məhz onun kontoruna tapşırılmışdır. Özünə yeni ev almaqla yanaşı şəxsi kitabxana da tikdirir. Burada əslən Dərbənddən olan bir xanımla ailə qurur. Maddi vəziyyəti yaxşı olduğuna görə bir çox xeyriyyə işlərinə də yardım edir. Bir islahatçı kimi müasir məktəbləri dəstəklədiyi üçün Bakıda və Temirxan-Şurada qızlar məktəbinin açılması üçün maddi yardım edir. 1907-ci ildə Təbriz sakinləri tərəfindən İranın birinci Milli Məclisinə deputat seçilsə də bu vəzifəni icra etməkdən imtina etmişdir. 1888-ci ildə İstanbula, 1898-ci ildə isə Məkkəyə həcc ziyarətinə gedir. 1902-ci ildə isə gözlərini müalicə etdirmək üçün Berlinə gedib[6].
Yaradıcılığı
redaktəTalıbov bütün əsərlərini 55 yaşından sonra yazıb. Danışıqda Azərbaycan Türkcəsindən istifadə etməsinə baxmayaraq bütün əsərlərini farsca yazıb. Yazdığı son iki kitabdan başqa bütün kitabları özü öz şəxsi vəsaiti hesabına çap etdirib. "İzahat dər xüsusi azadi" ("Azadlıq haqqında izahat)" adlı kitabı Məşrutə inqilabının qələbəsindən sonra 1906-cı ildə, "Siyasəti-Talibi" ("Talibin siyasəti" kitabı isə ölümündən bir neçə ay sonra 1911-ci ildə Tehranda çap olunub. İlk orijinal bədii əsəri "Kitab yüklü eşşək" alleqorik romanında maarifçiliyi təbliğ edir. "Səfineyi-Talibi", ya "Kitabi Əhməd" ("Talibin gəmisi", yaxud "Əhmədin kitabı" iki cilddə) əsəri Azərbaycan ədəbiyyatında uşaqların həyatından bəhs edən ilk kitabdır. Müəllifin özünün yazdığına görə o bu əsəri Jan Jak Russonun "Emil və ya tərbiyə haqqında" əsərindən təsirlənərək yazıb. Kitab müəllif və onun uydurulmuş 7 yaşlı oğlu arasında baş verən dialoqlardan ibarətdir. Burada oğulun ataya sualları tarixi, elmi, siyasi və dini məsələlərə aydınlıq gətirilir. "Məsalik ülməhsinin" ("Xeyirxahların yolu"), "Məsail ül-həyat" ("Həyat məsələləri"), "İzahat dər xüsusi azadi" ("Azadlıq haqqında izahat"), "Siyasəti-Talibi" ("Talibin siyasəti") ədəbi-elmi və publisistik əsərlərini yazıb çap etdirmişdir. "Məsalik ülməhsinin" ("Xeyirxahların yolu") əsərində əsas personaj var. Onlar mühəndislər Mustafa və Hüseyin, həkim Əhməd və kimya müəllimi Məhəmməddir. Onlara Dəmavənd dağına getmək və burada araşdırmalar aparıb hesablamalar etmək tapşırılır[7]. Yol boyu onlara müctəhid, dərviş və çəkməçi rast gəlir[8]. Tədqiqatçıların qarşısına çıxanlar nədənsə öz siyasi, sosial problemlərini dilə gətirməyə, birləşib islahatlar aparmağa çəkinirlər. Eyni zamanda isə digər millətlər islahatlar aparmaq məqsədilə birləşirlər daha çox danışıb çıxış yolları axtarırlar[9]. Müəllif burada təsvir etdiyi dialoqlarda şah rejimini, İranda baş verən sosial və siyasi problemləri göstərir. Bu kitablarda şərq ictimai-siyasi problemlərinə toxunulur, qabaqcıl ideyalar, xeyirxah əməllər təbliğ olunur. Məşrutə inqilabı ideyalarının təşəkkül və formalaşmasına təsir göstərmişdir[6].
Ölümü
redaktə1911-ci il martın 11-də Şimali Qafqazda Temirxan-Şura şəhərində vəfat etmişdir[6].
Əsərləri
redaktə- Kitab yüklü eşşək — 1888-ci il
- Kitabi Əhməd (Əhmədin kitabı) 2 cilddə — 1894–1895-ci illər
- Məsalik ülməhsinin (Xeyirxahların yolu) — 1905-ci il
- Məsail ül-həyat (Həyat məsələləri) — 1906-cı il
- İzahat dər xüsusi azadi (Azadlıq haqqında izahat) — 1906-cı il
- Siyasəti-Talibi (Talibin siyasəti) — 1911-ci il
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 5 Encyclopædia Iranica (ing.). / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany USA: Columbia University, 1982. ISSN 2330-4804
- ↑ 1 2 https://runivers.ru/bookreader/book10473/#page/44/mode/1up.
- ↑ 1 2 ʿABD-AL-RAḤIM ṬĀLEBUF // Encyclopædia Iranica (ing.). / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany USA: Columbia University, 1982. ISSN 2330-4804
- ↑ Afary, Janet. The Iranian constitutional revolution, 1906-1911: grassroots democracy. Columbia University Press. 1996. səh. 40. 2022-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-14.
He read the works of Transcaucasian Azeri intellectual, Abd al-Rahim Talibov
- ↑ DeGroot, Joanna. Pierson, Ruth Roach; Chaudhuri, Nupur; McAuley, Beth (redaktorlar ). Coexisting and Conflicting Identities [Nation, empire, colony: historicizing gender and race]. Indiana University Press. 1998. səh. 145. ISBN 978-0-253-21191-0. 2022-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-14.
...the Azeri-Iranian Talibov/Talibzadeh linked the threat of "our pure Shari'a" (i.e. Iranian Islamic tradition) to the dominance of foreigners over Iranians...
- ↑ 1 2 3 4 Cyrus Masroori. "ṬĀLEBUF, ʿABD-AL-RAḤIM" (ing. ). iranicaonline.org. 24 mart 2014. 2022-05-17 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Talibov, Abdul Rahim. Masālek ol-Moḥsenīn (The Ways of the Charitable). Tehran: Sherkat-i Sahami. 1968. 57.
- ↑ Ibid. 71.
- ↑ Ibid. 74.