Çəpni dili
Çəpni dili — əsasən Qərbi Asiyada danışılmış,[1] türk dil ailəsinin oğuz dil qrupuna aid olan, çəpni tayfasına[2] mənsub ölü dil. Çəpni dili eyni dil birliyi daxilində özünəməxsus sözləri ilə onu bilənlərin bir-birini başa düşməsinə imkan verən xüsusi bir dildir.[3]
| Çəpni dili | |
|---|---|
| Təsnifatı | |
| Dil kodları |
Tarixi
redaktəBu dil 1242–1906-cı illər arasında çəpnilər tərəfindən istifadə edilmişdir.[4]
Xüsusiyyətləri
redaktəÇəpni dili bir çox başqa türk dilləri ilə paylaşdığı ahəng qanunu kimi qrammatik xüsusiyyətlərə malikdir. Dil cümlə quruluşuna görə ümumiyyətlə subyekt-obyekt-predikat sırasına malikdir.[5] Alman və ərəb kimi dillərdən fərqli olaraq çəpni dilinin qrammatik cinsi (kişi, qadın, cins ayrı-seçkiliyi) yoxdur. Lüğətinin bir hissəsi qədim türkcə[6] və Osmanlı türkcəsi ilə eynidir. Bu, özünəməxsus bir dildir. Bundan əlavə, çəpni dili Azərbaycan, türk və türkmən kimi digər oğuz dilləri ilə aşağı qarşılıqlı anlaşılmazlıq göstərə bilər.[4]
| Çəpni dili | Anadolu türkcəsi |
|---|---|
| Yalazı tunataza özgüidiş. | Silahı karıma verdim. |
| Silik manışla halanıyo, ziade gevikleşmen. | Jandarma -bir- yabancıyla geliyor fazla konuşmayın. |
| Hontayı paylıhlikmi? | Buğdayı çalalım mı? |
| Tunataz velekledi. | Kadın doğum yaptı. |
| Elegüne malamat yettik. | Millete rezil kepaze olduk. |
| Gücükleme Mehmedou gırana salıkla. | -Sen- oturma, Mehmet'i köy meydanına gönder. |
| Narlık velekledi zeele uura. | Güneş doğdu, akşam üstü -buraya- gel. |
| İdriso gonuş çiylen gili gili biter? | İdris söyler misin, -bu- verimsiz toprakta mısır yetişir mi? |
Yayılması
redaktəBu dildə danışanların əksəriyyəti Giresun, Ordu, Beşikdüzü, Şalbazarı və Kürtün ərazilərindəndir.[3] Türkiyədə indiki dövrdə "gizli dil"lərdən biri hesab olunur.[8] Türk dilində mövcud olan çəpni ləhcəsi və ya Giresun ləhcəsi çəpni dilinin türkcə versiyasıdır. Çəpni ləhcəsi ilə çəpni dili bir-birindən fərqlidir və eyni zamanda, bir-birinə yaxın ifadələr də mövcuddur. Çəpni ləhcəsinin İstanbul türkcəsi ilə bir neçə fonetik fərqi var.[7]
İstinadlar
redaktə- ↑ Philippson, Dr. Alfred, 1910,1911, Reisen und Forschungen im westlichen Kleinasien I-V.
- ↑ Akpınar, T., 2003, Türk Kültür Tarihinden Esintiler, Istanbul, Kitabevi Yayınları.
- ↑ 1 2 Cahit Çepnioğlu. Oğuz Çepni Boyu.s.594,595
- ↑ 1 2 Bakış”, Türkoloji Araştırmaları, sayı : 2, ss. 328-350. Kadıoğlu, İsmail Hakkı, 1935, Çepniler Balıkesir’de, Balıkesir, Vilâyet Matbaası.
- ↑ Aksan, D., 1975, “Anadili”, Ankara, Türk Dili Dergisi, sayı: 285, ss.423-434.
- ↑ Aksan, Doğan 1977, Her Yönüyle Dil, c. I, Ankara, T.D.K. Yay. .
- ↑ 1 2 Derleme Sözlüğü-I-XII-,1963-1982, Ankara, TDK Yayınları.
- ↑ Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi,, c. IV, Mayıs, ss. 334-344. Caferoğlu, Ahmet (Prof.Dr.), 1953, "Anadolu Abdallarının Gizli Dillerinden Bir İki