Şövkət Məmmədova

Şövkət Həsən qızı Məmmədova (18 aprel 1897, Tiflis – 8 iyun 1981, Bakı) — Azərbaycanın ilk peşəkar qadın müğənnisi (lirik koloratur soprano), ilk opera aktrisası, teatr xadimi. SSRİ xalq artisti (1938), Azərbaycan SSR Ali Sovetinin (1–4 çağırış) deputatı olmuş, 2 dəfə Lenin ordeni, 2 Qırmızı Əmək Bayrağı və "Şərəf nişanı" ordenləri ilə təltif edilmişdir.

Şövkət Məmmədova
Ümumi məlumatlar
Doğum tarixi	18 aprel 1897(1897-04-18)
Doğum yeri	Tiflis, Tiflis quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	8 iyun 1981(1981-06-08) (84 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Dəfn yeri	Fəxri Xiyaban
Musiqiçi məlumatları
Fəaliyyəti	opera müğənnisi, musiqi pedaqoqu
Fəaliyyət illəri	1912-ci ildən
Janr	opera
Səs tembri	soprano
Təhsili	Milan Konservatoriyası[d], Kiyev konservatoriyası
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Şövkət Məmmədova indiki Gürcüstanın Tbilisi şəhərində kasıb pinəçi ailəsində anadan olub. Atası Şövkətin musiqiyə qarşı olan istəyi hiss edib, milyonçu H. Z. Tağıyevin köməkliyi ilə 1910-cu ildə onu Bakıya göndərir.

1911-ci ildə Zeynalabdin Tağıyev və həyat yoldaşı Sonanın köməyi ilə İtaliyanın Milan şəhərində musiqi məktəbinə daxil olur. Lakin 1912-ci ildə ona olan kömək kəsilir və Şövkət Məmmədova Rusiyaya qayıtmalı olur. O təhsilini Tbilisi musiqi məktəbində davam etdirirdi.

Həmin il Bakının Tağıyev teatrında ilk dəfə peşəkar ifaçı kimi çıxış edir. Üzeyir Hacıbəyovun "Ər və arvad" operettasından bir neçə parça ifa etdi. Konsertdən əldə olunan pul Şövkət Məmmədovanın İtaliyada təhsilini davam etmək üçün işlənməliydi. Lakin qadının örtüksüz səhnədə oxuması Bakının müsəlman icmasını xeyli qəzəbləndirdi. Namərd qoçular həm Şövkət Məmmədovanı, həm də onu səhnəyə buraxan dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovu öldürmək qərarına gəlirlər, lakin hər ikisi faytona minib Abşeron kəndlərinin birində gizlənirlər.

1915-ci ildə Şövkət Məmmədova Kiyev Konservatoriyasına (indiki Kiyev Musiqi Akademiyası) daxil oldu.

1915-ci ildə Kiyevdə oxuyarkən Milanda tanış olduğu mühəndis Yakov Lyubarski ilə ailə həyatı qurur.

Tiflisdə musiqi məktəbini bitirdikdən (1910) sonra təhsilini davam etdirmək üçün 1911-ci ildə Milana getmiş, burada məşhur müğənni D. Ambroziodan dərs almışdır (ikinci dəfə Milanda 1927–1929-cu illərdə olmuşdur). 1917–1921-ci illərdə Kiyev Konservatoriyasında oxumuş, burada R. Qlierlə birgə verdikləri konsertlərdə Azərbaycan musiqisini təbliğ etmişdir. Onun təşəbbüsü ilə 1923-cü ildə Bakı Teatr Texnikumu (1923–1925-ci illərdə direktor olmuşdur) açılmış və not nəşriyyatı təsis edilmişdir. Azərbaycan Opera və Balet Teatrının səhnəsində ilk dəfə 1921-ci ildə Violetta ("Traviata", C. Verdi) partiyasında çıxış etmiş, 1948-ci ilədək (fasilələrlə) teatrın solisti olmuşdur. Azərb. opera səhnəsində rus və dünya vokal sənətinin ən yaxşı ənənələrini milli musiqi xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirmişdir.

Azərbaycan SSR Ali Sovetinin (1–4 çağırış) deputatı olmuşdur. 2 dəfə Lenin ordeni, 2 Qırmızı Əmək Bayrağı və "Şərəf nişanı" ordenləri ilə təltif edilmişdir.

Yaradıcılığı

1921-ci ildən başlayaraq o, Rusiyada, Fransada, İtaliyada, İranda və Gürcüstanda çıxışlar edir. İtaliyaya səfəri zamanı yenidən Milan musiqi məktəbinə daxil olub, orada 1912-ci ildə axıra çatdırılmamış təhsilini 1927–1930-cu illərdə tamamilə bitirdi.

Sonralar Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında çıxış edir. 1923-də Azərbaycanda ilk not nəşriyyat idarəsini və Bakı Ali Teatr məktəbini (indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) yaradır. Həmçinin Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında son günlərinədək tələbələrə peşəkar vokal dərsləri verirdi.

1923-cü ildə Şövkət Məmmədovanın təşəbbüsü ilə Bakı Teatr Texnikumu açılır və o 1923–1925-ci illərdə həm onun direktoru, həm də not nəşriyyatının müdiri vəzifəsində çalışır.

Əsas partiyaları: Rozina ("Sevilya bərbəri", C. Rossini), Lakme ("Lakme", L. Delib), Cilda ("Riqoletto", C. Verdi), Olimpiya ("Hofmanın nağılları", J. Offenbax), Marqarita Valua ("Hugenotlar", C. Meyerber), Qar qız ("Qar qız", N. Rimski-Korsakov), Antonida ("İvan Susanin", M. Qlinka), və s. Yaradıcılığında Şahsənəm ("Şahsənəm", R. Qlier), Nərgiz, Gülzar ("Nərgiz", "Şah İsmayıl", M. Maqomayev), Gülçöhrə ("Arşın mal alan", Ü. Hacıbəyli) partiyaları xüsusi yer tutmuşdur. Repertuarına Azərb. xalq mahnıları, rus və Qərb bəstəkarlarının kamera-vokal əsərləri daxil idi. Tbilisi, Odessa, Moskva, Kiyev, Leninqrad, Daşkənd, Paris və Təbrizdə çıxış etmişdir. Azərbaycan Teatr Cəmiyyətinin ilk sədri olmuşdur (1945–1952). 1981-ci ilədək Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında pedaqoji fəaliyyət göstərmişdir (1949–1981).

Onun ifa etdiyi Rozina ("Sevilya bərbəri" C. Rossini), Lakme ("Lakme" L. Delib), Cilda ("Riqoletto" C. Verdi), Şahsənəm ("Şahsənəm" R. Qlier), Nərgiz ("Nərgiz" M. Maqomayev), Gülçöhrə ("Arşın mal alan" Ü. Hacıbəyov) və digər partiyaları Azərbaycanın opera sənəti tarixində yeni səhifələr açmışdır.

Xatirəsi

● 1969-cu ildə Seyfulla Bədəlov tərəfindən Şövkət Məmmədovanın həyat və yaradıcılığından bəhs olunan Mahnıya həsr olunmuş həyat adlı qısametrajlı sənədli film çəkilmişdir.

● Bakı və Şirvan şəhərlərində mərkəzi küçələrdən biri Şövkət Məmmədovanın adını daşıyır.

Təltif və mükafatları

• "SSRİ xalq artisti" fəxri adı — 17 aprel 1938
• "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı — 25 may 1934
• "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı — 1933
• 2 dəfə "Lenin" ordeni — 27 oktyabr 1967, 22 iyun 1977
• 2 dəfə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni — 17 aprel 1938, 9 iyun 1959
• "Şərəf nişanı" ordeni — 25 fevral 1946

Həmçinin bax

• Azərbaycan musiqisi