Çemguylar, Ç’emguylar, K’emguylar, Kemguylar, Kemırgueyler, Kemirguveyler və ya Temirgoylar (qərb çərkəzcəsi:кIэмгуй, чIэмгуй, şərq çərkəzcəsi:кӀэмыгуейхэр, кӀэмыгуехэр, rusca:темиргоевцы, кемиргоевцы) — Rusiyaya bağlı Adıge Respublikası ilə Türkiyədə yaşayan qərb çərkəzlərindən olan bir çərkəz boyu.[1] Çemguylara şapsuqlar "Kemguy", kabardalılar "Kemırguey", ruslar "Temirqoy" deyir.[2] Sayları Qafqazda çoxdur, diasporadakı ən kiçik çərkəz topluluğudur.[3] Şapsuqlar, hakuçlar, abadzexlər kimi qərb çərkəzlərində bəy (pşi) zadəgan sinfi olmaz ikən, bjeduğlarda olduğu kimi çemguylarda da bu siniflər görülür.[4] Çemguyların tarixi torpaqları bjeduğların şərqində və Katukay ilə Kuban arasındakı LabaBelaia çayları arasındadır.

Çemguylar (çərkəzcə:кIэмгуй)
Yaşadığı ərazilər
Adıge RespublikasıTürkiyə
Dili

Türk dili
Çərkəz dili
Rus dili

Dini

Sünni müsəlman

Qohum xalqlar

Müxtəlif çərkəz tayfaları

Haqqında redaktə

Adıge Respublikasındakı qərb çərkəzcəsi yazı dili çemguyların ləhcəsi əsas alınaraq yaradılmışdır.

Üç qrupdan meydana gəlirlər:[5]

  • Kuban çayına doğru Ademıylar (Adameylər)
  • Cıraki və Ratazay cıvarında Yecerukay (Yegerkoylar)
  • Kiraylar

Tarixləri redaktə

Çemguylar çərkəzlərin ən güclü və ən varlı tayfalarından biri olmuşdurlar. Mənbələrdə qeyd olunur ki, Çemguy tayfası qonşuluqda yaşayan digər tayfalarla müqayisədə çox varlı olmuşdurlar. Onlar həm xırdabuynuzlu mal-qara təsərrüfatı ilə, həmçinin də əkinçiliklə məşğul olmuş, müxtəlif kənd təsərrüfatı malları və sex məmulatlarının istehsalı ilə ətraf ərazilərdə tanınmışdırlar. Çemguyların daxilində bir neçə güclü ailələr və ya nəsillər var idi. Bunlardan ən güclüsü isə Bolotoko ailəsi idi. Bu ailə çemguyları, yegerukoları və mamheg tayfalarını idarə edirdi. Yerli xalqlarla Rusiya imperiyası arasında baş vermiş Qafqaz müharibəsindən sonra bir çox Çemguy öz doğma yurdunu tərk etdi və əksərən Türkiyəyə köçdü.

Dünyadakı çemguyların əksəriyyəti diasporada və Adıge Respublikası ərazisində yaşayırlar.

Tarixi torpaqları redaktə

Kuban çayı ilə Laba və Şagvaşe çayları arasındakı bölgədə yaşayırlar. Çemguyların yaşadıqları bölgə şimaldan Kuban, şərqdən besleneylər, qərbdən bjeduğlar, cənubdan isə abadzexlərlə əhatələnmişdir.[5]

Sülalələr redaktə

Tarix boyunca çemguylar içərisindən çıxmış müxtəlif sülalər:

Çərkəzcə Transkripsiya Rusca
Болэтыкъу Boletıɋ Болоток
Быщтэ Bışte Биште
Дадыхъужъ Dadıĥuĵ
Делэкъу Déleɋ Делок
Дидыхъу Didıȟ
Дэгужъыекъу Deguĵıyeɋ
Дэгужъый Deguĵıy Дегужий
Жъорэмыкъу Ĵoremıɋ Жаримок
Заурымыкъу Zawurımıɋ Зауримук
Къаитмэс Qayitmes Каитмес
Къэрэхъу / Къэрэхъукъо Qareȟ / Qereĥuqo Кароховы
ЛIыупкъо Łıwpqo Тлиупко
Мат Mat Мат
Мэхъош Meĥoş Махош
ПакIэкъу Paḉeɋ Пачок
Пщыкъанокъуэ Pşıqanoɋe
Хьабкир Habkir Хабакир
ХьакIэмыз Haḉemız Хачемиз
Хьатыкъу Hatıɋ Хатук
Хьахъущэкъу Haĥuşeɋ Хахушок
ХьэпакӀ = ХьэпащӀэ Hepaḉ / Hepaş'e Хапачевы
ЦунтIыжъ Çunṫıĵ Чунтыж
Шъао Ṩawo Шао
Шъаукъу Ṩawɋ Шаук
Шыку Şıķ Шико

Adıgey Çemguy kəndləri redaktə

Adıge Respublikasındakı Çemguy kəndləri:

Çerkesçe Transkripsiyon Rusça
Еджэрыкъуай Yecerıɋay Егерухай
ХьакӀэмзый Haḉemzıy Хачемзий
Адэмый Ademıy Адамий
Джамбэчый Cambeçıy Джамбичи
Хьатикъуай Hatiɋay Хатукай
Джыракъый Cıraqıy Джерокай
Къэбэхьабл Qebehabl Кабехабль
Мамхыгъ Mamxığ Мамхег
Пщыжъхьабл Pşıĵhabl Пшизов
Хьэтэжыкъуай Hetejıɋay Хатажукай

Türkiyədəki Çemguy kəndləri redaktə

Türkiyədəki Çemguy kəndləri:[6]

  • Biləcikdəki kəndlər: Akçapınar, Akpınar (Adamey), Əlibəydüzü (Gukay)
  • Düzcədəki kəndlər: Köprübaşıömerefendi
  • Kocaelindəki kəndlər: Ketencilər
  • Tokatdakı kəndlər: Qozlu Qızılçubuk, Erbaa Baxçabaşı

Həmçinin bax redaktə

İstinadlar redaktə

  1. "KAFKASYA'DA ETNİK YAPI". (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib.
  2. Murad Papşu. "Adığece kelimelerin yazılışı". www.circassiandiaspora.com. 2013-04-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  3. Murad Papşu. "Çerkes dillerine genel bir bakış Kafkasya ve Türkiye". (#cite_web_url)
  4. Cevdet Yıldız. "Adige Dil Alanının Küçülmesi". www.circassiancenter.com. 2013-04-12 tarixində arxivləşdirilib.
  5. 5,0 5,1 "Kafkasya'nın etnik mozaiği". www.kafkas.org.tr. 5 fevral 2020 tarixində arxivləşdirilib.
  6. "Çerkes yerleşimleri". 6 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib.