İzidor Borovski

İzidor Borovski
İzidor Borovski
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1770
Doğum yeri	Mazovets voyevodluğu, Polşa;
Vəfat tarixi	24 iyun 1838
Vəfat yeri	Herat;
Dəfn yeri	İran;
Vətəndaşlığı	Polşa;
Uşaqları	Stanislav Radzivill-Borovski ; Antoni Radzivill-Borovski
Atası	Şahzadə Radzivill
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti	Böyük Kolumbiya Respublikası ordusu; Fransanın Polyak Legionu; Qacar ordusu
Xidmət illəri	1794–1838
Rütbəsi	General
Döyüşlər	Kostyuşko üsyanı; Haiti inqilabı; Simon Bolivar hərəkatı ; I və II Herat mühasirəsi

İzidor Borovski və ya İsidor Borovski (fars. ایزیدر بروسکی‎; 1770, Mazovets voyevodluğu – 24 iyun 1838, Herat) — polyak hərbi xadim, Polşa və Cənubi Amerika azadlıq mübarizəsinin iştirakçısı, Simon Bolivarın ən yaxın komandanlarından biri və adyutantı, Qacarların polyak əsilli generalı. O, Kavalalı Mehməd Əli Paşanın xidmətində Misirdə riyaziyyat və ingilis dilini tədris etmiş və buradan Abbas Mirzənin dəvəti ilə Qacar dövlətinə getmiş və Qacar ordusunun modernləşdirilməsində mühüm rol oynamışdır.

Həyatının erkən dövrü

Borovski Vilnoda (bugünkü Vilnüs, Litva) Rusiya protektoratlığındakı Reç Pospolitada anadan olmuşdur.^[1]^[2] Yəhudi ensiklopediyasında Borovskinin valideynləri barədə fərqli məlumatlar verilir. Onun şahzadə Radzivill ilə yəhudi qadının nikahdan kənar övladı və ya polyak zadəganla yəhudi qadının övladı olması güman edilir.^[3] Ədəbiyyat tarixçisi Leon Borovskinin (1784–1846) onun qardaşı olması ehtimalı vardır. Həyatının erkən dövrünə aid mənbələr ziddiyyətlidir. İranika Ensiklopediyasına görə o, gümanki Polşanın üçüncü bölünməsi zamanı (1795) İngiltərəyə qaçmalı olmuş və ya 1793-cü ildə Polşadan ayrılmışdır.^[1] Yagellon Universiteti tərəfindən hazırlanan akademik nəşriyyat olan Alma Mater qeyd edir ki, o, evə geri döndükdən sonra 1794-cü il Kostyuşko üsyanında iştirak etmişdir.^[4]

Hərbi karyerası

İranika Ensiklopediyasına görə, İngiltərəyə gəldikdən sonra o, Cənubi Afrikada və Britaniya Hindistanında xidmət etmişdir. Onun İngiltərəyə, Afrikaya və ya Hindistana səfərləri barədə heç bir məlumat verməyən Alma Materə görə o, İtaliyadakı polyak legionlarına qoşulmuş və 1802-ci il Haiti inqilabını yatırmağa göndərilmiş polyak kontingentinə daxil edilmişdir. Bir çox polyaklar kimi o da, azadlıq hərəkatını yatırmaqda iştirak etmək istəmədi və fransızları tərk edərək "Sahil qardaşlığı " adlanan quldur dəstələrinə qoşuldu. 1805–1806-cı illərdə o, Fransisko de Mirandanın rəhbərliyində olan Cənubi Amerika azadlıq döyüşçülərinə qoşuldu və 1810-cu il ərəfələrində Simon Bolivarın ən inandığı zabitinə və ardıyca da adyutantına çevrildi. O, 1819–1920-ci illərdə baş tutmuş Yeni Qranadanın azad edilməsi hərəkatında Bolivarın komandanlarından biri oldu və özünü 1821-ci ildə And dağlarının keçilməsində, Boyaka döyüşündə və Karabobo döyüşündə yaxşı mənada fərqləndirə bildi. Böyük Kolumbiya Respublikasının yaradılmasından sonra o, ən azı 2 il Boqotada yaşadı, lakin siyasi intiriqalara görə Cənubi Amerikanı tərk etmək qərarına gəldi. O, ABŞ-ni ziyarət etdikdən sonra Orta Şərqə səyahət etdi və Misirdə Kavalalı Mehmed Əli Paşa üçün çalışmağa başladı. Burada o, riyaziyyat və ingilis dilini tədris edirdi.^[3]

İranika Ensiklopediyası Borovskinin bilinməyən vaxtda Misiri tərk etdiyini və Qacarların vəliəhd şahzadəsi Abbas Mirzənin dəvəti ilə İrana yollandığını və onların xidmətinə daxil olduğunu qeyd edir. Alma Materə görə, o, Qacarların Noyabr üsyanına (1830–1831) müdaxilə etməsini müdafiə etmişdir. O, tezliklə vəzifədəki həm Fətəli şahla (1797–1834), həm də vəliəhd şahzadəylə yaxşı münasibətlər qurmağı bacarır.^[1] O, uğurla rütbələrdə yüksələ bilir və İran ordusunun modernləşdirilməsində əsas rol oynayır. Alma Materə görə, o, vəzir və əmir kimi rütbə və ya vəzifələr də almışdır.^[1]

Borovski daha sonra 1833-cü ildə Heratı mühasirəyə alan Qacar ordusunun baş komandanı olan və Abbas Mirzənin oğlu olan Məhəmməd Mirzənin (sonrakı kraliyyət adı Məhəmməd şah Qacar) tabeliyinə təyin edildi. 1833-cü ildə Abbas Mirzənin, bir il sonra isə Fətəli şahın ölümündən sonra Borovski varis Məhəmməd Mirzəyə sadiq qaldı və növbəti müharibə olan vərasət toqquşmalarında iştirak etdi. Müəyyən vaxt sonra Borovski Qəhrəman Mirzə (Abbas Mirzənin bir digər oğlu) və Məsud Mirzə ilə birlikdə özbəkləri məğlub etdi və türkmənlərin üsyanını yatırdı. Bu hərbi toqquşmaların ikisi də Xorasanda baş vermişdir.^[1]

Ölümü

Daha sonra Borovski ikinci Herat mühasirısində də (1837–1838) iştirak etdi.^[1]^[5] Alma Materə görə, o, İran qoşunlarının baş komandanı idi. Qacar komandanlarının öz aralarında çəkişmələrinə və ordudakı döyüş ruhunun aşağı olmasına görə Borovski döyüş sahəsindəki liderliyi də öz əlinə almışdı. Bu mühasirə sonuncu oldu. O, düşmən istehkamlarına qarşı hücuma şəxsən başçılıq edərkən qarnından güllə yarası aldı və qısa müddət sonra həyatını itirdi.

Mirası

O, Yeni Culfadakı (İsfahanın ermənilər yaşayan hissəsi) erməni qəbirstanlığında dəfn edilmişdir. Məzarınn üzərində yazılmış fransızca yazıya görə, o, 1838-ci ilin 24 iyununda vəfat etmişdir. Ölümündən sonra onun Qacar ordusundakı Bartelemi Semino adlı italyan dostu onun dul həyat yoldaşı (Yeni Culfadan olan erməni) ilə evlənmiş və övladlarının qayğısına qalmışdır. Mənbələrə görə, Borovski Qacar ordusunda xidmət etdiyi illər ərzində diqqətə dəyər miqdarda sərvət toplaya bilmişdi.^[1]

Lakin, görünür vəsiyyətinin elan edildiyi vaxtda sərvətin çoxu yoxa çıxmışdı. Vəsiyyətə Rusiyanın Rəştdəki səfiri və Borovskinin "həmyerlisi" olan Aleksandr Çodzko sahib idi.

İranika Ensiklopediyasına görə, Borovskinin iki oğlu olmuşdur. Birincisi Stanislav Dar-ül Fən məktəbində müəllim olmuş və 1898-ci ildə Tehranda vəfat etmişdir. Borovskinin ikinci oğlu Qacar hökumətinin xidmətinə qəbul olmuş, lakin çox keçmədən intihar etmişdir.^[1] Alam Mater Qacarların xidmətində general olmuş və 1856-cı ildə Heratın mühasirəsində iştirak etmiş Antoni Radzivill-Borovskinin də adını çəkir.

İstinadlar

↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ ⁸ Utas, 2002
↑ Suziedelis, 2011. səh. xxv
↑ ¹ ² Rosenthal, Wiernik, 1906
↑ Fedirko, J. "TRAGICZNY BOHATER WYPRAWY HERACKIEJ: Generał Izydor Borowski" (PDF). Alma Mater (Polish). 94. 2007: 121–125. 2017-03-15 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-16.
↑ Atkin, 2013. səh. 52

Mənbə

Cronin, Stephanie. Armies and State Building in the Modern Middle East: Politics, Nationalism and Military Reform. I.B.Tauris. 2013. ISBN 978-1780767406.
Rosenthal, Herman; Wiernik, Peter. "BOROWSKI, ISIDOR". Jewish Encyclopedia. 1906. İstifadə tarixi: 18 March 2017.
Suziedelis, Saulius A. Historical Dictionary of Lithuania (2). Scarecrow Press. 2011. ISBN 978-0810875364.
Utas, Bo. BOROWSKY, ISIDORE // Encyclopaedia Iranica. 2002.

[FOOTNOTEUtas2002-1] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ ⁸ Utas, 2002

[FOOTNOTESuziedelis2011xxv-2] Suziedelis, 2011. səh. xxv

[FOOTNOTERosenthalWiernik1906-3] ¹ ² Rosenthal, Wiernik, 1906

[4] Fedirko, J. "TRAGICZNY BOHATER WYPRAWY HERACKIEJ: Generał Izydor Borowski" (PDF). Alma Mater (Polish). 94. 2007: 121–125. 2017-03-15 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-16.

[FOOTNOTEAtkin201352-5] Atkin, 2013. səh. 52

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]