İtaliya ilə Paris sülh müqaviləsi (1947)

İtaliya ilə Paris sülh müqaviləsi (1947) və ya "İtaliya və Müttəfiqlər arasında Paris müqaviləsi" (italyanca:Trattato di Parigi fra l'Italia e le potenze alleate) — İtaliya ilə Müttəfiqlər arasında imzalanmış sülh müqaviləsidir. Müqavilə 10 fevral 1947-ci ildə imzalanan və İkinci Dünya müharibəsindən sonra Almaniyanın müttəfiqləri ilə müharibə vəziyyətini bitirən Paris sülh müqavilələri sisteminin bir parçasıdır. Müqavilə 15 sentyabr 1947-ci ildə qüvvəyə minmişdir. Antihitler koalisiyası ilə İtaliya arasında müqavilə 10 fevral 1947-ci ildə imzalandı və rəsmi şəkildə düşmənliyə son qoydu. 15 sentyabr 1947-ci ildə ratifikasiya edilməklə qüvvəyə mindi.

İtaliya ilə Paris sülh müqaviləsi və "İtaliya və Müttəfiqlər arasında Paris müqaviləsi"
Sülh müqaviləsindən sonra Fransa-İtaliya sərhədi
Müqavilənin tipi	Sülh müqaviləsi
İmzalanma tarixi	10 fevral 1947
İmzalanma yeri	Paris, Fransa
Qüvvəyə minməsi
• şərtləri	İtaliya böyük miqdarda müharibə təzminatı ödəməyə məcbur edildi Hərbi qüvvələrini azaltdı Koloniyalarından imtina etdi Bəzi bölgələrinə muxtariyyət verməklə birlikdə, Fransa ilə sərhədində kiçik dəyşikliklər edildi
İmzalayanlar	İtaliya ABŞ SSRİBöyük Britaniya Fransa Yunanıstan Yuqoslaviya Albaniya
Tərəflər	İtaliya krallığı, Antihitler koalisiyası

Ərazi dəyişikliyi

İtaliyanın 1920-1975-ci illər arasında keçirdiyi dəyişikliklər.

  1920-ci ildə Rapallo müqaviləsi ilə (Roma müqaviləsindən sonra 1924-cü ildə sərhədində düzəlişlər edilməklə) İtaliyaya təyin edilmiş və daha sonra 1947-ci ildə Paris müqaviləsi ilə Yuqoslaviyaya verilmiş Avstriya sahili, daha sonra Yulian March adlandırıldı.

  1920-ci ildə İtaliyaya ilhaq edilmiş, hətta 1947-ci ildən sonra da İtaliyanın olaraq qalmış ərazilər.

  1920-ci ildə İtaliyaya ilhaq edilmiş ərazi. 1920-ci ildə İtaliyaya birləşdirilən ərazilər 1947-ci ildə Paris müqavilələri ilə Trieste Azad Ərazisinə keçdi və 1975-ci ildə Osimo müqaviləsi ilə qəti şəkildə İtaliyaya verildi.

  1920-ci ildə İtaliyaya ilhaq edilmiş ərazi. Paris müqavilələri ilə 1947-ci ildə Trieste Azad Ərazisinə keçdi və 1975-ci il Osimo müqaviləsi ilə qəti şəkildə Yuqoslaviyaya verildi.

Adriatik dənizindəki adalar olan Kres, Loşinc, Lastovo və Palaqruza; Mirna çayından cənubdakı İstriya əraziləri, Dalmatiyada eksklav ərazi olan Zadar, Riyeka və Yulian Venesiyası kimi bilinən ərazi Yuqoslaviya Federal Sosialist Respublikasına verildi. İstriyanın yerdə qalan hissəsi və Trieste əyaləyi əsasında Trieste Azad Bölgəsi yaradıldı. Beləliklə, azad bölgənin ərazisi BMT Təhlükəsizlik Şurasının məsuliyyət daşıdığı iki administrativ hissəyə bölündü. Bu hissələrə müvəqqəti hökumətlər rəhbərlik edirdilər. 1954-cü ildə İtaliya azad bölgənin A zonası adlandırılan Trieste bölgəsini, Yuqoslaviya isə B zonası adlandırılan İstriyanın yerdə qalan hissəsini özünə birləşdirdi. Bu dəyişikliklər Osimo müqaviləsi ilə 1975-ci ildə rəsmi şəkildə tanındı.

Egey dənizində olan İtaliyaya məxsus adalar Yunanıstan krallığına ötürüldü. La Brigue və Tenda Fransaya verildikdən sonra sərhəd boyunca kiçik düzəlişlər edildi. Tende vadisi və La Brigue kəndləri Fransaya verildi, lakin italyan diplomatları, Fransız istəklərinə baxmayaraq, Fransa-İtaliya alp sərhədinin Mont Blanc zirvəsindən keçdiyin təsbit edildiyi Turin müqaviləsini (1860) davam etdirilməsini təmin edə bildi. Fransızlar yeni sərhədi Aosta vadisindən keçirməyə çalışırdılar. Fransa Respublikası keçmiş italyan şəhərləri Briqa və Tendada heç vaxt italyan dilini təmin etməyib və faktiki olaraq linqvistik assimilyasiya siyasətini seçdi.

İtaliya Albaniya Sosialist Xalq Respublikasının müstəqilliyini tanıdı və Sazan adasını Albaniyaya təhvil verdi. Efiopiya üzərində olan iddialarından əl çəkdi və Efiopiya imperiyası yenidən bərpa edildi. Yeni İtaliya özünün koloniyaları olan Liviya, Eritreya və Somaliləndə olan iddialarından əl çəkdi və İtaliya imperiyası ləğv edildi. İtaliya Çinlə özünün xeyrinə olan ticarət müqaviləsindən və 1901-ci ildən Tianjin bölgəsində əldə etdiyi imtiyazlardan imtina etməyə məcbur oldu. Müqavilənin XI maddəsi əsasında və BMT Baş Assambleyasının 390 saylı, 2 dekabr 1950-ci il tarixli tövsiyyəsi əsasında Eritreya Efiopiya ilə 11 sentyabr 1952-ci il tarixində federasiyada birləşdi. Eritreya 24 may 1991-ci ildə Efiopiyadan de-fakto müstəqilliyini qazandı və 1993-cü ilin 24 mayında bu de-yure müstəqilliyə çevrildi. İtaliya. Somaliləndi 1949-cu ilə qədər Britaniya hakimiyyətində qaldı və ondan sonra da italyan inzibati hakimiyyəti altında BMT İnam Bölgəsinə çevrildi. İtaliya Somaliləndi və Britaniya Somaliləndi 1 iyul 1960-cı ildə birləşərək Somali Respublikasını formalaşdırdılar.

Həmçinin Cənubi Tiroldakı alman etnik azlığa mədəni muxtariyyət verildi. Bu əraziyə Avstriya tərəfindən iddia irəli sürülmüşdü. Lakin böyük ölçüdə bu müqavilənin imzalanmasından bir neçə ay əvvəl imzalanan Gruber-De Gasperi razılaşmasına görə Avstriyanın bu tələbi yerinə yetirilmədi.

Təzminatlar

Müqavilənin 74-cü maddəsinə görə İtaliya aşağıdakı təzminatları ödəməli idi:

• Yuqoslaviyaya $125,000,000
• Yunanıstana $105,000,000
• Sovet İttifaqına $100,000,000
• Efiopiyaya $25,000,000
• Albaniyaya $5,000,000

Bu məbləğ müəyyənləşdirilən zaman bir unsiya qızıl 35 dollar idi. Təzminatlar yeddi il ərzində mal və xidmətlər şəklində ödənilməli idi.

Hərbi şərtlər

Müqavilənin 47 və 48-ci maddələrinə görə Fransız-İtalyan və Yuqoslav-İtalyan sərhədlərindəki istehkamlar ortadan qaldırılmalı idi. İtaliyaya nüvə silahı əldə etməyə çalışmaq, təcrübələr aparmaq, uzaq mənzilli raketlər əldə etmək, 30 km-dan uzaq vura bilən silahlar istifadə etmək, dəniz minaları yerləşdirmək, torpedolar almaq qadağan edildi.

İtaliyanın hərbi qüvvələri ölçü olaraq məhdudlaşdırıldılar. 54-cü maddəyə görə İtaliyaya 200 ağır və orta ölçülü tank almasına icazə verildi. Qaraköynəklilərin və Milli Respublika Ordusunun keçmiş zabit və komissarlarına İtaliya ordusunda zabit və ya gizir olmaq qadağan edildi (İtaliya məhkəmələri tərəfindən bəraət qazandıranlar istisna olmaqla).

İtalyan hərbi dəniz donanması azaldıldı. 56 və 57-ci maddələr əsasında bəzi italyan hərbi dəniz qüvvələrinə məxsus döyüş gəmilərəi ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa və Sovet İttifaqına verildi. İtaliyaya bütün sualtı qayıqlarını sökmək əmri verildi (maddə 58) və yeni döyüş gəmiləri, sualtı qayıqlar və təyyarə gəmiləri əldə etmək qadağan edildi (maddə 59). Donanma ən çoxu 25 min nəfərlik döyüşçü heyətinə sahib ola bilərdi. Quru ordularında isə ölçü 185 min nəfər olaraq müəyyən edildi, həmçinin 65 min Carabinieri saxlanması icazəsi ilə silahlı quru qüvvələrin ümumi ölçüsü 250 min nəfər oldu. İtaliya Hərbi Hava Qüvvələri 200 qırıcı və kəşfiyyat təyyarəsi, üstəlik 150 nəqliyyat, hava-xilasetmə, təlim və əlaqə təyyarəsi ilə məhdudlaşdı və bombardmançı təyyarələrə sahib olmaq və istismar etmək qadağan edildi (maddə 64). Hərbi Hava Qüvvələrinin şəxsi heyətinin sayı 25.000 nəfərlə məhdudlaşdırıldı (maddə 65). Hərbi məhdudiyyətlərin əksəriyyəti İtaliyanın 1949-cu ildə NATO-nun qurucu üzvü olması ilə aradan qaldırıldı.

Həmçinin bax

• Paris sülh müqavilələri (1947)

Mənbə

• Claus Kreß, Robert Lawless. Necessity and Proportionality in International Peace and Security Law. Oxford University Press. 2020.
• Grant, John P.; J. Craig Barker. International Criminal Law Deskbook. Routledge: Cavendish Publishing. 2006. ISBN 9781859419793.
• United Nations Treaty Series 1956; No. 3297. 1956.
• Benedetto Zaccaria. Yugoslavia, Italy, and European integration: was Osimo 1975 a Pyrrhic victory?. Cold War History 20 (4) - Taylor & Francis. 2019.
• BMT. Treaties and Other International Acts Series (PDF). 1951.
• Michael Gehler. Von der halben Autonomie zur inneren Selbstbestimmung. Folio Verlag. In Hannes Obermair et al. (eds). Regionale Zivilgesellschaft in Bewegung – Cittadini innanzi tutto, Vienna-Bolzano. 2012. 325–342. ISBN 978-3-85256-618-4.