Xan Şuşinski

Xan Şuşinski (doğum adı: İsfəndiyar Aslan oğlu Cavanşir; 20 avqust 1901, Şuşa – 18 mart 1979, Bakı) — xanəndə, Azərbaycan SSR xalq artisti (1943) və "Şərəf nişanı" ordeni laureatı (1959).

Xan Şuşinski
İsfəndiyar Cavanşir
Ümumi məlumatlar
Doğum adı	İsfəndiyar Aslan oğlu Cavanşirov
Doğum tarixi	20 avqust 1901
Doğum yeri	Şuşa, Şuşa qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	18 mart 1979 (77 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Dəfn yeri	Fəxri Xiyaban
Vətəndaşlığı	Rusiya imperiyası  AXC  SSRİ
Musiqiçi məlumatları
Fəaliyyəti	xanəndə
Fəaliyyət illəri	1918–1979
Janrlar	xalq mahnısı, muğam
Mükafatları
xan.musigi-dunya.az
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Xan Şuşinski – Şikəsteyi-Fars (Şur)

Xan Şuşinski 1901-ci ildə avqust ayının 21-i Şuşa doğmuşdur. Ailəsinin Qarabağ xanları nəsli ilə qohumluq əlaqəsi olmuşdur.

Yaradıcılığı

16 yaşında olarkən ustadı İslam Abdullayevlə birgə iştirak etdiyi məclisdə təbrizli xanəndə Əbdülhəsən xan İqbalın yolu ilə "Kürd-Şahnaz" muğamını heyrətamiz bir tərzdə ifa etdiyinə görə müəllimi ona "Xan Şuşinski" adını vermişdir. Xanın bir xanəndə kimi yetişməsində, həmçinin Cabbar Qaryağdıoğlunun və Seyid Şuşinskinin böyük təsiri olmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, Xan Şuşinskinin təsirləndiyi şəxslərdən biri olan Şeyid Şuşinski o dövrün görkəml xanəndəsi Əbdülhəsən xan İqbali Azər ilə yaxından dost olmuşdur. Əbülhəsən xan vallarından birində "Hümayun" muğamını oxuyaraq, üzərində onu Seyid Şuşinskiyə həsr etdiyini yazdırmışdı.

1920-ci illərdə Xan Şuşinski Bakıya gələrək öz ifaçılıq fəaliyyətini genişləndirmişdir. 1920-ci ildə Bakıdan Qarabağa təbliğat konsertləri vermək üçün gələn bolşevik təşviqat briqadasınnı içində Cabbar Qaryağdıoğlu da olmuşdur. Cabbar Qaryağdıoğlu Xan Şuşinskini də yanına alaraq bütün Qarabağ da konsertlər vermişdir.

Xanın repertuarında "Mahur–Hindi", "Bayatı-Qacar", "Qatar" dəsgahları, "Qarabağ şikəstəsi", "Arazbarı", "Heyratı" zərbi muğamları ilə yanaşı, xalq mahnıları və təsniflər böyük yer tuturdu. Xan Şuşinski xalq mahnılarını xüsusi bir şövqlə oxuyur, onlara yeni bir çalarlar aşılayırdı.

Bakıya gəldikdən sonra buradakı ilk rəsmi çıxışını 1923-cü ildə həyata keçirmişdir. Bu çıxış Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında həyata keçirilmişdir. Bundan sonrakı illərdə böyük məşhurluğa sahib olmuş və bir çox ölkələrdə və şəhərlərdə qastrol səfərlərində omluşdur. Həmçinin, Səməd Vurğunun "Azərbaycan" poemasında da adı keçmişdir.

1934-cü ildə Xan Şuşinski Tiflis şəhərində keçirilən Zaqafqaziya xalqlarının birinci incəsənət olimpiyadasında böyük müvəffəqiyyət qazanaraq, birinci mükafata layiq görüldü. O, digər ölkələrdə də Azərbaycan musiqi mədəniyyətini yüksək səviyyədə və layiqincə təmsil etmişdir.

1943-cü ildə birbaşa sürətdə olmaqla Azərbaycan Xalq Artisti adına layiq görülmüşdür. Bu fəxri ada layiq görülməsindən bir il sonra, yəni 1944-cü ildə Məhəmməd Rza Şah Pəhləvinin dəvəti ilə İrana qastrol səfəri etmişdir. Bu səfər zamanı Tehran da daxil olmaqla, 4 şəhərdə konsert vermişdir.

1960-cı ildə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının nəznində "Muğam studiyası" yaratmış və burada gənc xanəndələrə muğamın sirrlərini öyrətmişdir.

O, həmçinin Azərbaycan Dövlət Musiqi Məktəbində dərs demiş, muğam ifaçılarının yeni nəslini yaratmışdır. Xan əsl yaradıcı sənətkar kimi milli musiqi xəzinəsini yeni mahnılarla zənginləşdirirdi. Bu baxımdan onun "Qəmərim", "Şuşanın dağları" mahnıları dillər əzbəri olmuşdur. Xan Şuşinski öz yaradıcılığında bəstəkar mahnılarına da müraciət etmişdir. Bu mənada Üzeyir Hacıbəyovun "Qara göz" mahnısının ilk ifaçısı olmuş və mahnını yüksək zövqlə oxuyaraq yaşatmışdır. Xan Şuşinski Üzeyir Hacıbəylidən başqa heç bir bəstəkarın yaradıcılığına müraciət etməyib. eyilənə görə, Üzeyir Hacıbəyli də xanəndənin ifasında mahnıları, xüsusilə “Qaragöz”ü dinləməkdən zövq alırmış.

Xan Şuşinski həmçinin, Azərbaycan Milli Konservatoriyası nəzdində Musiqi Kollecində (Asəf Zeynallı adına Musiqi Məktəbi) müəllimliklə də məşğul olmuşdur.

Azərbaycan musiqi tarixinin korifeyi Xan Şuşinskinin səsindən cəmi 240 dəqiqəlik lent yazısı qalıb. Xan Şuşinski 18 mart 1979-cu ildə vəfat etmişdir. İkinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

Yusif bəy Behbudov

Ailəsi

• Dayısı Yusif bəy Murad bəy oğlu Behbudov — Qarabağ atlarının seleksiyaçısı, zootexnik. Yusif bəy Murad bəy oğlu 1896-cı ildə Üçoğlankəndində anadan olmuşdu. İbtidai təhsilini molla yanında almışdı. Sonra Şuşa şəhər real məktəbində oxumuşdu. Tiflisdə ali təhsil almışdı. At zavodlarını bərpa etmiş, cins atlar yetişdirməklə məşğul olmuşdu. 1918–1920-ci illərdə Şuşa qəzasında polis pristavı işləmişdi. Qarabağ general-qubernatoru Xosrov bəy Sultanovun tapşırığı ilə müsəlman camaatı erməni zülmündən qorumuşdu.Sovet dönəmində Azərbaycan Xalq Torpaq Komissarlığının tədarük kantorunda çalışmışdı. 1934-cü ildən 1936-cı ilədək qohumları kimi Qubada yaşamışdı. Atçılığın inkişafı üçün xeyli işlər förmüşdü. 1937-ci ildə tutulub 10 il həbs aldı. Bir müddət də sürgündə yaşamışdı. Sürgündən dönəndən sonra bacısıoğlu Xan Şuşinskigildə vəfat etmişdi.

Xatirəsi

Xanəndənin adının əbədiləşdirilməsi məqsədilə Azərbaycanda "Xan Şuşinski Fondu" fəaliyyət göstərir. Fondun direktoru xanəndənin qızı Bəyimxanım Verdiyevadır.

Azərbaycan poçt markası (2014)

Mükafatları

• "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı — 17 iyun 1943 (birbaşa)
• "Şərəf nişanı" ordeni — 9 iyun 1959
• "Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə" yubiley medalı
• Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı — 29 dekabr 1971

Əsərləri

• Şuşinski X. Yaxşı adamın hekayəti. "Azərbaycan gəncləri", 1976, 20 noyabr.
• Şuşinski X. Nəğmələr susmur. "Kommunist", 1975, 1 may.
• Şuşinski X. Səs, söz və ifaçılıq. "Ədəbiyyat və incəsənət", 1979, 23 mart.

Filmoqrafiya

• Bakı bağları. Buzovna (film, 2007)
• Biz qayıdacağıq (film, 2007)
• Havalansın Xanın səsi (film, 2001)
• Muğamat var olan yerdə… (film, 2009)
• Muğamlar (film, 1965)
• O olmasın, bu olsun (film, 1956)
• Özgə ömür (film, 1987)
• Prima (film, 1994)
• Qızıl fonddan seçmələr (film, 2001)
• Səs (film, 1988)

Haqqında olan ədəbiyyat

• Muxtaroğlu V. Havalansın Xanın səsi. Bakı: Azərnəşr, 1971, 104 s.
• Şuşinski F. Azərbaycan xalq musiqiçiləri. Bakı: 1985, 480 s.
• Çəmənli Mustafa. Muğam dünyasının Xanı (xatirələr). Bakı: 2001, 271 s.
• Babayev Aydın. Xanın səsi. "Ədəbiyyat və incəsənət", 1971, 25 dekabr.
• Quliyev T. Ölməzliyə qovuşan ömür. "Ədəbiyyat və incəsənət", 1979, 23 mart.
• Quliyev C. Muğam dünyamızın parlaq ulduzu. "Ədəbiyyat və incəsənət", 1989, 24 fevral.
• Əliyev T. Çörəyin şəninə şikəstə. "Sovet kəndi", 1986, 3 aprel.
• Əliyev T. Nəğməli ömür. "Azərbaycan", 1979, №8, s.194–198.
• Kərimli Kərim. Sənətkara məhəbbətlə. "Qarabağ", 1991, 4 iyul.
• Şükür Müzəffər. Xan Şuşinskinin xatirəsi. "Ədəbiyyat və incəsənət", 1989, 24 fevral.
• Quliyev Zəkurə. Şuşanın dağları başı dumanlı… /Xan Şuşinski – 100/. "Azərbaycan", 2001, 4 sentyabr.
• Əliyeva R., Aslanova X. Xan Şuşinski – 100. "Mədəni-maarif", 2002, N1–2, s.6–7.
• Məhərrəmli Z. Muğam mülkünün Xanı /Xan Şuşinski – 100 /. "Bakı", 2001, 2–8 noyabr.
• Çəmənli M. Şur dərsi. "Xalq qəzeti", 2001, 24 avqust.
• Şərif. Havalansın Xanın səsi. "Yeni Azərbaycan", 2003, 21 avqust.
• Ənvər Çingizoğlu, Behbudovlar, Bakı, "Mütərcim", 2008, 164 səh;
• Ənvər Çingizoğlu, Cavanşir eli: Sarıcalılar, Bakı, "Mütərcim", 2015, 352 səh.

Xarici keçidlər

• Xan Şuşinskiyə həsr olunmuş rəsmi sayt
• Xan Şuşinski Virtual muzeyi
• Azərbaycan Milli Konservatoriyası Arxivləşdirilib 2007-09-27 at the Wayback Machine
• AMK Arxivləşdirilib 2007-10-09 at the Wayback Machine
• Xan Şuşinski. Günay Azəri, Kəpəz TV, 18.03.2013  (az.)
• "Qarabağın görkəmli şəxsiyyətləri:Xan Şuşinski (1901-1979)". "Virtual Qarabağ" İKT Mərkəzinin rəsmi portalı (az.). virtualkarabakh.az. 2013. İstifadə tarixi: 2014-10-14.
• Xan Şuşinskiyə dinlə