Damansk adasında sərhəd münaqişəsi
Damansk adasında sərhəd münaqişəsi (rus. Пограничный конфликт на острове Даманский, Poqraniçnıy konflikt na ostrove Damanskom) və ya Çin–Sovet sərhəd münaqişəsi (çin. ənən. 中苏边界冲突, pinyin: Zhōng Sū biānjiè chōngtū) — SSRİ ilə Çin arasında 1969-cu ildə baş tutmuş və təxmini olaraq 7 ay davam etmiş olan bir qrup sərhəd döyüşlərinə verilən ad.[2]
| Damansk adasında sərhəd münaqişəsi | |||
|---|---|---|---|
| Soyuq müharibə | |||
 Qırmızı rəng ilə göstərilmiş ərazi münaqişənin əsas səbəbi olmuşdur | |||
| Tarix | 2 mart-11 sentyabr 1969-cu il | ||
| Yeri | Çin - SSRİ sərhəddi | ||
| Nəticəsi | Hər iki tərəf də öz qələbəsini elan etmişdir | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
| İtkilər | |||
|
|||
|
|
|||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
SSRİ ilə Çin arasındakı sərhəd ixtilafları 1950-ci illərin sonlarında başlamışdır. 1962-ci ilin mayında təxmini olaraq 60.000 Uyğurun iqtisadi səbəblərlə əlaqədar olaraq SSRİ sərhədindən Çinin Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonuna köçməsi dövrün Çin mediası tərəfindən təbliğat vasitəsinə çevrilmiş və bununla əlaqədar olaraq iki ölkə arasında gərginlik getdikcə artmışdır. Bu hadisədən dərhal sonra Çin ilə SSRİ arasında heç cür həll edilə bilinməyən sərhəd məsələlərinin həlli ilə bağlı görüşlər başlamışdır. Görüşlərdə Çin, Tzin sülaləsi ilə Çar Rusiyası arasındakı XIX əsrdəki sərhədlər daxilinə qayıtmağı təklif etmişdir. Ancaq sovetlərə görə; Çin o dövrdəki torpaqları haqsız olaraq ilhaq etmişdir və bu SSRİ-yə görə bərabərsizlik olmaqla bərabər Moskvanın bunu qəbul etməsi qeyri-mümkün idi. Çin-SSRİ sərhədinin qərbində hadisələr belə olarkən, qərbdə Tacikistanın şərqində təxmini olaraq 52.000 km²-lik bir sahə Çar Rusiyası tərəfindən işğal olunmuşdur. Çin isə bağlanacaq olan bir müqavilə üçün bu ərazilərin geriyə verilməsini tələb edirdi. İki dövlət arasında olan münasibətlər belə olarkən 1964-cü ildən sonra hər iki tərəf də sərhəddə olan əsgərlərin sayını kifayət qədər çoxaltmışdırlar.
İlk döyüş 2 mart 1969-cu ildə Çin ordusuna bağlı bir qrup əsgərin şərqdəki münaqişənin əsas səbəbi olan Zhenbao adasında SSRİ-yə bağlı olan sərhəd keşikçilərini pusquya salması ilə başladı. Bunun özünə qarşı təcavüz kimi qiymətləndirən SSRİ 15 mart 1969-cu ildə Ussuri çayı və Zhenbao adasındakı Çin hərbi birliklərini bombardman etdi. Eyni gün SSRİ ordusu SSRİ istehsalı olan T-62 tankları ilə Ussuri çayını keçmiş və Çin Xalq Azadlıq Ordusunun üzərinə gizli hücum etmişdilər. 16 martda Çin ordusu adanı ələ keçirmiş olan SSRİ qüvvələrinə əks-hücuma keçmişdir. 17 martda SSRİ qüvvələri hücuma keçmiş, lakin Çin ordusu tərəfindən hücum dəf edilmişdir. 18 martda Çin birlikləri ağır itkilər vermiş və SSRİ qüvvələri tərəfindən Zhenbao adasından uzaqlaşdırılmışdırlar.
Şərqdə vəziyyət belə cərəyan edərkən qərbdəki Sincanda da iki ölkə arasında döyüşlər davam etmişdir. Artan gərginliklər SSRİ ilə Çin arasında nüvə müharibəsi ehtimalını ortaya çıxarmışdır. Dövrün iki kommunist dövləti arasında baş verə biləcək nüvə müharibəsi təhlükəsinə qarşı ABŞ və Qərb dövlətlərinin vasitəsilə hadisə diplomatik yollarla həll edilmişdir. Müharibədən sonra ABŞ ilə Çin münasibətləri inkişaf etmişdir.[3]
İstinadlar
redaktə- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2011-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-05.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2009-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-05.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-05.