Xumar (qala)
Xumar[1] və ya Xumarinskoye qorodişe (rusca:Хумаринское городище) — dövrümüzə yalnız xarabalıqları gəlib çatmış orta əsrlər qalası. Qala Kalez dağının zirvəsində, Böyük Qafqazdakı Kuban çayının yuxarısında yerləşir. Qalanın yaxınlığında Xumara kəndi yerləşir. Qala inzibati baxımdan Rusiya Federasiyasının Qaraçay-Çərkəz Respublikasının Qaraçay rayonu ərazisinə aiddir.
| Xumar | |
|---|---|
 | |
 | |
| 43°51′47″ şm. e. 41°54′48″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Əsas tarixlər | Əsası qoyulub: e.ə. VIII-VI əsrlərdə |
| Tikilmə tarixi | 1862 |
| Kateqoriya | Qala |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Haqqında
redaktəQalanın qalıqları 1960–1962-ci illərdə V.A. Kuznetsov tərəfindən araşdırılmışdır. Araşdırılma zamanı runik əlyazmaları aşkar edilmişdir. Lakin bu ekspedisiya zamanı qazıntılar aparılmamışdır. 1963–1964-cü illərdə həyata keçirilmiş arxeologi qazıntılar zamanı isə artıq qazıntılar aparılmışdır. Bu ekspedisiya Qaraçay-çərkəz Respublikasının araşdırma inistitutunun əməkdaşı E.P. Alekseyeva tərəfindən həyata keçirilmişdir. O, üzə çıxarmışdır ki, orta əsrlərə aid qatların altında eradan əvvəl 8–6-cı əsrlərə aid qatlar yatmaqdadır. A. Qadlo və X. Bidjiyev 1974-cü ildə müdafiə sisteminin yerdə qalan qismləri olan divarlar və qalalar kəşf edildi.[2]
Qala Qaraçay rayonundan 11 km məsafədə yerləşir və keçmişdə ona yalnız nərdivan vasitəsiylə çıxmaq mümkün idi. Qala geniş platanın təxminən 40 hektarlıq ərazisini əhatə edir. 5.5 metrlik hündür divarlarda 12 bürc vardır. Divarlar 5 metr genişliyin qapıya malikdir. Qalannı Xəzər-Ərəb müharibələrinə görə ya xəzərlər, ya da bulqarlar tərəfindən tikildiyi güman edilir.
Qala və onun ərazisində psevdo-runik yazılar xeyli saydadır. bu Saltovo-Mayaki mədəni qrupuna aid olan türk tayfalarının bu əraziləri erkən orta əsrlərdən məskunlaşdırmasının sübutu hesab edilir. Əksər əlyazmalara yerli xalqlar tərəfindən xələl yetirilmişdir və onları oxumaq qeyri-mümkündür.[3]
Bu bölgədən aşkar edilmiş və mübahisələrə səbəb olmuş tapıntılar içindən qurbangah xüsusi seçilir. Rostov-on-Don arxeoloji muzeyindəki alimlər təstiqləyir ki, qurbangah biblikal mişkanın imitasiyası olan Xəzər yəhudi məbədinin bir hissəsidir.[4]
IX və X əsrlərdə bu bölgədə insanlar yaşayırdı. Bu barədə Bizans və gürcü mənbələrində məlumat vardır. Onlar bura Skhimar deyirdilər. İnanılır ki, Müqəddəs Maksim Qafqaza sürgün edilməsi zamanı burada qalmışdır. Qaladan dörd kilometr məsafədə ilk dəfə 1848-ci ildə Abraham Firkoviç tərəfindən təsvir edilən Şoana kilsəsi yerləşir.
Bölgədəki yaşayış məskəni Əmir Teymurun 1396-cı ildə Qızıl Orda üzərinə yürüşü zamanı dağıntılara məruz qalmışdır.
Həmçinin bax
redaktəƏdəbiyyat
redaktə- Kevin Alan Brook. The Jews of Khazaria, 2d ed. Rowman & Littlefield, Inc., 2006.
- Ehud Ya'ari. "Skeletons in the Closet." The Jerusalem Report. Vol 6, No. 9, September 7, 1995. pp. 26–30.
İstinadlar
redaktə- ↑ Brook 67.
- ↑ "Биджиев Х., Гадло А. Раскопки Хумаринского городища в 1974 году". annales.info. 2022-06-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-07.
- ↑ Brook 67; Ya'ari 27.
- ↑ Brook 113.