Çində daş oyma sənəti
Çində daş oyma sənəti müxtəlif mənşəli və rəngli bəzək daşlarının işlənməsi ilə əlaqəli zərgərlik növüdür.[1]
Tarixi
redaktəSənətkarlar, işlənməsi asan olan taxta və gil üzərində uzun müddət işlədikdən sonra bəzək daşlarına diqqət yetirdilər. Daşdan və vulkanik şüşədən hazırlanan məhsullar işlənməsi çətin və uzun müddət tələb edirdi. Çində daş oyma sənətinin inkişafının başlanğıcı olaraq Eramızdan əvvəl 5-ci minillik qeyd edilir. Bu zaman, ritual baltalar və bıçaqlar yuvarlaq hissələrlə yəşimnən hazırlanmışdı və kənarlarına diqqətlə cilalanmış və itilənmiş bıçaqlar tutacaqa bərkidilməsi üçün dəliklər qazılmışdı.
Çində Arxeoloji tapıntılar arasında eramızdan əvvəl IV–I minilliklərə aid yəşim məhsullarının nümunələri aşkar edilmişdir.[2] Süd ağından parlaq yaşıl rəngə qədər fərqli bir rəngə sahib olan mineralın işlənməsi çətin idi və cilalanma qabiliyyəti ilə diqqəti cəlb edirdi.[3] Həm düz yəşim lövhələr, həm də kiçik parçalar işlənirdi. Sərt (polad kimi), ağır xammalın işlənməsində xüsusi emal vasitələri istifadə edilirdi. Ancaq psixoloji cəhətdən hazır olan və bir parça üzərində aylarla işləyə bilən Çinin sənətkarları qiymətli daşlarla necə ustalıqla davranmağı öyrəndilər. Təbiətdən bəzək üçün şəkillər çəkildi, bunlar arasında quşların, böcəklərin və sürünənlərin şəkilləri məşhur idi. Bu cür şəkillərlə bəzədilmiş əşyaların səthinə diqqətlə cilalanmış və qıvrımların, dəliklərin və ya simvolik şəkillərin təkrarlanan naxışları həkk olunmuşdur. O dövrün daş kəsmə sənətinin bəzəkləri tez-tez qədim bürünc qabların naxışlarını təkrarlayırdı.[4]
Dövrümüzün ilk minilliyi Çin sənətkarlarının məcazi işləmələri ilə əlamətdardır. Bu dövrün naxışlarında zoomorfik və antropomorfik işləmələr üstünlük təşkil edirdi. Bunlar həm mifoloji (əjdaha), həm də əsl heyvanların at, qurbağa, öküz obrazları idi.[5]
Yəşim nümunələri
redaktəTan sülaləsi dövründə, kənarları çiçək ləçəklərinə bənzəyən yəşim yemək qablarının istehsalına başlandı. Cilalanmış bürünc güzgülər yaratmaq üçün xüsusi bir ləçək bəzəyi də istifadə edilmişdir.
XIII əsrin sonunda Şimali Çin torpaqları Monqol orduları tərəfindən ələ keçirildi. Monqol Yuan sülaləsi taxtını ələ keçirdi. Tutulan torpaqlar Monqol qəbilələri arasında bölündü, minlərlə kəndli kölə halına gətirildi. Monqol işğalçılarının aşağı mədəni səviyyəsi Çin bürokratiyasını işğal olunmuş ərazilərin idarəçiliyinə qayıtmağa məcbur etdi. Çin feodalları işğalçılarla əməkdaşlıq etməyə başladılar və nəticədə fəth edənlərin mədəniyyətinin yüksəlməsinə kömək etdilər. Yeni dövlət həm şərq, həm də qərb dövlətləri ilə ticarət əlaqələrini bərpa etdi. Monqol dövlətinin əhəmiyyətli əraziləri və genişləndirilmiş sərhədləri ticarətə kömək etdi. Bu da öz növbəsində güclü və iqtisadi cəhətdən zəif asılı olan bir tacir sinfinin cəmiyyətdə təcrid olunmasına kömək etdi. Ancaq 40-cı illərdən bəri 14-cü əsrdə populyar bir qurtuluş müharibəsinə çevrilən geniş bir anti-monqol hərəkatı başladı. 1368-ci il qiyamın lideri Çju Yuançjan (keçmiş Buddist rahib) yeni Çin imperatoru oldu. Beləliklə, Min sülaləsinin dövrü başladı.
Texnologiyanın tətbiqi
redaktə18-ci əsrdə kristal və şüşə daş kəsmə sənətində xammal kimi istifadə olunmağa başladı. İşləmə texnikası, 18–19-cu əsrlərdə, hər bir halqası sərbəst hərəkət edə bilən üzüklər və ya zəncirlər ilə bəzədilmiş vazalar inkişaf mərhələsinə başladı. Dekorativ daş işlərinin qonşu dövlətlərə geniş bir ixracatı başladı. Kompozisiyaların mürəkkəbliyi, süjetlərin və materialların ekzotizmi və onların ustalıqla işlənməsi getdikcə daha yüksək qiymətləndirilirdi.[6]
İstinadlar
redaktə- ↑ Fiero, Gloria K. The Humanistic Tradition 6th Ed, Vol. I. McGraw-Hill, 2010.
- ↑ Меньшикова М.Л. Сокровища древнего искусства Китая. — СПб.: Государственный Эрмитаж, 2007. — С. 9.
- ↑ Nelson, Sarah (1995). The archaeology of northeast China : beyond the Great Wall. London: Routledge. pp. 21–64.
- ↑ Childs-Johnson, Elisabeth (1988). "Dragons, masks, axes and blades from four newly documented jade-working cultures of Ancient China".
- ↑ Pope-Hennessy U. Early Chinese Jades. — London, 1923. — С. 105–114.
- ↑ ""Progress review of the scientific study of Chinese ancient jade"". 2018-11-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-08.