Xan Şuşinski
Xan Şuşinski (doğum adı: İsfəndiyar Aslan oğlu Cavanşir; 20 avqust 1901, Şuşa, Yelizavetpol quberniyası – 18 mart 1979, Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ)[1] — xanəndə, Azərbaycan SSR xalq artisti (1943).
| Xan Şuşinski | |
|---|---|
| İsfəndiyar Cavanşir | |
 | |
| Sənətçi məlumatları | |
| Doğum adı | İsfəndiyar Aslan oğlu Cavanşirov |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şuşa, Şuşa qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya İmperiyası |
| Vəfat tarixi | (77 yaşında) |
| Vəfat yeri | Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ |
| Dəfn yeri | |
| Vətəndaşlığı | |
| Peşəsi | xanəndə |
|
|
|
| Üslub | xalq mahnısı, muğam |
| Musiqi aləti | vokal |
| Fəaliyyət illəri | 1918–1979 |
| Mükafatları |
   |
| xan.musigi-dunya.az | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
HəyatıRedaktə
Xan Şuşinski 1901-ci ildə avqust ayının 20-i Şuşa şəhərində anadan olmuşdur.
16 yaşında olarkən ustadı İslam Abdullayevlə birgə iştirak etdiyi məclisdə təbrizli xanəndə Əbdülhəsən xanın yolu ilə "Kürd-Şahnaz" muğamını heyrətamiz bir tərzdə ifa etdiyinə görə müəllimi ona "Xan Şuşinski" adını vermişdir. Xanın bir xanəndə kimi yetişməsində, həmçinin Cabbar Qaryağdıoğlunun və Seyid Şuşinskinin böyük təsiri olmuşdur.
1920-ci illərdə Xan Şuşinski Bakıya gələrək öz ifaçılıq fəaliyyətini genişləndirmişdir. Xanın repertuarında "Mahur–Hindi", "Bayatı-Qacar", "Qatar" muğamları, "Qarabağ şikəstəsi", "Arazbarı", "Heyratı" zərbi muğamları ilə yanaşı, xalq mahnıları və təsniflər böyük yer tuturdu. Xan Şuşinski xalq mahnılarını xüsusi bir şövqlə oxuyur, onlara yeni bir çalarlar aşılayırdı.
1934-cü ildə Xan Şuşinski Tiflis şəhərində keçirilən Zaqafqaziya xalqlarının birinci incəsənət olimpiyadasında böyük müvəffəqiyyət qazanaraq, birinci mükafata layiq görüldü. O, digər ölkələrdə də Azərbaycan musiqi mədəniyyətini yüksək səviyyədə və layiqincə təmsil etmişdir.
1960-cı ildə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının nəznində "Muğam studiyası" yaratmış və burada gənc xanəndələrə muğamın sirrlərini öyrətmişdir.
O, həmçinin Azərbaycan Dövlət Musiqi Məktəbində dərs demiş, muğam ifaçılarının yeni nəslini yaratmışdır. Xan əsl yaradıcı sənətkar kimi milli musiqi xəzinəsini yeni mahnılarla zənginləşdirirdi. Bu baxımdan onun "Qəmərim", "Şuşanın dağları" mahnıları dillər əzbəri olmuşdur. Xan Şuşinski öz yaradıcılığında bəstəkar mahnılarına da müraciət etmişdir. Bu mənada Üzeyir Hacıbəyovun "Qara göz" mahnısının ilk ifaçısı olmuş və mahnını yüksək zövqlə oxuyaraq yaşatmışdır.
Xan Şuşinski 18 mart 1979-cu ildə vəfat etmişdir. İkinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.
XatirəsiRedaktə
Xanəndənin adının əbədiləşdirilməsi məqsədilə Azərbaycanda "Xan Şuşinski Fondu" fəaliyyət göstərir.[2] Fondun direktoru xanəndənin qızı Bəyimxanım Verdiyevadır.[3]
MükafatlarıRedaktə
- "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı — 17 iyun 1943 (birbaşa)
- "Şərəf Nişanı" ordeni — 9 iyun 1959
- Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi ilə əlaqədar yubiley medalı
- Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı — 29 dekabr 1971[4]
ƏsərləriRedaktə
- Şuşinski X. Yaxşı adamın hekayəti. "Azərbaycan gəncləri", 1976, 20 noyabr.
- Şuşinski X. Nəğmələr susmur. "Kommunist", 1975, 1 may.
- Şuşinski X. Səs, söz və ifaçılıq. "Ədəbiyyat və incəsənət", 1979, 23 mart.
FilmoqrafiyaRedaktə
- Bakı bağları. Buzovna (film, 2007)
- Biz qayıdacağıq (film, 2007)
- Havalansın Xanın səsi (film, 2001)
- Muğamat var olan yerdə… (film, 2009)
- Muğamlar (film, 1965)
- O olmasın, bu olsun (film, 1956)
- Özgə ömür (film, 1987)
- Prima (film, 1992)
- Qızıl fonddan seçmələr (film, 2001)
- Səs (film, 1988)
Haqqında olan ədəbiyyatRedaktə
- Muxtaroğlu V. Havalansın Xanın səsi. Bakı: Azərnəşr, 1971, 104 s.
- Şuşinski F. Azərbaycan xalq musiqiçiləri. Bakı: 1985, 480 s.
- Çəmənli Mustafa. Muğam dünyasının Xanı (xatirələr). Bakı: 2001, 271 s.
- Babayev Aydın. Xanın səsi. "Ədəbiyyat və incəsənət", 1971, 25 dekabr.
- Quliyev T. Ölməzliyə qovuşan ömür. "Ədəbiyyat və incəsənət", 1979, 23 mart.
- Quliyev C. Muğam dünyamızın parlaq ulduzu. "Ədəbiyyat və incəsənət", 1989, 24 fevral.
- Əliyev T. Çörəyin şəninə şikəstə. "Sovet kəndi", 1986, 3 aprel.
- Əliyev T. Nəğməli ömür. "Azərbaycan", 1979, №8, s.194–198.
- Kərimli Kərim. Sənətkara məhəbbətlə. "Qarabağ", 1991, 4 iyul.
- Şükür Müzəffər. Xan Şuşinskinin xatirəsi. "Ədəbiyyat və incəsənət", 1989, 24 fevral.
- Quliyev Zəkurə. Şuşanın dağları başı dumanlı… /Xan Şuşinski – 100/. "Azərbaycan", 2001, 4 sentyabr.
- Əliyeva R., Aslanova X. Xan Şuşinski – 100. "Mədəni-maarif", 2002, N1–2, s.6–7.
- Məhərrəmli Z. Muğam mülkünün Xanı /Xan Şuşinski – 100 /. "Bakı", 2001, 2–8 noyabr.
- Çəmənli M. Şur dərsi. "Xalq qəzeti", 2001, 24 avqust.
- Şərif. Havalansın Xanın səsi. "Yeni Azərbaycan", 2003, 21 avqust.
İstinadlarRedaktə
- ↑ Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддə]. X ҹилд: Фрост – Шүштəр. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксиjасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1987. сәһ. 581. (#script_parameter)
- ↑ ARB Kəpəz (06.12.2018). "Gəncə Dövlət Filarmoniyasında musiqi gecəsi baş tutub" (azərb.). Youtube.com. İstifadə tarixi: 2018-12-06.
- ↑ AzərTAc (18.03.2019). "Görkəmli xanəndə Xan Şuşinskinin xatirəsi anılıb" (azərb.). Youtube.com. İstifadə tarixi: 2019-03-18.
- ↑ İsfəndiyar Aslan oğlu Cavanşirov (Xan Şuşinski) yoldaşın Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı ilə təltif еdilməsi haqqında Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 29 dekabr 1971-ci il tarixli Fərmanı — anl.az saytı
Xarici keçidlərRedaktə
- Xan Şuşinskiyə həsr olunmuş rəsmi sayt
- Azərbaycan Milli Konservatoriyası
- AMK
- Xan Şuşinski. Günay Azəri, Kəpəz TV, 18.03.2013 (azərb.)
- "Qarabağın görkəmli şəxsiyyətləri:Xan Şuşinski (1901-1979)". "Virtual Qarabağ" İKT Mərkəzinin rəsmi portalı (azərb.). virtualkarabakh.az. 2013. İstifadə tarixi: 2014-10-14.
- Xan Şuşinskiyə dinlə