Yəmən Xalq Demokratik Respublikası
Cənubi Yəmən (ərəb. جنوب اليمن, translit. Cənub əl-Yəmən, ing. South Yemen) və ya rəsmi olaraq Yəmən Xalq Demokratik Respublikası (ərəb. جمهورية اليمن الديمقراطية الشعبية, translit. Cümhuriyyət əl-Yəmən əd-Dimukratiya əş-Şəbiya) — Ərəbistan yarımadasının cənubundə yerləşən indiki Yəmən Respublikasının cənubunu, şərqini və Sokotra adasını əhatə edən tarixi sosialist dövlət. Cənubi Yəmən 30 noyabr 1967-ci ildən 22 may 1990-cı ilə qədər mövcud olmuşdur.
جمهورية اليمن الديمقراطية الشعبية Cümhuriyyət əl-Yəmən əd-Dimukratiya əş-Şəbiya Yəmən Xalq Demokratik Respublikası | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1967–1990 | |||||||||||
.svg) Gerb
| |||||||||||
Himni: الجمهورية المتحدة (ərəbcə) "Birləşmiş Respublika" | |||||||||||
 1989-cu ildə Cənubi Yəmən | |||||||||||
| Statusu | Sosialist respublika (1970–1990)[1] | ||||||||||
| Paytaxtı | Ədən | ||||||||||
| Ən böyük şəhəri | Əl-Mukalla, Taiz, Zincibar, Əş-Şixr | ||||||||||
| Rəsmi dilləri | ərəb dili ingilis dili məhri dili sokotri dili hobi dili şəhri dili | ||||||||||
| Dini | Sünnilik | ||||||||||
| İdarəetmə forması | Federal Marksist–Leninist birpartiyalı sosialist respublika | ||||||||||
• İlk Baş katib | Əbdül Fəttah İsmayıl (1978–1980) | ||||||||||
• Son Baş katib | Əli Səlim əl-Beyd (ilk) (1986–1990) | ||||||||||
• İlk Prezident | Qəhtan Məhəmməd Əş-Şəəbi (1967–1968) | ||||||||||
• Son Prezident | Heydər Əbu Bəkr əl-Əttas (1986–1990) | ||||||||||
• İlk Baş nazir | İlk Feysəl Əbd əl-Lati Əş-Şəəbi (1969) | ||||||||||
• Son Baş nazir | Yasin Səid Numan (1986–1990) | ||||||||||
| Qanunverici orqanı | Ali Xalq Şurası | ||||||||||
| Tarixi | |||||||||||
• Yaranması | 1967 | ||||||||||
• Müstəqilliyin elan edilməsi | 30 noyabr 1967 | ||||||||||
| 14 dekabr 1967 | |||||||||||
• Konstitusiyanın qəbul edilməsi | 31 oktyabr 1967 | ||||||||||
| 22 may 1990 | |||||||||||
• Süqutu | 1990 | ||||||||||
| Ərazisi | |||||||||||
• Ümumi | 360,133 km2 (1990) | ||||||||||
| Əhalisi | |||||||||||
• Təxmini | 2,585,484 (1990) | ||||||||||
| Valyutası | Cənubi Yəmən dinarı | ||||||||||
| Telefon kodu | +969 | ||||||||||
| |||||||||||
Cənubi Yəmən 1874-cü ildə Böyük Britaniyanın Ədən Müstəmləkəsi və Ədən Protektoratının yaradılması ilə başlamışdır. Buna baxmayaraq, 1937-ci ildə Ədən Britaniya Hindistanının bir vilayəti olmuşdur. 1963-cü ildə Ədən protektoratının süqutundan sonra, regionda fövqəladə hal elan edilmişdir. Bunun səbəbi Milli Azadlıq Cəbhəsi (MAC) və İşğal edilmiş Cənubi Yəmənin Azadlığı üçün Cəbhə (İCYAC) Böyük Britaniya hakimiyyətinə baş qaldırması idi.
30 noyabr 1967-ci il tarixində Cənubi Ərəbistan Protektoratı və Cənubi Ərəbistan Federasiyası SSRİ-nin köməyi ilə birləşmiş və Marksist–Leninist bir sosialist respublika olmuşdur. Regiona sabitlik gətirmək üçün göstərdiyi səylərə baxmayaraq, ölkə 1986-cı ildə qısa bir vətəndaş müharibəsi yaşamışdır. 1980-ci illərin sonlarında və 1990-cı illərin əvvəllərində kommunizmin Avropa ölkələrində süquta uğramasından sonra, Cənubi Yəmən ilə Yəmən Ərəb Respublikası (adətən "Şimali Yəmən" adlandırılır) 22 may 1990-cı il tarixində birləşmiş və müasir Yəmən Respublikasını qurmuşdur. Bu hadisələrə baxmyaraq, 1994-cü ildə Cənubi Yəmən şimaldan ayrıldığını elan etmişdir və nəticədə Yəməndə ümumi bir vətəndaş müharibəsi baş vermişdir. 2017-ci ildən bəri Cənubi Yəməni bərpa etmək cəhdləri göstərilir.
İnzibati bölgüRedaktə
Müstəqilliyini əldə edən Yəmən Xalq Demokratik Respublikası dərhal ölkəni altı mühafəzəyə (ərəb. محافظة) bölmüşdür. 1967–1978-ci illərdə bu mühafəzələr rəsmi şəkildə, sadəcə rəqəmlərlə adlandırılırdı, ancaq 1979-cu ildə onlara yeni, rəsmi adlar verilmişdir. Adalar – Kamaran (1972-ci ildə Şimali Yəmən tərəfindən alındı), Perim (Məyun), Sokotra, Əbd əl-Kuri, Səmha, Dərsa və Sokotra arxipelağının digər əhalisiz adaları Aden mühafazasınin müdriyyələri olmuşdu. [2]
| Rəqəm | Ad | Təxmini ərazi (km.2) | İnzibati mərkəz |  |
|---|---|---|---|---|
| I | Ədən | 6,980 | Ədən | |
| II | Lahc | 12,766 | Lahc | |
| III | Abya | 21,489 | Zincibar | |
| IV | Şəbva | 73,908 | Ətək | |
| V | Hadramaut | 155,376 | Mukalla | |
| VI | Əl-Məhra | 66,350 | Əl-Geyda |
İqtisadiyyatRedaktə
1980-ci illərin ortalarına qədər Cənubi Yəməndə sənaye məhsullarının istehsalı və mineral sərvətlərin istismarı çox az idi. Bu dövrdə ölkənin Şibam və Mukalla mərkəzi regionlarında əhəmiyyətli neft ehtiyatları kəşf edilmişdir. Gəlirin əsas mənbələri kənd təsərrüfatı (meyvə-tərəvəz, dənli bitkilər, mal-qara, qoyun, balıqçılıq və s.) və neft ixracı idi.
1976-cı ildəki milli büdcə 13,43 milyon Cənubi Yəmən dinarı, ümumi daxili məhsulu 150 milyon ABŞ dolları, milli borcu isə 52.4 milyon ABŞ dolları idi.
AviaşirkətlərRedaktə
Aşağıda sadalanan avirşirkətlər YXDR tərəfindən idarə edilirdi:[3]
- Ədən Hava Yolları[4] (1949–1967), fəaliyyətini 30 iyun 1967-ci ildə dayandırmışdır. Bunun səbəbi Britaniyanın Cənubi Ərəbistan Federasiyası və Cənubi Ərəbistan Protektoratından çəkilməsi idi.
- Alyemda – Demokratik Yəmən Hava Yolları (1961–1996), keçmiş YƏR aviaşirkəti olan "Yemenia"ya qoşulmuşdur.
- Yəmən Hava Yolları (1989–1990), fəaliyyətini 22 may 1990-cı ildə, Yəmən Respublikasının qurulmasından sonra dayandırmışdır.
Həmçinin baxRedaktə
İstinadlarRedaktə
- ↑ Victoria, Clark. Yemen: Dancing on the Heads of Snakes. Nyu-Heyven, Konnektikut. 2010. səh. 112-130.
- ↑ İsmayıl, Tarıq Y.; Jakelin S. İsmayıl. The People's Democratic Republic of Yemen: Politics, Economics, and Society; The Politics of Socialist Transformation. Ədən: Lynne Rienner Pub. oktyabr 1986. ISBN 0-931477-96-4.
- ↑ "Airlines - South Yemen". The World's Airlines. David Lyall. 2009-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-10.
- ↑ "History". Aden Airways. Peter Pickering. 27 aprel 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 may 2018.