İran–Özbəkistan münasibətləri

İran–Özbəkistan münasibətləri — İran və Özbəkistan arasındakı mövcud ikitərəfli münasibətlər. Ölkələr arasında diplomatik münasibətlər 10 may 1992-ci ildə qurulmuşdur. İran İslam Respublikasının səfirliyi Özbəkistanın paytaxtı Daşkənddə, Özbəkistan Respublikasının səfirliyi isə İranın paytaxtı Tehranda yerləşir.

İran–Özbəkistan münasibətləri
İran  Özbəkistan
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Müqayisə

	İran	Özbəkistan
Əhali	80 840 513	32 980 000
Ərazi	1 648 000 km²	447 400 km²
Əhalinin sıxlığı	48 nəf./km²	70,5 nəf./km²
Paytaxt	Tehran	Daşkənd
İri şəhərləri	Tehran, Məşhəd, Təbriz, Şiraz, İsfahan, Əhvaz, Qum, Kərəc	Daşkənd, Nəməngan, Buxara, Səmərqənd, Əndican, Nukus
Hökumət	İslam respublikası	Prezident respublikası
Dil	farsca	özbəkcə
Din	İslam (Şiəlik)	İslam (Sünnilər)
ÜDM	1,551 mld ABŞ dolları (adam başına 19050 $)	222,792 mld ABŞ dolları (adam başına 7023 $)
İnsan İnkişafı İndeksi	0,774	0,701

Tarix

Bir-birinə yaxın yaşayan xalqlar olmaqla, özbəklər və farslar da qədim dünya tarixindən qaynaqlanan uzunmüddətli münasibətlərə malikdirlər. Tarix, mədəniyyət, adət və ənənələr, iki xalqın mətbəxi bir-biri ilə sıx bağlıdır. Müxtəlif dövrlərdə iki ölkənin müasir əraziləri Fars və Orta Asiya imperiyalarının tərkibində olmuşdur. Xüsusilə indiki Özbəkistan ərazisi Əhəmənilər, Selevkilər, Sasanilər və Səfəvi imperiyalarının tərkibində idi. Müasir İranın ərazisi isə Xarəzmşahlar, Qəznəvilər, Temurilər, Şeybanilər dövlətlərinin və imperiyalarının bir hissəsi idi.

Müasir münasibətlər

Hal-hazırda Özbəkistanda 50 mindən çox iranlı yaşayır. Onlar 17-19-cu əsrlərdə indiki Özbəkistan ərazində məskunlaşmış fars və İran köçkünlərinin nəsilləri. Orta Asiya iranlılarının əksəriyyəti Səmərqənddə və onun ətraflı, eləcə də Buxara və onun ətraflarında yaşayır. İranda XIX əsrdən XX əsrin 20-ci illərinin ortalarına qədər məskunlaşan özbəklərin kiçik bir icması vardır.

SSRİ-nin dağılması ilə Özbəkistan müstəqillik qazandıqdan sonra, 1992-ci ilin noyabrında Özbəkistan Respublikasının seçilmiş prezidenti İslam Kərimov ilk dəfə İran İslam Respublikasına səfər etdi. O zaman əlaqələrə başlamaq, inkişaf etdirmək və möhkəmləndirmək üçün bir sıra ikitərəfli sənədlər imzalanmışdır.

İki ölkə arasında nəqliyyat və rabitə, neft-kimya, enerji, bank, əczaçılıq, gömrük və s. sahələrdə əməkdaşlıq quruldu. Terrorizm, ekstremizm və narkotik ticarəti ilə mübarizə üçün də ikitərəfli əməkdaşlığın təməlləri atıldı. Hazırda əlaqələrin inkişafına və möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş 50-dən çox müxtəlif ikitərəfli sənəd imzalanmışdır. Hal hazırda ikitərəfli münasibətlər iki ölkənin səfirlikləri və 8 sentyabr 1999-cu ildə birgə təşkil olunan Özbəkistan-İran Dostluq Cəmiyyəti vasitəsilə davam etdirilir. Özbəkistan İrana pambıq, əlvan metallar, metallurgiya məhsulları, neft və neft məhsulları, avtomobillər və nəqliyyat vasitələri, elektronika və kimya məhsulları və s. ixrac edir. İran da öz növbəsində Özbəkistana kənd təsərrüfatı məhsulları, bitki və heyvan yağları, qida, toxuculuq məhsulları, ayaqqabı, kimyəvi məhsullar, qəhvə, çay, əczaçılıq məhsulları və s ixrac edir. 2017-ci ilin sentyabr ayında Qazaxıstanın paytaxtı Astanada, Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyayev, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının Elm və Texnologiya üzrə Zirvə toplantısı çərçivəsində İran Prezidenti Həsən Ruhani ilə görüşdü. Danışıqlar zamanı iki ölkə arasında dostluq münasibətlərinin möhkəmləndiyi vurğulanmış və əəməkdaşlığın daha da genişləndirilməsinin vacibliyi qeyd olumuşdur