İsrafil İsrafilov (hərbçi)
İsrafil İsrafilov (tam adı: İsrafil Məhəmmədnəbi oğlu İsrafilov)[1] İsrafil bəy Məhəmməd,[1] İsrafil bəy Yadigar (pol. Israfil Bek Jedigar),[2] Yadigar bəy (pol. Jedigar Bek)[2] və İsrafil bəy İsrafilbəyli[1] kimi də tanınır (d. 7 avqust 1888, Tbilisi, Tiflis quberniyası, Rusiya imperiyası — ö. 11 iyul 1945, Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ) — Rusiya imperiyası polkovniki,[3] Polşa Respublikası podpolkovniki,[2] Üçüncü Reyx ştandartenfüreri.[3] Birinci və ikinci dünya müharibəsi iştirakçısı.[1]
İsrafil İsrafilov | |
---|---|
![]() | |
Şəxsi məlumatlar | |
Doğum tarixi | |
Doğum yeri | Tbilisi, Rusiya imperiyası |
Vəfat tarixi | (56 yaşında) |
Vəfat yeri | Bakı, SSRİ |
Vətəndaşlığı | |
Hərbi fəaliyyəti | |
Mənsubiyyəti |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
Qoşun növü |
Kavaleriya SS qoşunları |
Xidmət illəri | 1943-cü ildən |
Rütbə |
![]() ![]() ![]() |
Döyüşlər |
Birinci Dünya müharibəsi Bakı döyüşü Gürcüstan-Ermənistan müharibəsi Sovet–Gürcü müharibəsi İkinci Dünya müharibəsi |
![]() |
İsrafil bəy 1920-ci ildə Azərbaycan ruslar tərəfindən istila edildikdən sonra Türkiyəyə sığınmış, buradan Polşa ordusuna və Hərb Akademiyasına gedərək məzun olmuş, sonra orada vəzifə almışdır. 1943-cü ilin yayından 1944-cü ilə qədər Berlində Azərbaycan komitəsinin rəhbəri kimi çalışıb. 1943-cü ilin sentyabrından alman ordusunun tərkibindəki 162-ci Türk piyada diviziyasının 314-cü alayına komandirlik edib. 1944-cü ilin yanvar ayının 12-dən SS-in Qafqaz birləşməsində "Azərbaycan" döyüş qrupuna rəhbərliyə başlayıb.[4] 1945-ci ilin martından etibarən Azərbaycan Milli Komitəsində hərbi məsələlər üzrə müşavir təyin olunub.[1]
Müharibədən sonra amerikan qoşunları tərəfindən SSRİ-yə təhvil verilib və 1945-ci il iyul ayının 11-də Bakı Hərbi Dairəsinin Tribunalı tərəfindən barəsində ölüm hökmü çıxarılıb, edam olunub.[3]
HəyatıRedaktə
İsrafil İsrafilov 1924-cü ildə Polşa ordusunda xidmətə başlayarkən yazdığı tərcümeyi-halda özünün Gürcüstanın Tiflis şəhərində, 7 avqust 1888-ci ildə anadan olduğunu göstərir.[5] Onun Rus ordusuna bir neçə yüksək rütbəli zabit vermiş Yadigarovlar ailəsinə mənsubluğunu təxmin edilir. Tiflis kadet korpusunda təhsilini tamamladıqdan sonra 1910-cu ilə podporuçik rütbəsi ilə hərbi xidmətə başlayıb.[1]
Birinci Dünya müharibəsində Varşava altında avstriyalılara qarşı vuruşub. 1915-ci ildə eskadron komandiri kimi Qafqaz cəbhəsinə göndərilmişdi. Daha sonra döyüş yolu Odessadan, ingilislərlə çiyin-çiyinə vuruşduğu Fars körfəzindən keçmişdi. 1916-cı ildə rotmistr rütbəsi ilə Qafqaz süvari diviziyasının tərkibində Rumıniya cəbhəsinə göndərilmişdi. 1918-ci ilin baharından yenicə təşəkkül tapan Azərbaycan ordusunda xidmətə başlamışdı. Təxminən eyni vaxtda Gürcüstan Respublikası silahlı qüvvələrində xidmət keçməsi, hətta 1918-ci ilin dekabrında gürcü-erməni müharibəsində gürcü tərəfdən iştirakı haqqında məlumat da mövcuddur.[1] O, 1918-ci ilin ikinci yarısından etibarən qurulmaqa olan Azərbaycan milli ordusunun ilk peşəkar hərbçilərindən biri idi. Bakının erməni-bolşevik işğalından azad olunması uğrunda mübarizədə yaxından iştirak etmişdi.[1]
İsrafil bəy Aprel işğalından sonra Türkiyəyə gedib.[6] 1924-cü ildə, böyük məhrumiyyətlərdən sonra Polşaya gedir. Burada Polşa ordusunda müqavilə əsasında xidmətə başlayır. 1926-1928-ci illərdə Varşava Ali Hərbi Məktəbində təhsil alır. Əvvəlcə 36-cı piyada alayında xidmət edir, 1939-cu ilin yazında isə artıq Qrodno şəhərində yerləşən 29-cu piyada diviziyasında qərargah zabiti olur. İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində podpolkovnik rütbəsində Polşa silahlı qüvvələri 11-ci süvari alaynda xidmət keçməsi haqda məlumat mövcuddur.[1]
Bolşevik rejiminə nifrət keçmiş rus ordusunun və milli orduların bir sıra zabitlərini Hitler Almaniyası ilə əməkdaşlıq yoluna çəkmişdi. Polkovnik İsrafil bəy də belələrinin sırasında idi. Bu məqsədlə də 1943-cü ilin yayından 1944-cü ilə qədər Berlində Şərq nazirliyi yanında fəaliyyət göstərən Azərbaycan komitəsinə rəhbərlik etmişdi. Eyni zamanda türk mənşəli hərbi əsirlərdən ibarət 162-ci Türküstan piyada diviziyasının 314-cü piyada alayına komandiri olmuşdu. 1944-cü ilin dekabrından etibarən ştandartenfürer rütbəsində III Reyxin Qafqaz hərbi birləşməsinin "Azərbaycan" döyüş qrupunun komandiri idi.[4] 17 mart 1945-ci ildə Berlindəki Azərbaycan Milli Komitəsinin hərbi məsələlər üzrə müşaviri təyin edilmişdi.[3]
İsrafil bəy İkinci Dünya müharibəsisinin sonunu Amerikan işğal zonasında qarşılayıb. Lakin neytral zonada olması onu sovet xüsusi xidmət orqanlarının çəngindən qurtarmağa imkan verməyib. Amerikalılar azərbaycanlı zabiti SSRİ-yə qaytarıblar.[1] İsrafil bəyi Azərbaycana gətirib Bakı Hərbi Dairəsinin tribunalında mühakimə ediblər. O, nə SSRİ-ni, nə də keçmiş Sovet Azərbaycanınını özünə vətən saymadığından, ittiham olunduğu "vətənə xəyanət"[6] maddəsi ilə sona qədər razılaşmayıb. Amma buna baxmayaraq haqqında ölüm hökmü çıxarılmış — tələsik hökm eyni tələskənliklə də yerinə yetirilmişdi. İsrafil bəy 1945-il iyulun 11-də Bakıda güllələnib.[1]
Şəxsi həyatıRedaktə
İsrafil bəy 1918-ci ildə həyat yoldaşından ayrılıb. 1922-ci ilin sentyabrında isə Züleyxa adlı xanımla ikinci dəfə ailə həyatı qurub.[5]
Həmçinin baxRedaktə
İstinadlarRedaktə
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 "Polkovnik İsrafil bəyin xatirələri - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti-100". 525-ci qəzet. 17 fevral 2018 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 3 "Lista imienna oficerów służ±cych w 11 Pułku Ułanów Legionowych". Smbit11.republika.pl. 17 fevral 2017 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 3 4 Romanko O.V, 2004
- ↑ 1 2 Romanko. O.V, 2009. səh. 113
- ↑ 1 2 Yaqublu.N, 2007
- ↑ 1 2 Yaqublu.N, 2005. səh. 206
ƏdəbiyyatRedaktə
- Romanko O.V. Əlavə // Müsəlman legionlar İkinci dünya müharibəsində (5000 nüs.). Moskva: "AST". 2004. 320. ISBN 5-17-019816-7.
- Yaqublu.N. Polşa ordusundakı azərbaycanlı zabitlər ("Qarapapaqlar" jurnalı № 5.). Tbilisi. 2007.
- Romanko O.V. Sovet müsəlmanları SS qoşunlarının sıralarında. Hərbi-tarixi arxiv. "Qraal" nəşriyyat evi. 2009.
- Yaqublu.N. Azərbaycan legionerləri. Bakı: "Çıraq". 2005. 336.