İrincin

İrincin (d. 1295 - d. 1319) – Elxanilər dövlətində fəaliyyət göstərmiş güclü əmirlərdən biri və Anadolu hakimi. Əmir Çobana qarşı başladılan və mərkəzi hakimiyyətə qarşı üsyana çevrilən Qurumuşi üsyanına qatılmış, üsyanın yatırılmasından sonra ailəsinin əksər üzvləri ilə birlikdə edam edilmişdir.

İrincin
Anadolu hakimi
27 iyun 1305 – 31 July 1314 – 31 iyul 1314
Əvvəlki	Sulamış
Sonrakı	Teymurdaş
Diyarbıkir hakimi
1316 – 1319
Əvvəlki	Sutay
Sonrakı	Sutay
Şəxsi məlumatlar
Vəfat tarixi	1319
Fəaliyyəti	zabit
Atası	Sarıca
Dini	Nestorian Xristianlıq

Həyatı

Əmir Sarıcanın (bu ad George/Corcun səhv oxunuşundan da meydana çıxa bilər)oğlu olan İrincin Doqquz Xatunun qardaşının oğlu və Toğrul xanın nəticəsi idi. Atası İrana Hülakü xan ilə birlikdə gəlmiş, vəfat etdikdən sonra isə Marağa yaxınlığındakı Nestorian kilsəsində dəfn edilmişdi. Onun bacısı olan Toqtani və ya Toqiyatay (ö. 1292) ardıcıl olaraq Hülakü, Abaqa və Qonqurtay ilə evlənmişdi. Onun bir digər bacısı olan Uruq Xatun isə Arqun ilə evlənmişdi. 1295-ci ildə İrincin Baydunun onun oğlu olan Qıpçağı Keyxatunun sarayındakı həbsdindən azad etməsindən sonra onu dəstəkləməyə başladı.

Anadoluda hakimliyi

Novruz Qazana Keyxatudan sonra onu taxta çıxaracağına söz vermişdi. Lakin şərt olaraq da Qazanın İslamı qəbul etməsini irəli sürmüşdü. Bu şərt Qazan tərəfindən qəbul da edildi. Tağaçar, Çoban, İrinçin, Qurumuşi kimi güclü əmirlərin razılığını alan Novruz 1295-ci ildə Baydu üzərində Qazanın qələbə qazanmasına səbəb oldu.

Olcaytunun Elxanlı taxtına çıxmasından sonra İrincin 1305-ci ilin iyununda Anadoluya yeni hakim olaraq göndərildi. Onun canişinliyinin mərkəzi Niksar şəhərində yerləşirdi. Olcaytunun vəziri olan Səəs əl-Dövlə Savəci özünün qardaşının oğlu olan Şərəf əl-Din Müsafiri İrincinin vergi toplayanbı, Əhməd Lakuşini vəziri, Əmir Ağaçərini onun baş komandanı olaraq təyin etdirdi. Belə bir şəkildə vəzifələrin monopoliyalaşdırılması bir çox əmirin öz vəzifəsini tərk etməsinə yol açdı. Belə şəxslərdən biri də Cəlairlərdən Şiktur Noyonun oğlu Ögeday idi. İrincin 1307-ci ildə Anadolunu müvəqqəti olarq tərk edərək Gilana yürüş edən Olcaytunun ordusuna qatıldı.

Onun Anadoludakı hakimliyi əsasən yaxşı qarşılanmamışdı. O, bir dəfə türk bəylərindən olan İlyas bəyi 20 minlik monqol ordusu ilə birlikdə Sultan karvansarayında mühasirəyə almış və böyük ziyana səbəb olmuşdu. Döyüşün sonunda o, hər bir döyüşçüyə görə Anadolu vəqflərinin mütəvəllisi olan Kərim əl-Din Aqsarayidən 6 min dirhəm kompensasiya tələb etmişdi. Onun himayə etdiyi yerlilər də sevilməməkdə idi. Məsələn belə şəxslərdən biri olan Şemgitoğlu şeyxlər üzərinə yürüşlər həyata keçirir, Ağsaraydakı əsilzadələri yalan edirdi. Onun bir digər qoruduğu şəxs olan Tağaçarın qohumu Bilarqu 1307-ci ildə erməni hakimləri olan II Hetum və III Levi edam etdirmişdi. Ermənilərin üsyan qaldırmasından sonra Bilarqu Sivasda olan İrincinə sığındı. Yerli şəxslərdən gələn şikayətlərdən və onun Konyanın Qaramanlılar tərəfindən ələ keçirilməsinə əngəl ola bilməməsindən sonra 1314-cü ildə Anadoludan geri çağırıldı.

O, 1316-cı ildə Əbu Səidin taxta çıxmasından sonra yenidən sevimli əmirlərdən biri halına gəldi. Əbu Səidin yeni naibi Sevinc onu Diyarbəkir hakimi təyin etdirdi. Lakin vəziyyət 1318-ci ildə Sevincin ölümündən sonra dəyişdi. Yeni naib olan Çoban öz oğlu Teymurdaşı İrincinin əvvəlki vəzifəsi olan Anadolu hakimi təyin etdirdi. Bundan başqa o, Əmir Sutayı 1318-ci ildə yenidən Diyarbəkir hakimi təyin etdirərək İrincini Elxanlı siyasətinin mərkəzində olan əmirlər sırasından çıxardı.

Üsyanı

İrincinin Əmir Çoban ilə olan problemləri onun bir başqa. Kereit əmiri və Gürcüstandakı monqol qarnizonunun komandanı olan Qurumuşi ilə yaxınlaşmasına səbəb oldu. Hər ikisinin də Kereit tayfasından olmasından əlavə həm İrincin, həm də Qurumuşi evlilik vasitəsiylə Əhməd Təkudarla əlaqələri var idi. Qurumuşi Əmir Çoban tərəfindən vəzifəsindən çıxarılmışdı. Bunun səbəbi onun Əbu Səid Qızıl Ordanın hökmdarı Özbəklə döyüşməsi zamanı ona yardıma gəlməməsi idi. Bundan sonra o, üsyana başladı. Çobanın köməkçilərindən olan Toxmaq da Çobanın oğlu Dəməşq Xacə ilə olan köhnə rəqabətinə görə üsyançılar tərəfə keçdi. Beləki İrincinin qızı Tursin ilk başda Toxmaq ilə nişanlandırılsa da, sonra Olcaytunun əmri ilə Dəməşq Xacə ilə evləndirilmişdi. İrincinin oğlu olan Şeyxəli Əbu Səidin hələ Xorasana canişinliyi dövründən onun şahinçisi olmuş və sevimlilərindən birinə çevrilmişdi. Buna görə də, bəzi araşdırçamılar iddia edir ki, əslində üsyan Çobanın gücündə qurtulmağa çalışan Əbu Səidin özü tərəfindən təşkil edilmişdi. Qurumuşinin 40 min nəfərlik üsyançı ordusu Əmir Çobanı və iki oğlunu 2 min nəfərlik dəstə ilə birlikdə Gürcüstan yaxınlığında yaxaladılar. Nəticədə Çoban qaçmağa məcbur oldu. Bundan sonra İrincin də açıq şəkildə üsyana qatıldı.

Çobanın məğlub edilməsi xəbəri Sultaniyyəyə çatdığı zaman İrincinin oğlu və qızı Dəməşq Xacəyə aid olan mülkləri yağmalamaq barədə qərara gəlsələr də, Dəməşqi öldürmələrinə Uyğur əmiri Ögrünç mane oldu. Öz növbəsində İrincin də Teymurdaşa aid olan Anadoludakı mülkləri yağmaladı. Üsyançı ordular Naxçıvan yaxınlığında birləşdilər və tezliklə Əbu Səidin əsas ordusuna istiqamət aldılar. Əbu Səidin ordusuna özü şəxsən komandanlıq edirdi. O, Ögrünç və Çoban ilə birlikdə mərkəzdə yerləşərkən, Oyrat dayıları Əli Padşah və Məhəmməd sol cinaha komandanlıq edirdilər. Sağ cinaha Mahmud Əsən Qutluq oğlu və Şeyx Əli ibn Əli Quşçu komandanlıq edirdi. Üsyançı ordusunun mərkəz mövqelərinə arvadı Şahzadə Könçək ilə birlikdə İrincin, əmir Toxmaq və qardaşı Araz birlikdə sol cinaha, Qurumuşi isə sağ cinaha komandanlıq edirdilər. İrincinin bir başqa arvadı Qutluqşah tərəfindən sülh üçün edilən sonuncu cəhd də uğursuzluqla nəticələndi. 20 iyun 1319-cu ildə Miyanə yaxınlığında baş vermiş həlledici döyüş Elxanilərin qələbəsi ilə nəticələndi. İrincin Xalxal yaxınlığındakı Kağızkunanda ələ keçirildi.

Üsyanın nəticəsi

Sultaniyyədə təşkil edilən məhkəmə zamanı İrincin Əbu Səiddən aldığı əmr ilə hərəkət etdiyini iddia etsə də, bu rədd edildi. O, Sultaniyyədə çənəsindən beyninə qədər salınan şişlə edam edildi. Onun bədəni 2-3 gün əhaliyə nümayiş etdirildi, kəsilmiş başı isə imperiyanın əyalətlərinə göndərildi. Onun 15 yaşlı oğlu Vəfadarın da başı kəsildi, arvadı Könçək isə atlar tərəfindən tapdalanaraq öldürüldü. Ümumilikdə üsyana qarışmış 36 əmir və 7 xatun edam edildi. Buraya Əmir Toxmaq, Qurumuşi, Təkudarın qızı olan Könçək və İrincin də daxil idi. Qutluqşah Xatun xilas edildi və Əmir Ordu Qiyanın qardaşı Pulad Qiya ilə evləndi. İrincinin bir digər oğlu Şeyx Əli döyüşdən əvvəl artıq edam edilmişdi.

Din

İrinjin Nestorian idi və eynilə xristian ailəyəə sahib idi. Onun ailəsi Marağa yaxınlığındakı Mar Şalita kilsəsində dəfn edildi. Onlar bu kilsəyə mütəmadi olaraq ianə etməkdə idilər və onun məscidə çevrilməsinin qarşısını almışdılar. Eyni zamanda İrincinin III Mar Yabalaxanın yaxın dostu olduğu da bildirilir.

Ailəsi

İrincin Əhməd Təkudarın qızı olan Könçək Xatun (ö. 1319) ilə evlənmişdi. Bundan başqa onun əlavə arvadları da var idi. Bunlardan biri olan Sarıcadan o bir neçə övlada sahib idi:

1. Şeyxəli (ö. 1319) — 28 aprel 1305-ci ildə Əsən Qutluğun qızı ilə evlənmişdi.
2. Qutluqşah Xatun — 18 mart 1305-ci ildə Olcaytu ilə nişanlanmış, 20 iyunda evlənmişdi. Daha sonra Polad Qiya ilə evləndi.
3. Tursin Xatun (d. 1324) — Dəməşq Xacə ilə evlənmişdi.
4. Vəfədar (d. 1304 - ö. 1319)

İrincin qızı Tursin Xatun vasitəsiylə Elxanilərdən son dövrlərində mühüm rol oynamış və özlərinin dövlətini qura bilmiş Cəlairilərin ana tərəfdən babasıdır.

Mənbə

• Dunlop, D. M. The Karaits of Eastern Asia. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 11 (2). 1944. ISBN 0041-977X.
• De Nicola, Bruno. "Mongol Women's Encounters with Eurasian Religions", Women in Mongol Iran, The Khatuns, 1206-1335. Edinburgh University Press. 2017. ISBN 978-1-4744-1547-7.
• L. J. Ward. “The Ẓafar-nāmah of Ḥamd Allāh Mustaufi and the Il-Khān dynasty of Iran,” Ph.D. diss. University of Manchester. 1983.
• Howorth, Henry H. (Henry Hoyle) (1876–1927). History of the Mongols from the 9th to the 19th century. Robarts - University of Toronto. London: Longmans, Green.
• Melville, Charles. "Anatolia under the Mongols". In Fleet, Kate (ed.). The Cambridge History of Turkey (1 ed.). Cambridge University Press. 2009. ISBN 978-1-139-05596-3.
• Hope, Michael. Power, Politics, and Tradition in the Mongol Empire and the Īlkhānate of Iran. Oxford University Press. 2016. ISBN 978-0-19-876859-3.
• Ḥāfiz Abrū. Dhayl-i Jāmi‘al-Tawārīkh-i Rāshidī. Tehran: Āsār-i Millī. ed. Khānbābā Bāyānī. 1972.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. Ötüken Neşriyat A.Ş. 978-605-155-233-0.
• Melville, Charles P. Abu Sa'id and the revolt of the amirs in 1319. Tehran. L'Iran Face a la Domination Mongole, ed. D. Aigle. 1997.
• Broadbridge, Anne F. Women and the Making of the Mongol Empire (1 ed.). Cambridge University Press. 2018. ISBN 978-1-108-34799-0.
• Abu Bakr al Qutbi al-Ahri; Johannes Baptist van Loon. Ta'rīkh-i Shaikh Uwais : (History of Shaikh Uais) : Am important source for the history of Adharbaijān in the fourteenth century. 2016.
• Borbone, Pier Giorgio. Marāgha Mdittā Arškitā. Egitto e Vicino Oriente. 40. 2017. ISBN 0392-6885.
• Hope, Michael. The "Nawrūz King": the rebellion of Amir Nawrūz in Khurasan (688–694/1289–94) and its implications for the Ilkhan polity at the end of the thirteenth century. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 78 (3). 2015. 451–473. ISBN ISSN 0041-977X. S2CID 154583048..
• Jackson, Peter. The Mongols and the West. Pearson Education Ltd. 2015. 414. ISBN 0-582-36896-0.