İlya Selvinski

İlya Lvoviç Selvinski (1920-ci illərdə Elliy-Karl və İlya-Karl Selvinski təxəllüsünü istifadə etmişdir, müharibə dövrünün sənədlərində – İlya-Karl Lvoviç; 1899–1968)– 12 (24) oktyabr 1899 və ya 24 oktyabr 1899, Simferopol – 22 mart 1968^[…], Moskva)— krımçak mənşəli rus-sovet şairi. Həmçinin dramaturq və nasir kimi fəaliyyət göstərib. Konstruktivistlər ədəbi mərkəzinin təsisçisi və rəhbəri.

İlya Selvinski
İlya Lvoviç Selvinski
Doğum tarixi	12 (24) oktyabr 1899 və ya 24 oktyabr 1899(1899-10-24)
Doğum yeri	Simferopol, Tavriya quberniyası[d], Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	22 mart 1968(1968-03-22)[…] (68 yaşında)
Vəfat yeri	Moskva, RSFSR, SSRİ
Dəfn yeri	Novodeviçye qəbiristanlığı
Fəaliyyəti	şair
Əsərlərinin dili	rus dili
İstiqamət	sosialist realizmi
Janrlar	şeir
Üzvlüyü	SSRİ Yazıçılar İttifaqı (1934–)
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

İlya Selvinski (anadan olanda Selevinski)1899-cu il 12(24) oktyabrda Simferopolda türk soylu krımçak ailəsində dünyaya göz açmışdır. Babası Elya(Elioqu) Şelevinski Fanaqoriya alayının kantonisti olub. Atası Leyba Elşaeloviç Selevinski (gündəlik həyatda Lev İliç və Lev Solomonoviç; ?–1923, Moskva), 1877-ci ildə Rus-türk müharibəsində iştirak etmiş, sonralar dəri və xəz ticarəti ilə məşğul olmuşdur. Anası – Nadejda(Nexa) Lvovna Selvinskaya (1856–1938), külü Yeni Donski qəbiristanlığında dəfn edilmişdir. İlya Lvoviçin avtobioqrafiyasında(1967) da qeyd olunduğu kimi onun atası "xəzçi idi, sonra isə kürkçüyə çevrildi". 1905-ci ildə süqut edən dalğalardan qaçan ana, kiçik oğlu və qızları ilə birgə İstanbula getməli olur. Burada 1905–1906-cı illərdə İlya fransız katolik missiyasında, sonra Edikulda bir ərəb məktəbində oxuyur, bir neçə ay sonra isə Simferopola qayıdırlar. 1909-cu ilin ortalarında ailə Odessaya köçür, İlya burada dövlət məktəbinə daxil olur. 1911-ci ilin avqustunda onlar Yevpatoriyaya köçürlər, burada İlya dörd illik şəhər ibtidai məktəbinə daxil olur və 1915–1919-cu illərdə Yevpatoriya kişi gimnaziyasında təhsilini davam etdirir. 1915-ci ildən əsərlərini (xüsusən "Yevpatoriya xəbərləri" qəzetində) çap etməyə başlayır. 1919-cu ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra yayı otlaqda və şaxtada keçirir, payızda isə Taurida Universitetinin Tibb fakültəsinə daxil olur, bir müddət sonra təhsilini dayandırır, Taurida konserv zavodunda işçi kimi fəaliyyətə başlayır. 1920-ci ildə zavodda işləməklə yanaşı, günlük əmək fəaliyyəti ilə məşğul olur və Taurida Universitetinə, lakin bu dəfə hüquq fakültəsinə qayıdır. İnqilab illərində inqilabi hərəkatın iştirakçısı, Sevastopol həbsxanasının məhbusu olmuşdur. Bir çox peşələrdə özünü sınamışdır(yükdaşıyan, model, müsahibəçi, sirk güləşçisi və s. kimi işləyib). 1921-ci ilin yayında bacısı Henrietta Lvovna Konverin(1887–1958) yanına Moskvaya köçür və Moskva Universitetinin sosial elmlər fakültəsinə qəbul alaraq, təhsilini orada davam etdirir. Həyat yoldaşı ilə bacısıgildə, Böyük Kozinski küçəsi, ev № 2, mənzil 3-də yaşayır. 1923-cü ildə Selvinski 1-ci Moskva Dövlət Universitetinin Sosial Elmlər fakültəsini bitirir. Konstruktivistlər qrupunun faktiki lideri. !926-cı ildə ilk şeirlər toplusunu nəşr etdirir. 1920-ci illərin sonunda təcrübi epik poemalar qələmə alır. 1920-ci ilin ortalarında məşhur eksentrik müğənni və şanson ifaçısı Mixail Savoyarov İlya Selvinskinin təcrübi "solçu" şeirləri və poemaları ilə öz konsertlərində çıxış etmişdir. O, xüsusilə Siney Bluz teatrının kostyumu və estetikası ilə musiqi müşayəti altında "Ulyalayevşina" poemasını oxuyurdu (bəzən hətta ifa edirdi). 1927–1930-cu illərdə İlya Selvinski Vladimir Mayakovski ilə kəskin publisistik polemika aparırdı. 1930-cu ildə peşimanlıq ifadələri ilə çıxış edir. Elə həmin vaxtlarda avtovioqrafiyasında da qeyd olunduğu kimi "elektrozavodda qaynaqçı" işləməyə gedir.

1930-cu illər

1930-cu illərin əvvəllərində Selvinski avanqard üslublu nəzmlə dramlar yazmışdır. 1933–1934-cü illərdə "Çeylyuskin" paraxondunda O. Y. Şmidtin rəhbərlik etdiyi "Pravda" ekspedisiyasının müxbiri olmuşdur, lakin sürüşmə və qışlaqda iştirak etməmişdir: 8 nəfərlik bir qrupla O. Kolyuçin dayanacağında sahilə çıxdı və çukçalarla birgə itlərlə Arktik okeanın buzundan və tundradan keçərək Dejneva kapesinə qədər gedir. 1937-ci ildə Selvinskiyə qarşı sarsıdıcı partiya qətnamələri çıxır: 21 aprel 1937-ci ildə– onun "Umka – Qütb ayısı" pyesinə qarşı Siyasi bürosunun qətnaməsi, 4 avqust 1939-cu ildə isə Təşkilat bürosunun "Oktyabr" jurnalı haqda və "bədiiliyə zidd və zərərli " adlandırlan Selvinskinin şeirləri haqda qətnaməsi. 1937-ci ildən o nəzmlə tarixi dramlar yazır.

Müharibə illəri

1941-ci ildən VKP(b) üzvüdür. 1941-ci ildən Qırmızı Ordu sıralarında əvvəlcə batalyon komissarı, sonra isə podpolkovnik rütbəsi ilə cəbhədə olmuşdur. Xalq Batayətrafında iki kontuziya və bir ağır yara almışdır. Müdafiə Komissarlığının müavini Krım cəbhəsinin mahnısına çevrilən "Krımsayağı mübarizə" mahnısının sözlərinə görə qızıl saatla təltif edilmişdir. 1943-cü ilin noyabrının sonunda Selvinskini Krımdan Moskvaya çağırırlar. Onu "zərərli" və "qeyri-bədii" əsərlər yazdığına görə görə tənqid edirdilər. Hesab olunur ki, o almanların qurbanına çevrilmiş yəhudilər haqda "yanlış" danışıb. Digər versiyaya görə Selvinskinin tamamilə zərərsiz şeiri "Rusiya kimə beşik olub…" (1943) həssaslıqla Stalinin karikaturalı təsvirini görüblər("eybəcər" sözü altında). Ordudan tərxis olundu. Benedikt Sarnov bu hadisəni belə təsvir edir: Hadisə 10 fevral 1944-cü ildə baş verir.<…> SKVKP(b) katibliyinin iclası gedir. <…> İlya Selvinskinin "ideyaca cılız" olan "Rusiya kimə beşik olub" şeiri müzakirə olunurdu. Gözlənilmədən iclas zalında Stalin peyda olur və şairi saxtalaşdıranlara işarə edərək belə bir replika atır: –Bu adamla diqqətli davranmaq lazımdır, Trotski və Buxarin onu çox sevirdilər. Görünür, onu bağışladılar. Selvinski yenidən cəbhəyə dönməyə can atırdı. Nəhayət, 1945-ci ildə onun istəyi nəzərə alınmış, o rütbəsinə yenidən bərpa olunmuşdur.

Müharibədən sonrakı illər

İlya Selvinski 1950-ci illərdə öz yaradıcılığının əvvəlinə qayıdır və 1920-ci illərin əsərlərinin yeni nəşrlərini etdirir. O, 22 mart 1968-ci ildə vəfat etmiş, Moskvada Novodeviçye məzarlığında dəfn olunmuşdur (küçə № 7).

Mükafatları

• 1-ci dərəcəli Vətən müharibəsi ordeni (16.10.1943)
• 3 Qırmızı Əmək Nişanı ordeni (31.01.1939; 09.11.1959; 28.10.1967)
• "Qırmızı Ulduz" ordeni (22.02.1943-cü ildə "Qırmızı Nişan" ordeninə namizəd olmuşdur)
• Medalları

Ailəsi

• Arvadı (1924-dən) – Berta Yakovlevna Selvinskaya (ilk nikahda Abarbarçuk, 1898–1980). İlya Selvinski Ona məşhur "Ulyalayevşina" poemasını ona həsr olunub.
• Qızı– rəssam və şairə Tatyana İliniçna Selvinskaya(2 noyabr 1927, Moskva – 17 may 2020), Rusiya Dövlət mükafatı laureatı
• Ögey qızı– Sesilya Aleksandrovna Voskresenskaya(Silya Selvinskaya, 1923–2006) aktrisa, rejissor-müəllim. Aleksandır Semenoviç Abarbarçukun qızı (1891–1941), doğma Tiraspolya, katib, sonradan Tsaristsino mərkəzi(quberniya) həmkarlar birliyinin sədri (1918), 1920–1922-ci illərdə Saritsino quberniyasının komissarı; 1-ci dərəcəli texnik-interdant, 1941-ci ilin payızında cəbhədə xəbərsiz şəkildə itkin;o, 1920-ci illərdə İlya Selvinskinin işlədiyi Mərkəzi birliyin əmtəə şöbəsinə rəhbərlik etmişdir. İlya Selvinskinin ölümündən sonra onun ədəbi mirası üzrə komissiyanın üzvü, İlya Selvinski haqda xatirələrin müəllifi, Selvinskinin ədəbi toplularının yaradıcısı, Simferopolda İlya Selvinskinin ev muzeyinin yaradılmasının təşəbbüskarı və təşkilatçısı (Tatyana Selvinski ilə birgə). İkinci nikahında alman antifaşisti, xatirəçisi Andey İosoviç Eyzenberqlə ailə qurub.

Xatirəsinin əbədiləşdirilməsi

Şairin şərəfinə Simferopol şəhərinin Kiyev rayonunda küçə adlandırılıb. 1989-cu ildə Boldarnıy küçəsi № 2 ünvanında Krım diyarşünaslıq muzeyinin Simferopoldakı şöbəsində İ. Selvinskinin ev muzeyi yaradılıb. 1993-cü ildə Evpatoriya şəhərində İ. Selvinskinin təhsil aldığı gimnaziyaya onun adı verilib.

ƏSƏRLƏRİ

Şeirləri

• "Gimnast heykəli". Şeirlər silsiləsi
• 1926 – "Rekordlar". Poetik toplu
• 1930 – "Şair hüquqlarının deklarasiyası"
• 1931 – "Elektrozavod qəzeti" (şeirlər)
• "Sakit okean şeirləri"
• "Xarici"
• Hərbi şeirlər (O cümlədən "Vətən", "Biz kimik?", "Mən bunu görmüşəm!", "Leninizm haqda", "Hacı Müşkay"; "Faşizm" (1941))
• 1947 – "Krım, Qafqaz, Kuban". Toplu.

Poemalar və mənzum romanları

• 1920 – "Gənclik". Sonetlərin tacı (poema).
• 1923–1924, 1927-də nəş olunub. –Ulyalayevşina. Poema, 1956-da düzəlişlər edilib.
• 1927 – "Şairin qeydləri". Poema (Nəzmlə yazılmış povest "İpək ay" toplusuna daxildir)
• 1927–1928, 1929-cu il ayrıca nəşr – "Puştor". Nəzmlə yazılmış roman
• 1937–1938 – "Çelyüskiniana" (poema)
• 1951 – "Alisa" (poema)
• 1954 – "Üç qəhrəman" (rus dastanlarınn toplusu)
• 1956 – ikinci redaksiya "Ulyalayevşinı"
• 1960 – "Arktika" (mənzum roman)

Pyesləri

• 1928 – "Komandarm 2" (mənzum faciə).
• 1932 – "Pao-pao" (dram)
• 1933 – "Umka – Qütb ayısı" (pyes)
• 1937 – "Cəngavər Yohan" (mənzum faciə).
• 1941 – "Babək" (Çiynində qartal daşıyan) (mənzum faciə).
• "Rusiya". (Dramatik trilogiya):
• 1941–1944 – "Livoniya müharibəsi" (nəzmlə).
• 1949 – "Poltavadan Qanquta" (Üsyançı çar).
• 1957 – "Böyük Kiril".
• 1943 (1941) – "General Brusilov" (dram).
• 1947 – "Faustu oxuyarkən" (faciə)
• 1962 (1961) – "Taleyindən yüksəkdə olan insan" (Lenin haqqında pyes)
• 1968 (1966) – "Şahzadə-Qu" (Lirik faciə)
• 1989 (1962) – "Dünya faciəsi".
• "Tuşino düşərgəsi", 1939 il

Nəsr əsərləri

• 1928 – "Konstruktivist kodeksi "
• 1959 – "Mənim həyat izlərim" avtobioqrafik əlyazma
• 1962 – "Nəzm studiyası". Şeir nəzəriyyəsinə aid işlər
• 1966-da nəşr olunub. – "Ey mənim gəncliyim!" roman (avtobioqrafik).

Mahnıları

• "Qaragözlü kazak" (Musiqisi M. Blanter)
• "Atlar-heyvanlar" (Musiqisi M. Blanter)

Filmləri

• Şeirləri "Sibir torpağının əfsanəsi" filmində (1947)
• Azərbaycanda yayınlanmış əsərləri
• Babək (Tərcümə edəni Xəlil Rza). Bakı: Gənclik, 1975, 206 s.